У артыкуле разглядаецца спецыфіка выхавання малодшых школьнікаў сродкамі гульнёвага фальклору ў сістэме дадатковай адукацыі, абгрунтоўваецца выкарыстанне гульнёвага фальклору ў выхаванні малодшых школьнікаў як у школьнай, так і дадатковай адукацыі, што з’яўляецца неабходным, актуальным і незаменным для дзіцяці сродкам спасціжэння рэчаіснасці

Мазурина, Наталья Геннадьевна

Паўловіч, В. А.

Belarusian State Pedagogical University Repository

ВЫХАВАННЕ МАЛОДШЫХ ШКОЛЬНІКАЎ  СРОДКАМІ ГУЛЬНЁВАГА ФАЛЬКЛОРУ  Ў СІСТЭМЕ ДАДАТКОВАЙ АДУКАЦЫІ Н. Г. Мазурына, В. А. Паўловіч, Мінск, Беларусь Фальклор для дзяцей – гэта складаная сукупнасць жанраў, розных па сваѐй прыро-дзе, часе ўзнікнення, практычнай функцыянальнай прызначанасці і мастацкім афармленні.  Выкарыстанне гульнѐвага фальклору ў выхаванні малодшых школьнікаў зяўляецца актуальным у сувязі з тым, што гульня выступае простым і зразумелым для дзіцяці срод-кам спасціжэння рэчаіснасці, натуральным і даступным шляхам авалодвання тымі ці ін-шымі ведамі, уменнямі, навыкамі. Традыцыйная культура беларускага этнасу валодае яскравымі прыкладамі разнастай-ных і самабытных народных гульняў, якія заўсѐды мелі вялікае значэнне ў грамадскім жыцці. Нягледзячы на тое, што народная гульня ўвабрала ў сябе вопыт фізічнага, мараль-нага, эстэтычнага, працоўнага, сямейнага выхавання, якое было выпрацавана многімі па-каленнямі, зараз яна не ў поўнай меры выкарыстоўваецца ў вучэбна-выхаваўчай дзейнасці ў сістэме школьнай і дадатковай адукацыі.  Гульні займаюць вялікае месца ў жыцці дзяцей. Гэта асноўная форма іх дзейнасці, змест жыцця. Без гульні не існуе дзяцінства. Традыцыйны гульнѐвы фальклор захоўвае сваю значнасць і зараз. Гэта – аснова для развіцця сучаснай дзіцячай творчасці. Нездарма ўзоры традыцыйнага гульнѐвага фальклору друкуюцца ў дзіцячых часопісах і газетах, вы-ходзяць асобнымі выпускамі ў сваім натуральным гучанні і апрацоўках. Наладжваецца выпуск літаратуры ў дапамогу выхавацелю школьных устаноў, настаўніку, дзе выкарыс-тоўваецца і фальклорны матэрыял. Дзіцячы гульнѐвы фальклор можа і павінен стаць дзей-сным сродкам у выхаванні чалавека новай эпохі. Гульнѐвыя фальклорныя творы спрыяюць фарміраванню ў дзяцей вобразнага мыс-лення, уменняў арыентавацца ў разнастайнасці лексічных значэнняў знаѐмых і новых слоў, урэшце – першапачатковых уменняў словатворчасці. Пачуцці, эмоцыі, якія ўзніка-юць у дзіцячай свядомасці пры ўспрыняцці фальклорных гульняў, маюць вельмі важнае выхаваўчае значэнне: яны здольныя затым праецыравацца ў дзіцяці на эмацыянальны фон стасункаў з рэальнымі людзьмі, пераносіцца ў сферу адносін з роднымі, сябрамі і нават чужымі людзьмі.  Праз народную гульню дзяцей далучаюць да радаснага знаѐмства з навакольным светам. У гульні найбольш поўна праяўляюцца творчыя здольнасці выхаванцаў, фантазія, іх чалавечыя якасці. Усе народныя гульні – калектыўныя, у іх гуляюць гуртам. I ад таго, як будзе паводзіць сябе тое ці іншае дзіця, залежыць эмацыянальны стан усіх прысутных дзяцей. Ужо першыя прымітыўныя гульні, якія пачынаюцца ў калыскавы перыяд, выяўля-юць фізіялагічныя і эмацыянальныя патрэбы і імкненні немаўляці, а таму аказваюць вялікі ўплыў на станаўленне чалавека як асобы, на яго сталенне.  Дзякуючы сваім шырокім выхаваўчым магчымасцям, гульня заўсѐды займала важнае месца не толькі ў народнай, але і ў прафесійнай педагогіцы. Не падлягае сумненню той факт, што народная гульня аказвала і аказвае вялікі ўплыў на працэс станаўлення гарма-нічна развітай асобы. Таму вучэбна-выхаваўчы працэс павінен арыентавацца на вывучэн-не і выкарыстанне народнай гульні і яе адаптацыю да ўмоў сучаснай адукацыйна-выхаваў-чай сістэмы. РЕПОЗИТОРИЙ БГПУЛѐс традыцыйнай гульні ў працэсе свайго бытавання ў народзе можа быць вельмі разнастайны. Як і іншыя жанры фальклору, у сучасны момант народная гульня ў актыў-ным ужыванні не можа існаваць у сваім першапачатковым выглядзе. Па гэтай прычыне дзеля вывучэння, захавання і выкарыстання традыцыйнай спадчыны ў цэлым і народнай гульні, у прыватнасці, існуе практыка апрацоўкі фальклорнага матэрыялу. У навуцы для абазначэння форм асваення і ўжывання фальклору ў грамадскім быце, мастацтве і культу-ры выкарыстоўваюць тэрмін «фалькларызм».  Фалькларызм народнай гульні можна вызначыць як працэс апрацоўкі, інтэрпрэтацыі і выкарыстання народных гульняў у розных сферах культурна-мастацкай творчасці. Да-дзены працэс з’яўляецца адным з дзейсных спосабаў захавання, пераасэнсавання, узнаў-лення і прапаганды народных гульняў у вучэбна-выхаваўчай дзейнасці. Складанасць і шматаспектнасць фалькларызму народнай гульні выклікае неабход-насць яго тыпалагізацыі (вылучэння тыпаў), складання пэўнай мадэлі, у якой павінны быць адлюстраваны найбольш істотныя і вызначальныя асаблівасці працэсу. У аснову ты-палогіі фалькларызму народнай гульні пакладзены спосабы вывучэння і ўвасаблення на-роднай гульні ў розных відах дзейнасці.  Можна выдзеліць наступныя спосабы засваення народных гульняў: натуральны (пе-радача ад старэйшых пакаленняў у працэсе жыццядзейнасці) і спецыялізаваны, або штуч-ны (пры дапамозе кніг, сродкаў масавай інфармацыі, у працэсе навучання і г. д.). Па гэтым жа прынцыпе падзяляюцца і спосабы выкарыстання народнай гульні: у натуральных (жыццѐвых) і ў спецыяльна арганізаваных (пастаноўка на сцэне, уключэнне ў спартыўныя спаборніцтвы, святы і г. д.) умовах [1, с. 46]. У залежнасці ад вызначаных спосабаў вывучэння, засваення і выкарыстання народ-най гульні ў культурна-мастацкай творчасці можна вылучыць наступныя тыпы фалькла-рызму народнай гульні: традыцыйны, варыятыўны, другасны, апрацоўка народных гуль-няў, стварэнне новай гульні на аснове гульнѐвых традыцый. Асновай большасці існуючых зараз у быце народных гульняў з’яўляюцца іх аўтэн-тычныя варыянты, якія, аднак, спазналі пэўныя змены, інтэрпрэтацыі ў ходзе гістарычнага развіцця і г. д. У выніку свайго натуральнага бытавання ў народным асяроддзі аўтэнтычны твор змяняецца пад уздзеяннем разнастайных аб’ектыўных і суб’ектыўных прычын і ў свой час становіцца базай для ўтварэння варыянтаў народных гульняў. Дадзены тып фалькларызму можна азначыць як варыятыўны. Напрыклад, гульня «Штандар» з’яўляецца больш познім варыянтам забавы пад назвай «Спаймай птушку», «Два вогні» – больш скла-даны варыянт «Выбіткаў» [4, с. 123]. У пэўным сэнсе, кожны новы працэс выканання ці выкарыстання гульні ѐсць аднача-сова і ўзнаўленне традыцыйнай формы і творчая імправізацыя, якая звязана з тым, што кожны чалавек па-свойму бачыць і асэнсоўвае адну і тую ж з’яву і дзейнічае ў рэчаіснасці згодна са сваім унутраным успрыманнем свету. Такім чынам, гэты працэс і ѐсць стварэнне ўжо існуючай традыцыі зноў з унясеннем пэўных змен, якія звязаны з удасканаленнем правілаў, прыстасаваннем да ўмоў, з «аўтарскімі» дапаўненнямі і іншым, у выніку гэтага ўтвараюцца розныя варыянты адной і той жа народнай гульні. Яны таксама існуюць толь-кі ў натуральным бытаванні і перадаюцца ў спадчыну малодшым пакаленням вусна, шля-хам імітацыі або іншымі спосабамі. РЕПОЗИТОРИЙ БГПУВыкарыстанне гульнѐвага фальклору ў выхаванні малодшых школьнікаў як у школь-най, так і дадатковай адукацыі з’яўляецца неабходным, актуальным і незаменным для дзі-цяці сродкам спасціжэння рэчаіснасці.  Літаратура  1. Барташэвіч, Г. А. Дзіцячы фальклор / склад. Г. А. Барташэвіч, В. І. Ялатаў. – Мінск : Асвета, 1972. – 256 с. 2. Гульні, забавы, ігрышчы / склад. А. Ю. Лозка. – 2-е выд. – Мінск : Беларуская на-вука, 2003. – 534 с. 3. Дзіцячы фальклор / Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь, Установа адука-цыі «Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя М. Танка». – Мінск : БДПУ, 2006. – 334 с. 4. Лозка, А. Ю. Беларуская фалькларыстыка: Народныя гульні : вучэб.-метад. дапам. / А. Ю. Лозка, А. В. Дрыгін. – Мінск : БДПУ, 2012. – 176 с.   РЕПОЗИТОРИЙ БГПУ

Выхаванне малодшых школьнікаў сродкамі гульнёвага фальклору ў сістэме дадатковай адукацыі

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Belarusian State Pedagogical University Repository