Тугай, Владимир Васильевич

Belarusian State Pedagogical University Repository

Литература 1. Вольфрам, Х. Готы / Х. Вольфрам. – Санкт-Петербург : издательский дом «Ювента», 2003. – 653 с. 2. Рогалев, А.Ф. Этноним гуды на географической карте: поиски исторической мотивации /               А.Ф. Рогалев // Советская этнография. – 1989. – № 6. 3. Археалогія і нумізматыка Беларусі. Мінск : Беларуская энцыклапедыя, 1993. – 702 с. 4. Предыстория беларусов с древнейших времен до XIII в. / сост. Пер., науч. Ред. А.Е. Тараса. – Минск : Харвест, 2010. – 544 с. 5. Иордан о происхождении и деяниях гетов «гетика». М., Издательство восточной литературы, 1960. – 435. 6. Гринблат, М.Я. Белорусы. Очерки происхождения и этнической истории / М.Я. Гринблат. – Минск : Наука и техника, 1968. 7. Лавринавичюс, Й. Древняя Литва : цивилизация и государство / Й. Лавринавичюс. – Минск, 2009. 326 с.  8. Советский энциклопедический словарь. М. : Советская энциклопедия, 1979. – 1600 с. 9. Пирсон, В. Электрон, или о предках, родстве и названии древних прусов. 1868. 10. Кушнер, П. Этническое прошлое Юго-Восточной Прибалтики / П. Кушнер // Этнические территории и этнические границы. Труды Института этнографии. Новая серия. Том XV. – М. : 1951; Кушнер П. Этническое прошлое юго-восточной Прибалтики / П.Кушнер. – Вильнюс : Минтис, 1991.  «ЧЫРВОНЫ МАЗЫРАНІН»: ЛЯ ВЫТОКАЎ ПРАДПРЫЕМСТВА У.В.Тугай, БДПУ (Мінск) У 2013 г. калектыў цукеркавай фабрыкі «Чырвоны Мазыранін»,што на Гомельшчыне, адзначыў сваё 100-годдзе са дня заснавання. Заснаванне кандытарскай фабрыкі звязана з імем нараўлянскага памешчыка Эдуарда Горвата, якому ад дзеда Даніэля Горвата дастаўся радавы маёнтак Нароўля. Поўнае імя Эдуарда Горвата – Эдуард – Маўрыкій Артуравіч – Даніэлевіч – Станіслававіч – Отавіч  Горват. Яшчэ ў 1850 г. на правым беразе Прыпяці Даніэль Горват будуе палац у стылі класіцызму, прыбудову да сядзібы – палаца, каталіцкую капліцу, фантан, альтанку, гаспадарчыя пабудовы                   і пейзажны парк над Прыпяццю. Акрамя гэтага, разбіваецца вялікі па плошчы сад і будуюцца палацы і ў Каралінскім (Ельскім) маёнтку, якім ен таксама  валодаў. Менавіта на базе гаспадарчых пабудоў            у пачатку ХХ ст. адкрываецца невялікае прадпрыемства па вытворчасці салодкіх прысмакаў і варэння. Улічваючы тое, што попыт быў вялікі, сыравіны хапала, а асноўныя канкурэнты былі адносна далека, Эдуард Горват вырашае адкрыць сапраўднае, сучаснае прадпрыемства па вырабу салодкіх прысмакаў (цукерак). У 1913 г. фабрыка выпусціла першую якасную прадукцыю, якая адпавядала патрабаванням часу і знайшла свайго пакупніка далека за межамі Нараўляншчыны. Асноўным брэндам фабрыкі стала вытворчасць карамелі, мармеладу і пасцілы. У 1914 г. была атрымана гандлёвая марка «Горват» па вырабу і продажы  гэтай прадукцыі. Недалека ад сядзібы-палаца пабудавалі  два двухпавярховыя цагляныя будынкі, у якіх была распачата вытворчасць салодкіх прысмакаў. Гэта былі сапраўдныя будынкі, якія адпавядалі ўсім стандартам і патрабаванням часу. Цэгла для пабудоў выкарыстоўвалася мясцовая, але вогнетры-валая цэгла і гліна закупляліся ў Кіеве ў гандляра Булкіна Б.А., а таксама ў канторы будаўнічых матэрыялаў П.І.Хатаўнера. Захавалася некалькі накладных аб закупцы цэменту і мелу. Іх таксама набывалі ў Кіеве ў названых установах. Вокны, дзверы былі выраблены на прадпрыемстве Б.З.Ліф-шыца ў Гомелі, а таксама на мясцовым прадпрыемстве. Шыбы ў вокны былі зроблены на мясцовым шклозаводзе, які распачаў сваю працу яшчэ ў 1896 г. і славіўся сваімі вырабамі. Дах будынкаў быў пакрыты бляхай, набытай у кіеўскай канторы М.І. Шлосберга «Паўднёвая вытворчасць вырабаў         з бляхі». Там жа былі заказаны карабы для вентыляцыі, жолабы і г.д. На кожным паверсе будынкаў былі пастаўлены печы з белай  кафлі. Ёсць падставы сцвярджаць, што печы былі выраблены мясцовым мулярам Сергеем Івановым. На 1914 г. захаваўся дакумент аб разліку з Івановым за ўстаноўку дзвюх канфорак у печы з кафлі  ў памеры 10 рублёў. Побач з будынкамі фабрыкі быў пабудаваны склад і іншыя спецыяльныя пабудовы. Яны былі пабудаваны з круглага лесу пад ліствовы цвік. Недалека ад будынкаў фабрыкі ў межах маёнтка было пабудавана жыллё для працаўнікоў фабрыкі. Даўжыня яго склала 24 аршыны, шырыня – 9 аршын, вышыня – 3,5 аршына. У будынку былі ўстаноўлены  дзве печкі з комінамі і юшкамі. Абсталяванне для фабрыкі было набыта ў Варшаве, Кіеве, Маскве, дастаўлена ў Нароўлю па рацэ і ўстаноўлена ў новых будынках. Галоўнае абсталяванне дастаўлялася па чыгунцы да станцыі Калінкавічы – Мазыр, а пасля водным маршрутам на фабрыку.Так, таварыства Ота Актэрман, галоўнае прадстаўніцтва і склад маскоўскіх заводаў Каргес-Гамер, акцыянернае таварыства Брауншвейг і Шулер Гепінг прадавала абсталяванне і адпраўляла яго па чыгунцы да станцыі Мазыр. Захавалася тэлеграма наступнага зместу: «…Э.Горвату. 10 июня 1914 г. Москва. Продано и отправлено Вам по железной дороге  190 РЕПОЗИТОРИЙ БГПУбольшой скоростью на станцию Мозырь-Каленковичи за Ваш счет и страх. согласно Вашего теле-графного заказа 1 ящик КН 19392 содержащий паросиловую установку и закатную машинку модель SC фиг. 577 приводного действия с бесшумной передачей». Мантаж і наладка абсталявання право-дзілася з дапамогай мясцовых умельцаў. Захаваўся кантракт Э. Горвата з мешчанінам Р.Б.Шклоўскім аб рамонце і  іспыце парасілавой машыны. У акцыянерным таварыстве «Т.М.Апштэйн і сыны» ў Кіеве было набыта ўсе неабходнае для работы з металам: трубы, балкі, трапы, венцілі, мечыкі, трубарэзы і г.д. Паравыя катлы былі ўстаноўлены ў пакоях першых паверхаў. Іх набылі ў Кіеўскай канторы Мальцаўскіх заводаў. Там жа быў набыты неабходны посуд і кафля для печак. Кацельная працавала на торфе, які дастаўляўся з торфазавода па вузкакалейцы. Працягласць чыгункі складала каля дзесяці кіламетраў. Першая чыгунка ў Нароўлі была пушчана яшчэ у 1902 г. Яна называлася «Наровль – Красновская» і была разлічана на 12 год. Працягласць яе складала               56 вёрст. Чыгунка звязвала населеныя пункты Нароўля, Лінаў, Красноўка. Па чыгунцы дастаўляліся лес і дровы з памешчыцкіх дач да Калегава, а затым далей па рацэ на Кіеў. Такім чынам, вопыт будаўніцтва чыгунак на Нараўляншчыне меўся, а сродкаў у Э. Горвата хапала. Можна нагадаць, што ў маёнтку у пачатку ХХ ст. існавалі наступныя прадпрыемствы: Міхнаўскі сенапрасавальны завод, конезавод, завод па вырабу паташу, дзёгцю, цэглы, шклозавод, малатарня, млынарня, валоўня, прадпрыемства па вырабу сокаў і варэння. Адкрыцце фабрыкі па вытворчасці цукерак было своеча-совым і неабходным. У 1902 г. у маёнтку быў устаноўлены тэлефон, што дазволіла своечасова і больш аператыўна вырашаць пытанні жыццядзейнасці маёнтка. Тэхнолагі  былі выпісаны з-за мяжы. На жаль, іх прозвішчаў не захавалася. Можна толькі мерка-ваць, што гэта былі немцы, выпісаныя з Прусіі. У справе Э. Горвата (фонд Горватаў)  запісана: … меў любімую немку…Што гэта азначала, можна толькі здагадвацца. Па некаторых звестках пасля смерці жонкі Э.Горват ажаніўся на гэтай немкі. Яна была забіта пры невызначаных абставінах на адным  з прыёмаў, якія ўстрайвалі Горваты ў Збышаве.  Увогуле ў Горватаў працавала шмат немцаў у якасці садоўнікаў, лекараў, сталяроў, упраўляю-чых. Так, Мальдэр Фрыц працаваў вартаўніком урочышч, Мілер Аўгуст – у малочнай арцелі, там жа працаваў і Мілер Фрыдрых. Фара Аўгуст працаваў памочнікам цесляра. Фут Вільгельм і Фіндэр Іаган працавалі кандытарамі. Сад і агарод падпарадкаваліся фабрыцы. На кожнага працаўніка была заве-дзена разліковая кніжка. Мазырская тыпаграфія Кукеля Р.М. друкавала такія кніжкі вялікім тыражом. Гадавы аклад рабочага сада і агарода складаў 40–50 рублеў, прыкладна столькі ж складаў аклад кандытараў. Усяго ў вытворчасці цукерак было занята каля 60 работнікаў. Паралельна з набыццём абсталявання і будаўніцтвам памяшканняў быў закладзены новы сад пладовых дрэваў і раслін. Агульная плошча сада і агарода склала 60 га. Сярод садавіны былі лепшыя гатункі  яблык, груш, сліў і вішань, смародзіны,  маліны і ажыны. Журавіны, суніцы, чарніцы і брусніцы збіраліся ў мясцовых лясах. Асноўнай прадукцыяй прадпрыемства сталі мармелад, кара-мель, пасціла,павідла, джэм і варэнне. Тут жа, на прадпрыемстве, быў наладжаны выраб патакі, якая складала аснову шматлікіх вырабаў фабрыкі. Аналагічны сад быў таксама закладзены ў маентку Галоўчыцы, які ў гэты час належаў Стані-славу Горвату – дзядзьку Эдуарда Горвата. Сыравіна з Галоўчыц таксама пастаўлялася ў Нароўлю. У асноўным гэта былі яблыкі . Уся астатняя садова-пладовая сыравіна перапрацоўвалася на месцы. Неабходна адзначыць, што для вытворчасці цукерак выкарыстоўваўся спірт-дэнатурат, які ў вялікай колькасці выганяўся на спіртзаводзе Э. Горвата. Частка яго перапрацоўвалася ў Галоўчыцах, затым паступала на  фабрыку цукерак, частка ішла на продаж. Эдуард Горват быў  дасведчаным знаўцам садовай справы. Ён закончыў Рыжскае політэхнічнае вучылішча, дзе прайшоў поўны курс навук і атрымаў ступень  агранома – дыплом ад 31 снежня 1889 г. за № 567. Паспяхова кіраваць маёнткам яму дапамагала служба. З 1897 па 1900 гг. згодна с паста-новай Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу ад 6 лістапада 1897 г. і са згоды Мінскага губерна-тара ад 3 лістапада 1897 г. за № 10349 Э.Горват прызначаны дэпутатам Мінскага дэпутацкага сходу ад Мазырскага павета. У 1904 г. Эдуард Горват быў прызначаны членам Мінскага губернскага «совещания» па перагляду законапалажэнняў аб сялянах. Яго  жонка – Ядвіга Аляксандраўна Аскерка – была дачкой Аляксандра Уладзіслававіча Аскеркі (1830–1911), кіраўніка паўстання 1863 г.  Іх дзеці – Данііл-Аляксандр Горват памёр у маладым узросце ў горадзе Хельсінкі, дачка – Аляксандра Горват была замужам за Станіславам Станіслававічам Вань-ковічам -(малодшым). Грашовага ўтрымання за службу Эдуард Горват не атрымліваў, таму асаблівую ўвагу звяртаў на справы маёнтка. Радавы маёнтак Нароўля налічваў 28000 дзесяцін землі. У пачатку XX ст. у мяс-тэчку Нароўля пражывала больш за 750 душ мужчынскага полу і столькі ж душ жаночага полу. За кароткі час на  прадпрыемстве Э.Горвата быў наладжаны выпуск цукерак, якія атрымалі прызнанне не толькі ў Расійскай імперыі, але і за яе межамі. Цукерачная фабрыка Э. Горвата паспяхова канкурыравала з падобнымі, больш моцнымі прадпрыемствамі ў Гомелі, Мінску, Бабруйску. У канцы 1917 г. у сувязі з рэвалюцыйнымі падзеямі вытворчасць цукерак была спынена.   191 РЕПОЗИТОРИЙ БГПУ

«ЧЫРВОНЫ МАЗЫРАНІН»: ЛЯ ВЫТОКАЎ ПРАДПРЫЕМСТВА

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Belarusian State Pedagogical University Repository