Васілеўская, Алена Станіславаўна

Belarusian State Pedagogical University Repository

  А.С.Васілеўская  МЕТАФАРА ЛЁСУ Ў ПАЭМЕ ЯКУБА КОЛАСА “СЫМОН-МУЗЫКА”  Паэма Якуба Коласа “Сымон-музыка” вызначаецца моцным рамантычным пачаткам, лірычнай настраѐвасцю, узнѐсласцю стылю. Творы такога характару, як правіла, багатыя вобразнымі сродкамі і сродкамі стварэння вобразнасці, насычаны алегорыямі і сімваламі. Паэма Якуба Коласа не з‟яўляецца выключэннем. Сярод значнай колькасці тропаў, ужытых у тэксце мы вылучылі метафарычны рад, у якім пераноснае значэнне набываюць словы прадметна-тэматычнай групы “ткацтва”. На наш погляд, гэтыя метафары адыгрываюць важную ролю ў рэалізацыі ідэі твора, стварэнні падтэксту, дапамагаюць акрэсліць месца паэмы ў беларускай і сусветнай літаратуры. Метафары гэтай групы сустракаюцца ўжо ў першых радках паэмы: Ад роднае зямлі, ад гоману бароў, Ад казак вечароў,  Ад песень дудароў, Ад светлых воблікаў закінутых дзяцей Ад шолаху начэй, Ад тысячы ніцей, З якіх аснована і выткана жыццѐ І злучана быццѐ і небыццѐ, –  Збіраўся скарб, струменіўся няспынна, Высѐлкавым ірдзеннем мне спяваў, І выхаду шукаў Адбітак родных з‟яў У словах-вобразах, у песнях вольнаплынных [1, с. 265]. Ва ўступе з‟яўляецца матыў сатканага з нітак жыцця, якое злучае быццѐ і небыццѐ, жыцця, якое дало натхненне для стварэння мастацкага твора. Гэты вобраз мае глыбокі міфалагічны сэнс і з‟яўляецца ў пэўнай ступені традыцыйным для народнага светапогляду. Тонкая нябачная нітка – старажытны сімвал чалавечага жыцця і лѐсу. А вобраз ткання трактуецца яе увасабленне ідэі тварэння і жыцця, прычым гэты сімвал з‟яўляецца ўніверсальным і дагістарычным [2]. Нездарма ў міфалагічных сістэмах многіх народаў свету нітка чалавечага жыцця знаходзіцца ў руках багінь: у Старажытнай Грэцыі гэта мойры, у Старажытным Рыме – паркі. У славян з прадзівам была звязана багіня Мокаш. Водгалас падобных уяўленняў мы можам бачыць у паэме беларускага класіка. У прадметна-тэматычную групу “ткацтва” мы аб‟ядналі словы, якія абазначаюць матэрыял для ткацтва (воўна, нітка, клубок, кудзеля, кужаль, пража, пасма), назвы ткацкага станка і яго асобных элементаў (кросны,   чаўнок, паставы і інш.), дзеясловы, якія абазначаюць працэс ткання (ткаць, снаваць), назвы вырабу (вэлюм, настольнік, палатно, ручнік, тканка і інш.). У паэме гэтыя словы ўжываюцца неаднаразова, набываючы ў кантэксце пераноснае значэнне і выконваючы розныя функцыі. Часцей за ўсѐ метафары выкарыстоўваюцца ў пейзажных замалѐўках: Бы застылі, занямелі Ў мяккіх водблісках-агнѐх Тканкі хмарачак ружовых, Лѐгкіх, тонкіх, бы шаўкі... [1, с. 429]. Значна раздзей такія словы перадаюць унутраны стан герояў: Ёй надзеі ткуць красѐнцы Залаценькім чаўначком [1, с. 337]. Пейзажныя замалѐўкі ў паэме адыгрываюць важную ролю: праз стан прыроды яны дапамагаюць перадаць пачуцці галоўнага героя, паказаць еднасць Сымона і сусвету. Словы вылучанай групы выкарыстоўваюцца ў тэксце з дваякім функцыянальным прызначэннем. Па-першае, яны ўжываюцца для таго, каб апісаць змены ў часе – надыход дня ці ночы або пары года. Так, пры апісанні ночы мы бачым пераноснае ўжыванне слоў воўна, вэлюм, якія, выклікаючы пэўныя светлавыя асацыяцыі, дапамагаюць стварыць малюнак непрагляднасці: А ноч косы расплятае, Мрок вылазіць з-за кустоў І на ліпы воўну сцеле, Іх мяняючы абрыс –  Нібы з прасніцы кудзеля, Голькі спушчаны наніз [1, с. 379].  І ноч незаметна,  Бы ўдоўка ўсясветна, У вэлюм адзелася шэры [1, с. 428]. Пры апісанні раніцы, промняў сонца ці месяца, метафарызуецца назоўнік ручнік, у якім актуалізуецца значэнне белага колеру: Вось з-за лесу ўстала сонца. Рассыпае каснікі, Рассыпае ручнікі... [1, с. 446]. Часам у тэксце пэўныя адрэзкі часу цалкам асацыіруюцца з працэсам ткання: Зоркі ў небе – неба вочкі, Месячык – вартаўнічок, Хмаркі – ветравы сарочкі, Неба шыр – пастаўнічок, Дзе ноч-цьма снуе красѐнцы, Дзе чаўночак ладзіць сонца,   Каб усплыў на іх дзянѐк [1, с. 326]. Метафарызуюцца словы прадметна-тэматычнай групы “ткацтва” пры апісанні надыходу восені: Восень ткала ўжо красѐнцы Мяккай чырвані ў лістах, Восень спеў вяла бясконцы, З ветрам ходзячы ў кустах; Восень прала кужаль тонкі –  Павуціння белы лѐн... [1, с. 284]. Індывідуальна-аўтарскае значэнне набываюць словы аснова, вуток, цэўка, сукала ў зімовай пейзажнай замалѐўцы: Тчэш красѐнцы ты прыўдала; Лѐд – аснова і вуток, Снег – і цэўкі і сукала, Іней-зоры – твой чаўнок. Для чаго ж у зімні холад Ты красѐнцы лета тчэш І пад свой хлодны молат Сэрца жар мой ты кладзеш? [1, с. 422]. У выніку такога ўжывання слоў працэс ткання становіцца сімвалам касмічнай змены часу. Другая група метафар дазваляе намаляваць аб‟екты прасторы, напрыклад, лясную паляну: А настольнік – пласт імшысты, Ды прыгожы, ды іскрысты, З густам вытканы і чысты. Тыя ніткі зямля прала, Тую пражу сонца ткала [1, с. 304]. Аднак найбольш часта метафары гэтай групы выкарыстоўваецца са значэннем „дарога‟: Гэй, дарогі, ніці-кросны, Тканкі кола І зямлі! [1, с. 299].  А дарога у пяць нітак Павіваецца, бяжыць… [1, с. 341]. Такім чынам, словы прадметна-тэматычнай групы “ткацтва” злучаюць час і прастору, ствараюць хранатоп паэмы, набываючы касмічную глабальнасць. Праз словы гэтай групы ўвасабляецца ідэя прадвызначанасці, абумоўленасці жыццѐвага шляху героя. Слова ніць неаднаразова ўжываецца ў апошнім раздзеле паэмы, калі Сымон шукае шляхі выратавання Ганны: Ён глядзіць, як бы чаруе, Ён шукае тую ніць,   Каб заслону цемраную Ёй адсунуць, адсланіць [1, с. 441]. Ніць – гэта тое, што злучае душы галоўных герояў, і тое, што акрэслівае жыццѐвае прызначэнне Сымона – несці духоўнае святло народу, ствараць чалавека духу. І гэтая ідэя тварэння ўвасабляецца ў казцы героя, дзе апісваецца з‟яўленне лілеі, з якой у творы асацыіруецца Ганна: Спрала зорачка кудзелю, Зладзіў месячык красѐнцы, А дзянѐк саткаў на сонцы З нітак красачку лілею… [1, с. 445]. Такім чынам, метафары прадметна-тэматычнай групы “ткацтва” дазваляюць перадаць ідэю наканаванасці жыццѐвага лѐсу галоўнага героя, яго зямнога прызначэння. Такія высновы стасуюцца і з вывадамі, зробленымі У.Конанам: “Коласава паэма “Сымон-музыка” – гэта беларуская духоўная “Адысея”, дзе паказана, як наша зямля нараджае і гартуе свайго Арфея – Выратавальніка, Паэта-прарока” [3, с. 54]. Метафары вылучанай групы цесна звязваюць паэму з народнымі ўяўленнямі, дазваляюць прасачыць сувязь паэмы з міфалогіяй, творамі сусветнай літаратуры, прысвечаныя тэме мастака і мастацтва.  Спіс літаратуры 1. Колас, Я. Новая зямля. Сымон-музыка: паэмы / Я.Колас. – Мінск: Мастацкая літаратура, 1986. – 448 с. 2. Керлот, Х.Э. Словарь символов / Х.Э.Керлот. – М.: REFL-book, 1994. – 603 с. 3. Конан, У. Міфічныя вобразы і матывы ў паэзіі Максіма Багдановіча і Якуба Коласа / У.Конан // Роднае слова. – 1994. – № 4. – С. 51-55. 

Метафара лёсу ў паэме Якуба Коласа “Сымон-музыка”

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Belarusian State Pedagogical University Repository