Pérez Rey, Federico

Repositorio da Universidade da Coruña

103O galego no humorFEDERICO PÉREZ REYAsesor lingüístico de series televisivas e guionista de programas de humorCun título tan xenérico coma este, poderiamos botar horas e horas falando, poderiamosescribir ringleiras e ringleiras de palabras, poderiamos facer milleiros e milleiros dereflexións, e nunca dariamos acabado. Mais non se trata agora de revisar as diversasmanifestacións humorísticas que poidan existir, nin de facer un ensaio antropolóxico,cultural ou social sobre o que é ou non humor galego. Trátase de analizar o papel quea nosa lingua xoga nun terreo tan particular como é o do humor.Evidentemente, o humor pode manifestarse e transmitirse de moi diversas maneiras.A través da literatura, do teatro e todas as súas manifestacións (monólogos etc.), dabanda deseñada, do cinema, da televisión... E nesta última canle é na que nos imoscentrar, xa que é o medio en que veño traballando durante os últimos anos, ben sexacomo asesor lingüístico, ben como guionista.Ademais doutras producións non estritamente humorísticas, colaborei en series cunimportante compoñente de comedia, así como en programas exclusivamente cómi-cos. Cando falamos de humor e de comedia, estamos falando tamén de desenfado, defalta de seriedade, dun certo descontrol... E semella como que, no eido da lingua, haimenos límites, isto é, máis licenzas á hora de empregar mecanismos para facer rir.Evidentemente, un programa de humor non é un telexornal, aínda que ás veces teñamosdúbidas. Mais, o feito de que o humor teña ese arrecendo a informalidade, mais nonnos exime de empregar o idioma correctamente.Aínda que é moi complicado definir con claridade un tipo de lingua característicanestas producións, si que cómpre salientar que, de cando en vez, se dan casos que se103104acaban convertendo en modelos. Estamos afeitos a oír xente que fala e se expresacoma algúns dos personaxes que aparecen nas series e nos programas da Galega.Cando menos, si que repiten frases ou construcións características deses personaxes.E por que acontece isto? Na miña opinión, esta circunstancia, aparentemente arbitra-ria ou que pode ter que ver máis con motivos artísticos e de interpretación, vén sertamén un trazo identificativo, unha característica clara da importancia que o idiomaxoga dentro do xénero humorístico. Os espectadores, os oíntes, a xente, en xeral,vense reflectidos no xeito de falar dos personaxes, senten como súas as expresiónsque escoitan. En definitiva, a fala que se emprega non lles é allea.Mais, desafortunadamente, non sempre é así. En moitas ocasións, podemos compro-bar como o xeito de falar de certos personaxes ou o ton expresivo da propia serieresulta alleo para o espectador. Son eses casos en que, sen saber moi ben por que, nonnos identificamos co que estamos a ver. Antes dicía desafortunadamente, porque éeste un feito que se vén repetindo durante os últimos anos con moita frecuencia. Agásalgunhas producións en que se dan mostras de autenticidade, de frescura idiomática,de dominio do galego, considero que se está a producir unha perda considerable daexpresividade que a lingua ten de seu. A cada paso, son máis frecuentes producións enque podemos escoitar calcos do español, traducións literais de expresións alleas aogalego (español, inglés etc.), construcións sintácticas propias doutras linguas… Enon sei se é este un problema de dominio do idioma, de rexeitamento, de despreocu-pación á hora de escribir por parte dos guionistas ou doutros factores que descoñezo.O que si me parece é que é unha situación que non ten moito xeito: estase a perdergrande parte da expresividade que o galego ten. E se perdemos isto, non estamosperdendo case todo? Porque unha lingua é algo máis que catro palabras bonitas, éalgo máis ca axóuxere, bolboreta…Mais sigamos polo carreiro da comedia. Para a miña idea, a ninguén se lle escapa queos xéneros televisivos norteamericanos, pasados despois ou non polo filtro español,xogaron e xogan un papel determinante na evolución do galego e da televisión enGalicia. Xéneros como a comedia de situación ou sitcom, a stand-up comedy, os latenights etc. exerceron unha influencia moi importante nas series e nos programas galegosde humor, nalgúns casos, ata o extremo de prescindir do particular xeito que temos osgalegos de contar as cousas. E paréceme que isto é un erro, porque o galego tenmecanismos suficientes para ser empregado en calquera rexistro. É máis, non pode-mos esquecer que vivimos nun lugar concreto, cunha forma de ser concreta, cunstrazos culturais que nos fan diferentes doutras realidades, cunha lingua que reflictetodas esas peculiaridades nosas… E no caso dalgunhas series de humor, bótase demenos todo isto, toda a riqueza expresiva do galego, todos os recursos que posúe paraFEDERICO PÉREZ REY105comunicar e transmitir. Cando falamos de ironía, de retranca, de dobres intencións,estamos falando de maneiras de facer humor moi propias dos galegos. E estasexpresións de humor teñen o seu soporte na lingua.Desde que, aló por 1985, naceu a Televisión de Galicia, foron moitas as produciónstelevisivas que tiveron e teñen como eixo fundamental o humor: series de ficción,programas de humor, concursos, comedias de situación etc. Non fai falta facer agoraun recordatorio de todas elas, mais seguro que nos veñen á cabeza exemplos comoMareas Vivas, Pratos Combinados, Sitio Distinto, aquelas primeiras experiencias deManquiña e Morris con guións de Chichi Campos, O rei da comedia, Pepe o inglés,Air Galicia, A familia Pita, Somos unha potenzia, Máxima Audiencia, Os Tonechosetc. Entre todas estas producións, sería practicamente imposible atopar un modelo delingua que servise de patrón, e xa non só no humor, senón no galego en xeral.Mais gustaríame centrarme agora nunha produción que vén formando parte da pro-gramación da Galega nos últimos anos e da que se ten falado moito, para ben e paramal. Agora imaxinade: se xuntamos, daquela maneira, un home que fala galego daMariña lucense e unha muller que se expresa como o fan na comarca de Verín, quenos pode saír de aí? Pois poder pódennos saír moitas cousas, mais a realidade é unfillo que fala con seseo e gheada, ademais doutras características propias da zona deMuros. Parece un chiste, non? Pois non, son os Tonechos. Así que, se o que pretende-mos é crear un modelo de lingua oral, non son eles precisamente o paradigma.Dos Tonechos, do seu humor e da súa maneira de expresarse téñense dito moitascousas. Tanto en foros de internet coma na prensa, puiden recoller algunhas opiniónsque creo que nos poden axudar a analizar este caso. Aí van algunhas:Cada vez máis, os humoristas ou pseudo-humoristas que vemos na Televisiónde Galicia, por exemplo, se parecen máis com os seus colegas espanhois. Cadavez mais, renunciam ao nosso humor tradicional, retranqueiro ou irónico, cheode segundas intençoes, galego, para caírem no humor espanhol, mais directo eexplícito (por dizermo-lo dalgunha maneira), bem diferente.O caso dos Tonechos é de vergonha, humor vulgar e com um desprezo absolutopola língua.Outra opinión que me chamou moito a atención por algunha comparación que fai éesta:O GALEGO NO HUMOR106E, dende logo, que quiten os Tonechos. Fomentan unha asociación implícita dogalego coa paifocada e o humor máis chocalleiro (coma o de Moncho Borrajo,por exemplo) dificilmente sostíbel hoxe en día. Por moito que no pasado algúnasisado comentarista d’A Nosa Terra concluíse que os Tonechos eran aquintaesencia do humor nacionalpopular, só desprezados por señoritos casteláns,imbéciles e escuros.E, por último, outra achega, nesta caso, máis centrada no aspecto lingüístico, que é oque nos toca:Personaxes coma os Tonechos e incluso series tipo Pratos Combinados etc. veñenconfirmar o parvo que pode parecer un falando galego (cosa que no sucede sihablamos el castellano, claro). Fraco favor lle fan á nosa lingua, dende logo.Polo día, a Xunta inviste na educación dos nosos rapaces e pola noite dállescirco coma no tempo dos romanos. Na TVG temos os dous extremos, o galegoaséptico dos presentadores dos telexornais e logo toda esa chabacanería.Ben, pois, sen entrarmos agora en debates exclusivamente temáticos, sobre calidadeartística, sobre o que é ou deixa de ser humor chocalleiro e pailán fronte a humorintelixente, creo que estas consideracións nos dan varias pistas para analizar o galegodos Tonechos. Pode que, como dixemos antes, non haxa unha unificación do idiomadebido a que cada un fale segundo se fala na zona de que provén, ou haxa un uso, porveces esaxerado, de castelanismos. Mais, de aí a «manifestar un desprezo absolutopola lingua», aínda queda moito. Ou acaso a fonética, os usos de construcións propia-mente galegas, a fraseoloxía empregada… non forman parte da lingua? A riquezaidiomática e a autenticidade que se desprende do galego dos Tonechos non me pareceprecisamente que «veña confirmar o parvo que pode parecer un falando galego».Se algunha crítica se lle pode facer, na miña opinión, ao galego que empregan estespersonaxes é a lixeireza á hora de empregar castelanismos. O uso destes non tenxustificación de ningún tipo. Aínda así, gustaríame diferenciar os castelanismos, so-bre todo léxicos, que se empregan por falta de atención, por despreocupación, porseren castelanismos moi presentes nos usos cotiáns, daqueles que se utilizan dun xei-to máis consciente, isto é, para salientar ou darlle máis énfase ao que se está dicindo.Non é que estes segundos sexan máis perdoables, mais si que forman parte dun xeitode falar moi característico. Digamos que son trazos propios dos personaxes. É máis,aínda que sexan expresións ditas en castelán, soan a galego. E esa é a clave dos Tone-chos, que soan a galego. Porque, cando se fala de castelanismos, parece que, unica-mente, existen os que son de tipo léxico. E logo a fonética? Sen medo a trabucarme,FEDERICO PÉREZ REY107atreveríame a dicir que un dos grandes problemas do galego actual é o castelanismofonético. Cada vez escóitanse con máis frecuencia na televisión casos e casos en quese enuncian palabras galegas con acento español: as vogais medias andan bailandopola palabra adiante e xa non se sabe se son abertas, pechadas ou neutras, os enesvelares alveolízanse, o xe non queda elegante (a non ser que falemos en inglés, claro,que aí si que todo o mundo sabe dicir She is the one), a entoación, de Madrid e arredo-res, e moitos outros exemplos máis. Semella como que a ninguén lle importa, noninteresa, só a catro talibáns do idioma e aos lingüistas que traballan nas series e natelevisión. Meus pobres, nin que inventaran eles as abertas e as pechadas.Sei que este comentario final foxe un pouco do que nos tivo ocupados, mais creo queé algo que non cómpre esquecer. Como non cómpre esquecer tamén a esencia dunhalingua, a súa expresividade, a súa autenticidade. Con isto non digo que haxa querexeitar influencias foráneas, todo o contrario, mais o filtro final ten que ser o galego.E para rematar, como dixo Castelao nunha das súas Cousas da vida, «que Dios vosdea humor, benditiños, e non n’os ollos!».O GALEGO NO HUMOR

O galego no humor

http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/8835/1/CC93art9.pdf

O galego no humor

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repositorio da Universidade da Coruña