Vidal Romaní, Juan Ramón

Repositorio da Universidade da Coruña

67Uso do galego no ensino da xeoloxíaJUAN RAMÓN VIDAL ROMANÍFacultade de Ciencias da Universidade da CoruñaA utilización do galego na xeoloxía, como en calquera outra ciencia que estea encontinua renovación, precisa dun código de comunicación que responda a unha seriede esixencias. A primeira delas é que sirva para expresar eficazmente os conceptosnecesarios; a segunda, que exista un vocabulario xeolóxico específico para facelo; e aterceira, a dispoñibilidade de textos relacionados con esta materia, actualizados emodernos, en que as persoas interesadas poidan completar ou divulgar os conceptosque cómpren para a súa aprendizaxe en galego. Como docente e investigador univer-sitario que son, atrévome a engadir unha cuarta esixencia, que é a da apertura dasautoridades académicas e científicas á hora de aceptaren, para todos os efectos, comase estivesen escritos en calquera outro idioma dos comunmente admitidos no usocientífico (inglés, francés, español) os traballos escritos en galego.Descoidarmos ou desprezarmos calquera destas esixencias significa destruír a priorias posibilidades de éxito de calquera idioma que se pretenda promover, neste caso ogalego. A capacidade do galego –como idioma estreitamente emparentado co latín–para expresar conceptos xeolóxicos está garantida tanto como a do español, o italia-no, o portugués ou o francés, linguas todas elas de raíz latina e que gozan dunhaampla difusión no mundo científico xeolóxico. Alén disto, o galego, como lingua dedifusión da cultura e a ciencia, ten unha vantaxe que non posúen outros idiomas mi-noritarios de España como o catalán ou o éuscaro, xa que existe outra linguaemparentada con el, o portugués, que se mantivo até a actualidade como vehículo decomunicación activo en moitos países ou rexións do mundo actual (o Brasil, Angola,Mozambique, as illas Azores, Cabo Verde, Goa, Macau, Portugal) que abranguenunha poboación de douscentos millóns de persoas.6768Este feito permite asegurarmos unha doada actualización do galego nos aspectos queforen necesarios. Neste sentido, e pola mesma razón que todos os países do mundo enque se fala o español fican unidos lingüisticamente na Academia da Lingua Española,o galego debería estar incluído, se non o estiver xa, na institución correspondente parao idioma portugués. O principal inconveniente para isto se realizar é a actitude deincomunicación entre as autoridades lingüísticas galegas e as lusas, co agravante deque as mudanzas introducidas ultimamente no galego normativo separan máis do queaproximan o galego do portugués. Esta separación fainos perder a vantaxe inicial deestarmos ligados a un idioma con difusión mundial e achega o galego a outros idio-mas minoritarios e de escasa proxección como o vasco e o catalán, se nos cinguirmosao ámbito da península Ibérica. A recente presentación da Academia Galega da LinguaPortuguesa resulta, xa que logo, unha iniciativa prometedora, aínda que é posible quesoporte unha forte oposición do sector máis inmobilista e involucionista a este res-pecto debido á pretendida patrimonialización por algún grupo político de canto estiverrelacionado coa lingua.Polo que se refire ao vocabulario científico en galego, encontrámonos cunha grancantidade de palabras de etimoloxía latina e grega que son empregadas en todos aslinguas de uso científico (francés, inglés, portugués, italiano, español, alemán etc.).Mais alén de incorporarmos ao galego palabras de orixe grega e latina, existen outraspropias definidas en galego incorporadas á linguaxe científica internacional e acepta-das por ela. É o caso da palabra de orixe galego «ría», co significado de ‘entrante domar na terra, producido polo aumento do nivel mariño, que asolaga o tramo final duncurso fluvial’, unha acepción mundialmente admitida na linguaxe científica. Foirecollida en Galicia polo xeógrafo alemán Von Richthofen en 1900 mentres realizabaunha viaxe arredor do mundo co obxecto de definir todos os tipos de costas e aceptadaunanimemente pola comunidade científica.Se no galego existise un vocabulario parello para definirmos todos os conceptosxeolóxicos existentes, non habería problema ningún para usalo como lingua científi-ca, pois calquera persoa había entendelo como entende as palabras gregas e latinascomunmente empregadas no ámbito da ciencia. Ora ben, isto non é así porque Galiciase incorporou serodiamente ao mundo científico, cando outras nacións como a grega,a romana, a persa, a xudía, a árabe, a india ou a chinesa levaban xa moitos anosinventando termos científicos; nunca chegou a tomar a remuda, o que motivou a súasubstitución por outros idiomas como o español, o inglés, o francés, o alemán, oportugués etc. Velaquí o motivo da súa desconexión actual, cando menos no eido daxeoloxía. É sintomático que, no entanto, unha parte moi importante cuantitativa ecualitativamente dos conceptos xeolóxicos actuais poida ser descrita empregándomosJUAN RAMÓN VIDAL ROMANÍ69palabras gregas ou latinas, a pesar de que as nacións que falaban esas linguas perdesenhai moito tempo a súa influencia xeopolítica.A recuperación da lingua orixinalA recuperación dunha lingua que perdeu o seu uso científico ou de comunicación aoquedar relegada a contextos rurais, por exemplo, ou en calquera caso restrinxidos,realízase procurando na lingua actual ou pasada termos específicos cuxo significadosintetice brevemente un proceso ou concepto xeolóxico. Hai numerosos exemplos nalingua galega, amais do antes mencionado; por poñermos algúns ben coñecidos: fócaro,lastra, penedo, penedía, pía, cachola, portela, porteliña, teso, pala, tara, pena morta,doelo, pedra de murcio, lousa, pedra de gran, lama que treme, galiñeiro, furna, pedreira,seixo, cadoiro, fervenza, lama, xabre ou sábrego, coído, esteiro, praia, fraga, andar dapedra, ollo de sapo etc., todas elas palabras con significado xeolóxico.Lamentablemente, a política do Goberno autonómico de Galicia, co seu intento mio-pe de homoxeneizar o idioma e pretender que todos os galegos falen exactamenteigual contribuíu e contribúe á desaparición das chamadas diferenzas dialectais, queno fondo son pegadas quizais prehistóricas da forma de falaren dos distintos pobosque conformaron Galicia tal e como é. Agora vai camiño de perderse esa riqueza queexistía no idioma galego. O chamado Atlas lingüístico de Galicia foi un intento agó-nico de reparar os danos producidos pola reconstrución artificial dun idioma cuxodestino deciden filólogos sen experiencia noutra ciencia que non for o idioma e quedescoñecen os matices que este ten de posible aplicación á hora de se construír unhalinguaxe científica xeolóxica actualizada.Por outra banda, non teño ningunha dúbida de que as posibilidades de construírmosun vocabulario científico completo para a xeoloxía é imposible no intre actual. Ao sedeter o progreso da linguaxe xeolóxica cando o galego foi substituído polo español nomundo da ciencia, hai moitos termos que nunca foron creados en galego e que, portanto, deben ser tomadas ben de idiomas semellantes (portugués, español), ben deidiomas totalmente alleos ao galego, a aceptarmos o termo na lingua orixinal outraducírmolo literalmente (como se fai noutras linguas), ou ben, o que sería recomen-dable, procuradas nas vellas palabras do idioma galego prenormalizado.USO DO GALEGO NO ENSINO DA XEOLOXÍA70O ensino da xeoloxía no ámbito universitarioVistos os inconvenientes de partida, o ensino da xeoloxía pode enfocarse a meu xuízode dous puntos de vista.1) O primeiro deles é o dunha inmersión brusca nun idioma artificial creado polosespecialistas en filoloxía e que as clases se desenvolvan inmediatamente en galego,de maneira que o alumnado aprenda os conceptos xeolóxicos nun idioma que apenasentenderán outras persoas máis que as galegas; é dicir, illar do mundo o estudantado.Aínda así requírese non só o coñecemento do idioma, senón tamén da materia, polocientífico que as imparte; isto é, ter experiencia neste campo e dominar o galego,ambas as dúas cousas non demasiado frecuentes.Con todo, a inexistencia dun vocabulario actualizado e completo implicaría o uso demoita terminoloxía allea ao idioma, ben tirada do español, ben doutros idiomas (in-glés, francés etc.), ou recorrer ao uso dunha linguaxe artificial fabricada por filólogose filólogas cun total descoñecemento da xeoloxía e que, por tanto, crearían palabras apartir de criterios subxectivos que ignorarían toda a historia que leva á xeración duntermo xeolóxico. Outra opción é a de procurarmos os termos necesarios no idiomamáis emparentado co galego, que é o portugués, adaptándoos na medida do posible.2) Un segundo aspecto moi importante é o de fornecérmoslle ao alumnado candomenos unha bibliografía básica polo que respecta a libros de texto actualizados eescritos en galego. Se este recibe as clases en galego, mais non dispón sequera dunlibro de texto en galego, o traballo de actualizarmos o idioma ao estudo universitarioé practicamente inútil.O alumnado que aínda nun idioma listo para o seu uso científico como o español nonpode recorrer máis que a textos noutros idiomas (inglés, francés etc.) tende a deixarde empregalo e a se expresar naquel en que recibe a información máis actual. No casodo galego, en que apenas existen libros e se os hai foron na súa maior parte realizadospor persoas que os traduciron voluntariamente e que non son especialistas no proble-ma da aprendizaxe da xeoloxía, é moi difícil. Isto supón, por outra banda, que auniversidade debería pór en marcha unha política de publicación de textos en galegorealizados por especialistas que coñezan tanto os diferentes ámbitos científicos comoo galego con carácter previo á implantación da nosa lingua nas aulas.En calquera caso, parece que a historia determinou a substitución do galego poloespañol por razóns pragmáticas, ao se tratar este dun idioma de ampla difusión e, porJUAN RAMÓN VIDAL ROMANÍ71tanto, actualizado ao presente; pola contra, o galego, debido á separación –taménmotivada por razóns históricas– da fala portuguesa, que si mantivo o seu uso, perdeuo seu lugar na vida científica e quedou limitado a ambientes rurais ou literarios. O quese dá en chamar normalización do galego no mundo universitario ou científico tropezasempre co inconveniente de ver gravemente reducido o seu uso pola limitación donúmero de usuarios. O máis dramático, en miña opinión, é que nin sequera imos serentendidos pola comunidade de fala portuguesa, e daquela o antes sinalado divorciolingüístico entre os falantes do galego e o portugués significará xa a desaparición dogalego en temas científicos, xa a súa utilización en ambientes endogámicos, o quenovamente implica a súa extinción.As posibles solucións a estes problemas, son a meu entender, as seguintes:1) O achegamento da lingua galega á portuguesa.2) A existencia dunha política de edición de textos actuais en galego realizados porexpertos en xeoloxía co asesoramento gramatical de especialistas en filoloxía galega.3) A aceptación por parte da comunidade universitaria de que un bo texto en galegoten tanto valor como un bo texto en calquera outro idioma, así como do feito de quenunca un mal texto en calquera lingua do mundo de ampla difusión pode valer máisque un bo texto en galego.4) O amor e o respecto por unha lingua de comunicación non se impón, gáñase polasúa efectividade, é dicir, porque serve para entenderse con outros e para transmitircoñecementos, mais cadaquén é libre de usar o código lingüístico que preferir, o cal éunha decisión que os demais deben aceptar e respectar.USO DO GALEGO NO ENSINO DA XEOLOXÍA

Uso do galego no ensino da xeoloxía

http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/8858/1/CC103art7.pdf

Uso do galego no ensino da xeoloxía

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repositorio da Universidade da Coruña