Patterson, Craig

Repositorio da Universidade da Coruña

129As linguas minorizadas nas universidadesdas Illas BritánicasCRAIG PATTERSONUniversidade de Cardiff, GalesA miña breve intervención vai tratar da situación en que se atopan algunhas linguasminorizadas autóctonas nas universidades británicas e irlandesas. Vou concentrarmehoxe nos casos do galés, do gaélico irlandés e do gaélico escocés. Logo da revisióndos seus contextos sociais contemporáneos, resumirei o estado actual da docencia eda investigación de cada unha delas.Centrareime, así mesmo, nas facultades das universidades asentadas nas cidades capitaisde Dublín, Edimburgo e Cardiff, por mor dos limites de tempo hoxe, e póndoos comocasos representativos. Ademais, compararei algunhas cifras tiradas das facultades delinguas celtas coas das filoloxías Hispánica, Inglesa e Francesa, ou sexa, o estado daschamadas linguas minoritarias co das maioritarias. Vou comezar co caso do gaélicoirlandés, e en concreto o seu contexto social.O gaélico irlandésContexto socialO gaélico irlandés goza de cooficialidade na República de Irlanda; tamén é unha linguaoficial da UE, e unha lingua minoritaria oficial no norte de Irlanda, dentro do ReinoUnido.129130Como sempre, non se pode confiar completamente nos censos lingüísticos, mais exis-ten entre 20 000 e 70 000 gaelicofalantes1. Arredor de 17 000 persoas viven nasgaeltachte, as zonas gaelicófonas, onde a lingua irlandesa é a fala da comunidade, eunhas 10 000 nas comunidades onde se fala máis parcialmente2. Porén, dado que ogaélico é unha materia obrigatoria no ensino secundario, existe unha boa cantidade decidadáns que o teñen como segunda lingua, e case o 42% da poboación se consideracompetente no dominio da lingua nacional3. En termos xerais, unha de cada tres persoasna illa de Irlanda (arredor de 1,8 millóns de persoas) entende o gaélico con distintosgraos de competencia4.Todos os documentos oficiais do Goberno irlandés son publicados en irlandés e in-glés, ou soamente en irlandés. A Lei de linguas oficiais, a Official Languages Act,aprobada en 2003, puxo en marcha unha variedade de iniciativas para fomentar o usoda lingua, e polo de agora hai que agardar para comprobarmos a eficacia das medi-das5. Entre elas salienta a canle de televisión TG4, mais no sector dos medios decomunicación o xornal en gaélico Lá Nua ten un escaso público dunhas 7000 persoase vive da subvención gobernamental. Tamén hai xornais electrónicos, seccións gaélicasnos xornais principais en inglés etc.Nos colexios subvencionados polo Estado, o gaélico é unha materia obrigatoria6. Enxeral, o ensino do gaélico neses colexios goza de normalidade en todos os sentidos,porén, o gaélico sofre un declive en Irlanda, a pesar desas cifras que en si semellanoptimistas.Contexto universitarioCada unha das sete universidades irlandesas ofrecen licenciaturas e cursos de posgraoen estudos gaélicos, alén dalgunhas diplomaturas de tipo tecnolóxico. O gaélicoensínase normalmente a través dos departamentos de Filoloxía Gaélica, do de EstudosCeltas ou do de Lingüística. Ademais, o Instituto da Lingua Gaélica (Bord na Gaeilge)1 <http://www.helsinki.fi/~tasalmin/europe_report.html#IGaelic>2 <http://www.oceanfm.ie/onair/donegalnews.php?articleid=000002629>3 <http://www.cso.ie/census/documents/Final%20Principal%20Demographic%20Results%202006.pdf>4 <http://www.cso.ie/census/documents/Final%20Principal%20Demographic%20Results%202006.pdf>5 <http://www.achtanna.ie/en.act.2003.0032.1.html>6 <http://www.ncca.ie/uploadedfiles/Publications/Languagesdiscussionpaper.pdf>CRAIG PATTERSON131promociona a fala do gaélico entre o estudantado e o profesorado. O sistema univer-sitario irlandés esíxelles aos membros deste último que queiran licenciarse dentro dosistema nacional obter o certificado de irlandés que se saca aos 16 anos. As exenciónspermítense no caso dos estudantes nados fóra de Irlanda e mais nos disléxicos.Na Trinity College, unha das dúas universidades de Dublín, durante este curso uni-versitario (2008-09) hai 74 estudantes que cursan irlandés en primeiro dalgún xeitoou doutro. É dicir, de xeito illado, mais contando tamén as matrículas de irlandésantigo ou de irlandés moderno combinados cun idioma europeo ou con outra materia.Grazas a ese carácter combinatorio da estrutura da licenciatura en Trinity, pode pare-cer que hai moitos estudantes cursando o irlandés dun xeito rigoroso e completo. Enconcreto, o ano pasado licenciáronse uns 16 estudantes de entre todos os que seguironese tipo de curso.Comparemos agora esas cifras coas dos estudos das filoloxías Hispánica e Inglesa namesma universidade. O español estúdase xunto con outra materia, ao igual que ahistoria, o gaélico ou o francés. Matriculáronse uns 46 estudantes nesta liña durante ocomezo deste ano académico, e licenciáronse ao remate do ano pasado uns 22estudantes. Na Facultade de Filoloxía Inglesa en setembro matriculáronse uns 44estudantes, e no ano pasado licenciáronse 40.Polo que se refire á investigación doutoral ou aos mestrados, neste ano hai 7 estudantesvinculados aos estudos irlandeses, que parece ser a cifra normal dun ano a outro. Polasúa banda, en Filoloxía Hispánica hai 12 e en Filoloxía Inglesa 250.Tocante ao profesorado, no Departamento de Irlandés e Linguas Celtas traballan ac-tualmente 9 profesores que ademais son investigadores7. O Departamento de Hispáni-cas conta con 5 profesores-investigadores8, mentres que a Facultade de Filoloxía In-glesa dispón de 369.7 Datos achegados polo Departamento de Linguas Irlandesas e Celtas da Universidade Trinity College,Dublín.8 Datos achegados polo Departamento de Hispánicas da Universidade Trinity College, Dublín.9 Datos achegados pola Facultade de Inglés da Universidade Trinity College, Dublín.AS LINGUAS MINORIZADAS NAS UNIVERSIDADES DAS ILLAS BRITÁNICAS132O gaélico escocésContexto socialO censo de 2001 amosa que hai arredor de 59 000 falantes de gaélico en Escocia, oque vén representando o 1,2% da poboación. Esa cifra representa un descenso de7300 persoas (o 11%) desde 1991, o que evidencia o continuo declive da lingua, apesar das tentativas –pouco exitosas– de corrixir esa tendencia10. Con todo, a Lei dalingua gáelica (Gaelic Language [Scotland] Act) de 2005 outórgalle un certo grao derecoñecemento e apoio oficial.O gáelico apréndese nos colexios, e nalgúns chega a ser o idioma de impartición. Haiunha emisora de radio en gaélico (Radio nan Gàidheal), ademais dunha canle de tele-visión integramente en gaélico (BBC Alba), mais a distribución de prensa en gaélicoé reducida.Gran parte das desvantaxes sufridas polo gaélico escocés débense á Lei de ensinoescocés de 1872 (Education [Scotland] Act 1872), que ignorou por completo o idiomaautóctono e lles prohibiu a varias xeracións de gaelicofalantes falaren na súa linguana escola. De feito, todas as linguas minoritarias de que trato aquí comparten a mesmaexperiencia de sufriren unha tiránica lei lingüística e cultural que puxo en gran perigoa súa saúde durante un século, se non máis. Tanto é así que non se funda o primeirocentro de ensino secundario que imparte as súas clases completamente en gaélico atéo ano 2006: o Instituto Gaélico de Glasgow (Sgoil Ghàidhlig Ghlascu), situadolonxe das zonas onde se fala. Hoxe en día hai 61 colexios de primaria que impartenunha parte das clases en gaélico e aproximadamente unha ducia de institutos de se-cundaria puramente gaelicofalantes. Un total de 2092 alumnos entraron no sistemaeducativo primario gaélico no curso 2006-07, dun total de 16 05011. A cifra non édemasiado esperanzadora.Existen cursos e programas que permiten a aprendizaxe do gaélico fóra deses contex-tos, pero na miña propia experiencia non se axeitan ás situacións persoais. Nas gran-des urbes de Glasgow e Edimburgo, a estratexia vai dirixida máis que nada aos pro-gramas que tentan mergullar as familias con nenos no uso diario da lingua. Por iso eumesmo non cheguei a aprender gaélico durante os tres anos e medio en que vivín en10 <http://www.arts.ed.ac.uk/celtic/poileasaidh/newthinking/firstresults.html>11 <http://openscotland.gov.uk/Publications/2008/03/19105444/1>CRAIG PATTERSON133Escocia. Comparado cos casos de Gales e mesmo Irlanda, o contexto do gaélico esco-cés non é dos mais prometedores fóra das aulas.Contexto universitarioExisten cursos de licenciatura na maioría das universidades escocesas que conteñenun certo grao de contacto co estudo do gaélico. Normalmente, son cursos de «CelticStudies». Alén diso, hai certificados, mestrados, diplomas etc. e existe a posibilidadede realizar a investigación doutoral en gaélico.En Edimburgo, na Facultade de Estudos Celtas e Escoceses, matriculáronse 3 estudantesno ano académico 2008-2009 e licenciáronse outros 3 o ano pasado. Agora compare-mos coas facultades de linguas maioritarias: na Facultade de Filoloxía Hispánicamatriculáronse 9 estudantes en Hispánicas en 2008, e o mesmo número se licenciou oano pasado. Na Facultade de Literatura Inglesa as cifras son as seguintes: 68 estudantesmatriculados ao comezo deste ano académico e 96 que se licenciaron o ano pasado.A Facultade de Estudos Celtas e Escoceses conta con 6 profesores que investiganhabitualmente, e uns 22 estudantes comprometidos coa investigación no nivel deposgrao12. Na Facultade de Filoloxía Hispánica hai 6 estudantes de doutoramento ehai arredor de 12 profesores-investigadores13. Na Facultade de Literatura Inglesa hai35 profesores e uns 140 estudantes mergullados dun xeito ou doutro na investigacióndoutoral ou en mestrados14.O galésO contexto socialArredor de 582 400 persoas (case o 21% da poboación galesa) son capaces de falargalés e case 458 000 (16,3%) poden ademais ler e escribir nese idioma. Do censo de1991 ao de 2001 nótase un pequeno declive na cantidade de galesfalantes, e un maioruso do inglés. Porén, a Lei de lingua galesa (Welsh Language Act) de 1993 outorgoulle12 Datos achegados polo Departamento de Estudos Celtas e Escoceses, Universidade de Edimburgo.13 Datos achegados polo Departamento de Hispánicas, Universidade de Edimburgo.14 Datos achegados polo Departamento de Literatura Inglesa, Universidade de Edimburgo.AS LINGUAS MINORIZADAS NAS UNIVERSIDADES DAS ILLAS BRITÁNICAS134ao galés a cooficialidade dentro do sector público. En termos moi xerais, a lingua gozadun moderado rexurdimento no que ten a ver co seu perfil nacional e internacional15.O gran cambio na situación do galés comeza a se notar desde o ano 2000, cando sefixo obrigatorio o ensino da lingua en todos os colexios até a idade de 16 anos. Oalumnado ou estuda nun colexio completamente galesfalante ou bilingüe. Dese xeito,mesmo os nenos e as nenas dos non-nativos que viven en Gales medran aprendendo alingua nun nivel escolar. O gran desafío para o galés, e tamén para o gaélico irlandés,o escocés e o galego, é o problema da falta de falantes habituais nas grandes urbes.Por iso noto no profesorado que imparte o curso intensivo de galés a que asisto dema-siada ansia en botar á rúa novos falantes proactivos. Existen moitas iniciativas destetipo en Gales, o cal representa un claro investimento do Goberno galés na promociónda lingua e da súa aprendizaxe.Fíxose un censo sobre o uso do galés en 2004, mais non determinou o grao de fluidezdas persoas entrevistadas. Tanto o que xa se fixera en 2001 como o de 2004 suxirenque arredor do 14% da poboación fala galés de maneira cotiá. En xeral, nótase unaumento de galesfalantes habituais na zona do sueste, que abrangue a capital (Cardiff)e as urbes de Swansea e Newport. O mesmo censo afirma que case o 22% da poboaciónfala algo de galés, o que marca un aumento desde o 20,5% de 2001 e desde o 18,5%de 1991. Non esquezamos tampouco que un 25% dos que residen en Gales non naceronno país16. Non cabe dúbida de que a lingua galesa está viva, e que é empregada naconversa diaria por miles de persoas. Sen dúbida, o galés goza da mellor saúde dastres linguas abordadas nesta comunicación, e semella dispor das mellores posibilida-des para a supervivencia lingüística nunha situación dinámica e relevante.O contexto universitarioComo veño abordando, o galés emprégase moito no ensino xeral e todas as universi-dades galesas imparten algúns dos seus cursos en galés (sobre todo nas universidadesdo norte, caso de Bangor e de Aberystwyth). O alumnado pode solicitar que os cursosse impartan en galés en casos especiais. É dicir, depende da capacidade do profesora-do para ensinar en galés, mais sobre todo da demanda estudantil. Con todo, case todosos cursos das universidades se dan en inglés, fóra das facultades de galés. As univer-15 <http://www.byig-wlb.org.uk/Pages/Hafan.aspx>. Gwen Rice, a organizadora dos cursos lingüísticosde galés da Universidade de Cardiff tamén coincide nesta idea.16 <http://www.byig-wlb.org.uk/Pages/Hafan.aspx>CRAIG PATTERSON135sidades son unha empresa, e se os clientes non poden entender a lingua do sistema defuncionamento, a empresa é menos rendíbel. Mudaríase unha lingua de funcionamentopor outra en canto a situación se fixese proveitosa e práctica. Con todo, o sistema«descentralizado» das universidades galesas, que permite compartir recursos e quefacilita unha docencia e unha investigación mudábel e flexíbel, leva o sistema enteiro aun futuro onde traballar e estudar en galés sexa cada vez máis posíbel.Centrándomonos nos datos das distintas facultades da Universidade de Cardiff, en2008 matriculáronse 26 estudantes en galés e 12 licenciáronse en galés o ano acadé-mico pasado. Á súa vez, en Filoloxía Hispánica 10 estudantes comezaron os seusestudos no outono de 2008 e 5 licenciáronse o verán pasado. Por último, en FiloloxíaFrancesa matriculáronse en 2008 10 estudantes e licenciáronse 9.En galés, son 4 os profesores-investigadores, e uns 21 estudantes levan a cabo algunhaforma de investigación17. En Filoloxía Hispánica contamos con 4 estudantes de inves-tigación e somos 6 profesores titulares. En Filoloxía Francesa 6 profesores titularesestán involucrados na investigación e son 6 os estudantes de posgrao18.ConclusiónsTodas as linguas tratadas nesta comunicación –o gaélico irlandés, o gaélico escocés eo galés– gozan de normalidade universitaria no sentido de que calquera estudantepode licenciarse nelas, conversar nelas no campus, entregar os seus traballos escritos,e mesmo investigar nelas. Ademais, teñen facultades enteiras dedicadas ao seu estudoe dispoñen dun profesorado comprometido coa investigación nos respectivos eidoshistórico, literario, lingüístico e científico. Para alén diso, as cifras que cito podensemellar optimistas. Se cadra parece que hai moito profesorado comprometido coainvestigación nesas linguas e as súas culturas, tanto como numerosos estudantes queseguen cursos universitarios. Porén, o mesmo lle pasa ao latín, unha lingua, á fin decontas, morta.Por outra banda, pode que haxa leis que recoñecen a oficialidade ou a cooficialidadeda lingua tanto no contexto social como universitario, ou que lle outorgan un certograo de prestixio. Con todo, nalgúns casos son case inútiles diante da hexemonía17 Datos achegados polo Departamento de Galés da Universidade de Cardiff.18 Datos achegados pola Escola de Estudos Europeos, da Universidade de Cardiff.AS LINGUAS MINORIZADAS NAS UNIVERSIDADES DAS ILLAS BRITÁNICAS136global e da veciñanza do inglés en todos os sentidos. Amais diso, o proceso de Boloñavai desamparar o ensino desas linguas, xa que non favorece os cursos que non atraentantos estudantes, consecuencia da tendencia aparentemente universal de lle aplicaras normas comerciais ao contexto do ensino.Ao examinarmos as cifras que divulgo aquí, non nos resultan moi sorprendentes, eson lóxicas. Os departamentos de irlandés, gaélico escocés e galés achegan unha imaxesa do estado da investigación e docencia universitaria nesas linguas que non concordasempre coa realidade social fóra das aulas e alén dos lindeiros do campus. O grandesafío, desde logo, para a política de cada entidade consiste en compaxinar esarealidade coa importancia cultural, histórica e lingüística plasmada nas facultades,nas licenciaturas e no profesorado que manteñen nun certo purgatorio optimista obenestar da alta cultura vinculada con elas.CRAIG PATTERSON

As linguas minorizadas nas universidades das Illas Británicas

http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/8849/1/CC103art13.pdf

As linguas minorizadas nas universidades das Illas Británicas

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repositorio da Universidade da Coruña