Freixeiro Mato, Xosé Ramón

Revista Galega de Filoloxía

Repositorio da Universidade da Coruña

Xosé Manuel Sánchez Rei: A lingua galega no cancioneiro de PérezBallesteros, Laiovento, 2006.Nun curto período de tempo, entre finais do ano 2005 e durante 2006, apareceronno mercado editorial galego dúas obras lingüísticas de grande importancia; e asdúas baixo o mesmo selo editorial, Laiovento, e coa mesma autoría, a do profesorda Universidade da Coruña Xosé Manuel Sánchez Rei. Trátase da primeira tradu-ción para o galego do Curso de Lingüística Xeral de Ferdinand de Saussure, apa-recida a fins de 2005, e da obra A lingua galega no cancioneiro de PérezBallesteros, tirada do prelo en 2006. A primeira na realidade vén sendo como dúasobras reunidas nunha soa, pois contén unha ampla introdución, próxima das cenpáxinas, en que se estuda, se contextualiza e mesmo se galeguiza a personalidadee a obra do pai da lingüística moderna, no sentido de se pór en relación coa reali-dade lingüística galega, para alén de tamén conter, naturalmente, a rigorosa tradu-ción anotada da obra máis transcendental do lingüista suízo, cuxa publicación engalego encerra un grande valor simbólico pola importancia atinxida no desenvol-vemento dos estudos lingüísticos xerais, que se reflicte nas innúmeras traduciónspara diferentes linguas do mundo. Da segunda obra falarase a seguir, mais non senantes deixarmos constancia de estarmos perante dous sucesos relevantes da filolo-xía galega, entendida a palabra suceso no seu duplo significado de evento e deresultado feliz (ou éxito), acepción esta moito do gosto do investigador coruñés,destacado filólogo con inusual vontade de estilo nos seus traballos científicos.A publicación do volume A lingua galega no cancioneiro de Pérez Ballesteros e aprevia saída do prelo, un pouco antes, do extenso traballo A lingua literaria gale-ga no século XIX (Servizo de Publicacións da Universidade da Coruña, 2005), deque Xosé Manuel Sánchez Rei tamén é coautor, que se acrecentan a outros traba-llos xa aparecidos con anterioridade, entre os que se debe destacar pola súa proxi-midade e interese O idioma galego no limiar da súa renacenza (Monografía 2 daRevista Galega de Filoloxía), de Ramón Mariño, veñen a completar o estudo dalingua galega no importante período decimonónico dunha forma global e nun prin-cipio suficiente, independentemente de que poidan e deban aparecer outros estudosparciais de fenómenos particulares ou da lingua de autores e textos determinados.O estudo da lingua do século do Rexurdimento literario, o primeiro en que apare-cen textos escritos en galego cuantitativamente significativos após a época medie-val, non podía ficar satisfactoriamente completado en canto non se realizase unhaRevista Galega de Filoloxía, ISSN 1576-2661,2006,7: 175-178 175Xosé Ramón Freixeiro Mato mIBI!I GaLEGade filoloxíaanálise en profundidade da lingua reflectida nos cantares populares recompiladospor Pérez Ballesteros e dos comentarios de contido lingüístico que el mesmoincluíu en notas de rodapé, todos eles de grande interese por constituíren testemu-ños directos e en moitos casos únicos da fala popular da época. O presente traballode Sánchez Rei confirma tal aseveración e, ao mesmo tempo, ratifica plenamentea necesidade deste estudo.A obra consta de catro capítulos que conforman un extenso volume de máis decatrocentas páxinas. No primeiro deles ("Introdución: o Rexurdimento e oCancionero Popular Gallego de Pérez Ballesteros") trátanse diferentes aspectos deinterese relativos á época e ao autor/ recompilador do cancioneiro, con carácterintrodutorio para a posterior análise da lingua: o contexto (pp. 15-30), o estudo ecompilación da lírica tradicional desde o século XVIII até aos nosos días (pp. 31-43), a obra de Pérez Ballesteros como folclorista, poeta e tradutor (pp. 44-74), acuestión da música (pp. 75-82), a muller como transmisora da lírica tradicional naépoca do autor (pp. 83-91), as características do cancioneiro de Pérez Ballesteroscanto á estruturación, fontes e sistema de notación (pp. 92-119), e, por último, arecepción e proxección deste cancioneiro (pp. 120-132). Como se ve, é un extensocapítulo onde se abordan todos aqueles temas que gardan relación directa co can-cioneiro e que contribúen a contextualizar de forma adecuada este e o seu compi-1ador' a destacar nomeadamente, pola súa relativa novidade neste tipo de estudos,os apartados dedicados á importancia da muller como transmisora da lírica tradi-cional e á música de xinea popular, temática de que Sánchez Rei demostra ser gran-de coñecedor.O capítulo segundo ("A lingua galega no Cancionero Popular Gallego") constitúeo núcleo do volume, pois, de acordo co seu título, céntrase no estudo da linguagalega reflectida no cancioneiro tradicional máis importante naquela altura. Após aanálise da periodización do galego escrito con relación ao cancioneiro de PérezBallesteros (pp. 133-144) e a exposición das ideas deste a respecto do galego,nomeadamente no relativo á cuestión ortográfica e aos termos lingual dialecto (pp.145-160), Sánchez Rei vai ir estudando en profundidade as diferentes clases depalabras do punto de vista gramatical, prestando atención tanto á variación morfo-sintáctica reflectida nos diferentes cantares como ás propias notas de rodapé que ocompilador incluía para comentar aspectos determinados relativos ao lugar en queforon rexistradas, á frecuencia do seu uso, á comparación coas formas casteláscorrespondentes, a valores expresivos mesmo etc., todas elas de grande interese porconstituíren en moitos casos testemuños únicos sobre determinados fenómenos lin-güísticos da época. Canto ao nome (pp. 161-202), trátanse aspectos relativos aossubstantivos propios e comúns, ás flexións de xénero e número, ás terminacións, aausencia ou presenza de marca preposicional co complemento directo e outras con-sideracións específicas dos adxectivos. A clase pronominal (pp. 203-248) é revisa-176X.M. Sánchez Reí: A lingua galega no cancioneiro de Pérez Ballesteros... lI!IIl!!! G a L E G,ade jiloloxI3da por extenso na súa variada tipoloxía, cunha especial atención aos pronomes per-soais, onde se atestan formas e usos de grande relevancia (dativo de solidariedade,interpolacións, próclises expresivas etc.). O verbo (pp. 249-306), perspectivadotanto na súa variedade morfolóxica como nos usos e valores expresivos, incluídasas perífrases, ofrece grande interese para o coñecemento da lingua do período,como tamén algúns aspectos relativos aos adverbios, preposicións e conxuncións(pp. 307-330). Un último e extenso apartado do capítulo segundo é dedicado aoléxico do cancioneiro (pp. 331-410), que termina cun apéndice vocabular en que seinclúen, en forma de dicionario, aqueles termos que ao longo dos tres volumes daobra de Pérez Ballesteros foron obxecto dalgún tipo de comentario por parte deste,coas oportunas remisións para a súa fácil localización.O capítulo terceiro ("Cabo: A lingua do Cancionero Popular Gallego perspectiva-da desde a actualidade"), moito máis reducido (pp. 411-420) e de carácter conclu-sivo, contén importantes consideracións a respecto daqueles trazos lingüísticos,especialmente de natureza morfosintáctica e léxica, que, estando perfectamenteatestados na lingua popular a través da súa presenza nos cantares tradicionais,reforzada en moitos casos polos comentarios de ropadé do compilador, están hoxeen transo de desaparición ou teñen a consideración de arcaicos e/ou puramente lite-rarios, como por exemplo certas colocacións dos clíticos a respecto do verbo, aausencia de a con complemento directo de persoa, o uso do infinitivo flexionado edo futuro de subxuntivo, a perífrase ter de + infinitivo etc. Aproveita, pois, SánchezRei os resultados do seu estudo. sobre a lingua reflectida no cancioneiro de PérezBallesteros para chamar a atención sobre a autenticidade dalgúns usos idiomáticose para nos advertir da perigosa deriva cara ao español que se pode observar no gale-go durante a súa última etapa.O capítulo cuarto dedícase ás referencias bibliográficas, tanto de cancioneiros,publicacións periódicas e textos literarios que serven de fontes de exemplificación,onde se poden resaltar algunhas obras, sobre todo musicais, de coñecemento moitorestrito e de difícil localización, como de traballos de natureza lingüística, entre osque están practicamente todos aqueles que foron elaborados no século XIX ou quefan referencia á lingua desa época. Así pois, o autor manexou aquelas fontes deinformación lingüística, directa e indirecta, máis acaídas para o propósito do seutraballo, que cristaliza nunha obra rigorosa e ben documentada.En conclusión, A lingua galega no cancioneiro de Pérez Ballesteros é un estudoexhaustivo e profundo da lingua galega reflectida a través do máis importante cor-pus de cantares tradicionais que posuímos do século XIX, sendo tamén a docu-mentación lingüística de máis relevancia para nos aproximarmos do modelo de falapopular da altura, perante a ausencia doutras fontes de documentación por razónsde natureza sociolingüística. Pódese afirmar que a obra de Xosé Manuel SánchezRei constitúe a mellor radiografía posíbel da fala decimonónica, pois, alén dos can-177Xosé Ramón Freixeiro Mato IIIIII!!I G a L E G ade filoloxíatares recompilados nos tres volumes que son obxecto de estudo, o autor acode aoutras fontes de información lingüística de carácter popular e tradicional para con-frontar con aqueles e obter, desa forma, unha máis completa achega de datos. Oresultado é unha obra básica e definitiva para coñecermos a lingua galega reflecti-da no cancioneiro de Pérez Ballesteros e, por extensión, para coñecermos a falapopular da altura.Xosé Ramón Freixeiro Mato178

Xosé Manuel Sánchez Rei, A lingua galega no Cancionerio de Pérez Ballesteros

http://ruc.udc.es/dspace/bitstream/2183/2633/1/RGF-7-REC-2.pdf

Xosé Manuel Sánchez Rei, A lingua galega no Cancionerio de Pérez Ballesteros

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repositorio da Universidade da Coruña