De mens maakt steeds meer gebruik van de 'diensten' die het grondwater en de ondergrond (onder het maaiveld) leveren. Voorbeelden van deze zogeheten ecosysteemdiensten zijn de beschikbaarheid van water voor drinkwaterproductie, de opslag van energie en het reinigend vermogen van de ondergrond. De kennis van deze ecosysteemdiensten is belangrijk voor publieke en private partijen om de waarde van het grondwater en de ondergrond beter te bepalen, wat eraan kan bijdragen dat afwegingen over maatregelen en inrichting van gebieden beter kunnen worden gemaakt. In 2013 is een concept opgesteld voor een afwegingskader voor het gebruik van het grondwater en de ondergrond. Er is een inventarisatie en beschrijving gemaakt van activiteiten en van ecosysteemdiensten van het grondwater en de ondergrond. Voor het eerst is weergegeven hoe activiteiten van de mens en ecosysteemdiensten van het grondwater en de ondergrond elkaar beïnvloeden. In dit vervolg zijn de ecosysteemdiensten van grondwater en ondergrond uitgebreider gedefinieerd en uitgewerkt; kwalitatief en zo mogelijk kwantitatief. Er is duidelijk gemaakt welke voorwaarden een ecosysteem stelt om duurzaam een ecosysteemdienst te kunnen leveren, hoe de ecosysteemdienst wordt beïnvloed, maar ook welke beleidsopgaven er mogelijk volgen uit die voorwaarden. Er zijn elf ecosysteemdiensten. Ze zijn onverdeeld in productie-, regulerende en culturele diensten. De twee productiediensten zijn beschikbaarheid van voldoende water van een bepaalde kwaliteit en energie. De zeven regulerende diensten zijn: reinigend vermogen van de ondergrond, draagkracht, bergingscapaciteit, de rol van de ondergrond en grondwater in biochemische cycli, temperatuurregulatie, voorzien in watervoerendheid en waterkwaliteit oppervlaktewater, en voeding van grondwaterafhankelijke natuur. De twee culturele diensten betreffen belevings- en cultuurhistorische waarden, en de biodiversiteit.The use of the services of groundwater and the subsurface is steadily increasing. Examples of these ecosystem services are the availability of water for the production of drinking water, energy storage and the attenuation capacity of the subsurface. The knowledge of these ecosystem services is important for the public, the private sector and society to better estimate the value of the groundwater and the subsurface. It contributes to better informed decision making with respect to measures and spatial planning. In 2013 a conceptual framework was defined for the assessment of the sustainable use of groundwater and the subsurface. An inventory and descriptions were made of different types of use of the groundwater and subsurface. For the first time it is described how anthropogenic activities influences the ecosystem services delivered by the groundwater and the subsurface, and vice versa. With this follow up study the ecosystem services of the groundwater and the subsurface are described in more detail, both qualitatively and when possible in a quantitative way. We described conditions which an ecosystem requires to sustainably deliver its service, and how this ecosystem service is influenced, but also which policy challenges may result from this. Eleven ecosystem services were described, consisting of provisioning services, regulating services and cultural services. The provisioning services include the availability of sufficient water with specific quality and energetic content. The seven regulating services include: attenuation and purification capacity of the subsurface, bearing capacity of the soil and subsurface, storage capacity, bio-geochemical cycles , temperature regulation, providing surface water baseflow and surface water quality, upward seepage to groundwater dependent nature reserves. The two cultural services include cultural-historical values and the biodiversity.Ministerie van Infrastructuur en Milie