Veel leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben moeite met het aanbrengen van structuur in een tekst. Uit onderzoek blijkt dat de outline-tool scholieren kan helpen bij het schrijven van teksten. Het resultaat: beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting tij-dens het uitvoeren van de schrijftaak

Brand-Gruwel, Saskia

Broekkamp, Hein

De Smet, Milou

Kirschner, Paul A.

Dutch

De Smet, M. J. R., Broekkamp, H., Brand-Gruwel, S., & Kirschner, P. A. (2010). Outline-tool helpt om beter te leren schrijven. OnderwijsInnovatie, 12(4), 32-34.Veel leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben moeite met het aanbrengen van structuur in een tekst. Uit onderzoek blijkt dat de outline-tool scholieren kan helpen bij het schrijven van teksten. Het resultaat: beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting tij-dens het uitvoeren van de schrijftaak

DSpace at Open Universiteit Nederland

Outline-tool helpt om beter te leren schrijven 
 
Milou de Smet 
Hein Broekkamp 
Saskia Brand-Gruwel 
Paul Kirschner 
Meer informatie over het onderzoek en dit artikel: milou.desmet@ou.nl.  
 
 
Cite as: 
De Smet, M. J. R., Broekkamp, H., Brand-Gruwel, S., & Kirschner, P. A. (2010). Outline-tool 
helpt om beter te leren schrijven. Onderwijs Innovatie, 12(4), 32-34. 
 
 
 
Veel leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben moeite met het aanbrengen van structuur 
in een tekst. Uit onderzoek blijkt dat de outline-tool scholieren kan helpen bij het schrijven 
van teksten. Het resultaat: beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting tij-
dens het uitvoeren van de schrijftaak. 
 
 
Goed kunnen schrijven is een essentiële vaardigheid in onze kennismaatschappij. Er wordt 
dan ook veel waarde gehecht aan het goed leren schrijven, waarbij het onderwijs een belang-
rijke rol speelt. Maar zowel schrijven als het leren schrijven is moeilijk; het wordt gekarakte-
riseerd als een zeer complexe cognitieve vaardigheid bestaand uit een doorlopend en zich her-
halend proces van plannen, formuleren en reviseren (Flower & Hayes, 1980; Schilperoord, 
1996; Kellogg, 1994). Bij schrijven moet er op veel aspecten tegelijk worden gelet: wat er in 
de tekst moet komen te staan, hoe het geformuleerd moet worden (grammaticaal en syntac-
tisch), hoe het gestructureerd moet worden, etc. Zo hebben scholieren vaak moeite om struc-
tuur in hun tekst aan te brengen. Ze weten wel waarover ze willen schrijven, maar het organi-
seren en uitwerken van een goedlopende tekst blijkt vaak een struikelblok. 
 
Tekstideeën 
Om een tekst goed op te bouwen kan het nuttig zijn om eerst een outline te maken. Een outli-
ne is een (hiërarchisch) geordend lijstje met tekstideeën dat de schrijver voorafgaand aan het 
schrijven opstelt (Walvoord, Anderson, Breihan, McCarthy, Robison, & Sherman, 1995). 
Leerlingen doen dit soms al met pen en papier, maar hun schrijfvaardigheid kan nog verder 
worden vergroot wanneer zij hulpmiddelen leren gebruiken die geïntegreerd zijn in tekstver-
werkingsprogramma’s. Standaard tekstverwerkingsprogramma’s bevatten uiteenlopende tools 
die gebruikers kunnen helpen bij het schrijven. Sommige tools zijn algemeen bekend, zoals 
knippen, kopiëren of plakken van tekst, of het controleren van de spelling of grammatica. An-
dere tools zijn onbekender en worden dus niet, of nauwelijks gebruikt. Eén daarvan is de out-
line-tool. Dit elektronische hulpmiddel stelt gebruikers in staat om tekstideeën te ordenen en 
vervolgens uit te werken.  
 
  
Figuur 1: Schermafbeelding van de Outline-tool in MS Word 2003® 
 
Uit onderzoek is bekend dat het opstellen van een outline schrijvers direct helpt om hun 
schrijfproces en hun uiteindelijke tekst te verbeteren (Walvoord et al, 1995; Kozma, 1991). 
Deze methode is echter nog niet onderzocht met de huidige outline-tools in het algemeen en 
bij leerlingen uit het voortgezet onderwijs in het bijzonder. Er is daarom tot nu toe nog maar 
weinig bekend over de mogelijke bijdrage van deze tool aan het (leren) schrijven van vo-
scholieren. 
 
Het onderzoek 
Het Centre for Learning Sciences and Technologies (CELSTEC) van de Open Universiteit 
voert met behulp van subsidie van Stichting Kennisnet een promotieonderzoek uit waarbij 
onderzocht wordt of het gebruik van de outline-tool leidt tot beter gestructureerde teksten en 
minder cognitieve belasting.   
Om dit na te gaan, zijn de gegevens verzameld van 34 leerlingen uit twee 4 VWO-klassen. 
Elke leerling schreef twee betogen waarin ze vóór of tegen een actuele maatschappelijke 
kwestie moesten argumenteren. Eén groep moest beide teksten schrijven met behulp van de 
outline-tool, terwijl de andere groep pas bij de tweede tekst de tool gebruikte. Dankzij deze 
opzet kon worden nagegaan wat het effect is bij het gebruik van de outline-tool en ook wat het 
effect is van herhaald gebruik van de tool. Voordat leerlingen voor het eerst met de tool aan 
de slag gingen, kregen ze een klassikale instructie van tien minuten over de outline-tool en de 
verschillende iconen op de taalbalk. Om de kwaliteit van de structuur van de geschreven 
teksten te kunnen evalueren, werd gekeken naar de volledigheid van de structuur (bevat de 
tekst alle essentiële onderdelen zoals een inleiding, kern en conclusie en staan ze op de juiste 
plaats) en de weergave of presentatie van de structuur (bevat de tekst alinea’s en wordt er ge-
bruik gemaakt van verbindingswoorden). 
Na afloop van elke schrijftaak vulden de leerlingen een vragenlijst in om de door hen zelf 
ervaren cognitieve belasting aan te geven (Paas, 1992). Ook gaven de leerlingen aan hoe ze 
het vonden om met de outline-tool te werken. Zo werd onder andere de gebruiksvriendelijk-
heid en de acceptatie van de tool (zou je de outline-tool zelf opnieuw gebruiken, zou je het 
gebruik van de outline-tool aan andere leerlingen aanraden) onderzocht.  
 
Tekststructuur 
Op de eerste schrijftaak is geen significant verschil gevonden in de volledigheid van de struc-
tuur tussen de leerlingen die met of zonder de tool schreven. Toch laat figuur 2 een trend zien 
waarin leerlingen die een betoog met de outline-tool schreven hoger scoorden op de uitwer-
king van de tekststructuur dan leerlingen die de tool niet gebruikten tijdens de eerste schrijf-
taak. Deze trend zou significant kunnen worden wanneer wij dit onderzoek zouden herhalen 
met een grotere groep leerlingen. 
Op de tweede schrijftaak scoorden leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven wél 
significant hoger op de volledigheid van de tekststructuur dan hun klasgenoten die de tool 
maar één keer gebruikten. Als we vervolgens kijken naar de scores van de leerlingen die twee 
keer een betogende tekst met de tool schreven, blijkt bovendien dat zij tijdens hun tweede 
schrijftaak significant hoger scoorden op tekststructuur dan tijdens hun eerste schrijftaak. 
Voor de groep die slechts één keer een outline maakte, is de vooruitgang niet significant. De 
belangrijkste conclusie die we hieruit kunnen trekken is dat herhaald gebruik van de outline-
tool leidt hier tot een significante verbetering van de tekststructuur. 
 
Structuurpresentatie 
Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de twee onderzoeksgroepen op het ge-
bied van de structuurpresentatie. Dat geldt voor zowel de eerste als de tweede schrijftaak. 
Toch laat figuur 2 een trend zien waarin leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven 
hoger scoorden op de structuurpresentatie dan leerlingen die slechts één keer een outline 
maakten. Bovendien zien we dat leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven een 
sterkere vooruitgang laten zien van de eerste naar de tweede schrijftaak. Leerlingen die beide 
teksten met behulp van de outline-tool schreven, gebruikten met name in hun tweede tekst 
meer verbindingswoorden en lieten een betere opbouw in alinea’s zien. Leerlingen die tijdens 
de eerste schrijftaak voor het eerst de outline-tool gebruikten, maakten op dit gebied nog geen 
grote vooruitgang.  
 
9,5
10
10,5
11
11,5
12
12,5
13
13,5
Schrijftaak 1 Schrijftaak 2
1x outline groep 2x outline groep
8,5
9
9,5
10
10,5
11
Schrijftaak 1 Schrijftaak 2
1x outline groep 2x outline groep   
Figuur 1: Scores op Volledigheid Structuur   Figuur 2: Scores op Structuurpresentatie  
(min = 0; max = 14)     min = 0; max = 16 
 
Cognitieve belasting 
Om na te gaan of de outline-tool ook efficiënt is – dat wil zeggen dat het gebruik ervan bij 
leerlingen niet te veel cognitieve belasting veroorzaakt – werd de ervaren cognitieve belasting 
van de leerlingen gemeten en vergeleken. Tijdens de eerste schrijftaak is er geen significant 
verschil gevonden in de ervaren cognitieve belasting tussen beide groepen. Toch is er een 
trend waaruit blijkt dat leerlingen die de outline-tool gebruikten minder cognitieve belasting 
ervaren tijdens het uitvoeren van de schrijftaak dan hun klasgenoten die de opdracht uitvoer-
den zonder de tool. De cognitieve belasting voor beide groepen daalt tijdens de tweede 
schrijftaak ten opzichte van de eerste schrijftaak. Voor leerlingen die dan voor de eerste keer 
de tool gebruiken is dat verschil significant. Zij ervaren een grotere daling in cognitieve belas-
ting. Deze daling kan verklaard worden door het feit dat de outline-tool leerlingen stimuleert 
om op voorhand al over tekstdoelen en structuur na te denken. Wanneer leerlingen vervolgens 
de tekst volledig uitwerken, hoeven zij niet op te veel aspecten tegelijk te focussen, wat voor 
een minder hoge belasting zorgt.  
 
Positief effect 
Het onderzoek laat zien dat het werken met de outline-tool een positief effect heeft op het 
structureren en presenteren van teksten en dat het tevens de efficiëntie kan verhogen. Het is 
echter ook van groot belang dat leerlingen begrijpen hoe ze met de tool moeten werken en dat 
zij zelf het gebruik ervan als positief ervaren. De korte outline-training bleek voor leerlingen 
genoeg te zijn voor het verkrijgen van (technisch) begrip van de tool. Hoewel 90 procent van 
de leerlingen nog nooit eerder met de tool had gewerkt, leerden ze heel snel hoe ze het moes-
ten gebruiken. Dat leerlingen het schrijven met de outline-tool op de juiste manier oppakten, 
wordt bevestigd door de hierboven beschreven verbeteringen in hun teksten. In beide groepen 
zegt 54 procent de tool aan te zullen bevelen aan een klasgenoot. Van de leerlingen die twee 
keer de outline-tool gebruikten, zegt 44 procent de tool zelf te willen gebruiken voor toekom-
stige schrijftaken. Van de leerlingen die de outline-tool één keer gebruikten, geeft 73 procent 
aan de tool nog eens te willen gebruiken. 
Op basis van de resultaten uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat de outline-tool 
positief bijdraagt aan het (leren) schrijven en structureren van teksten bij VO-scholieren. 
Daarmee kan de tool gebruikt worden om een impuls te geven aan het schrijfonderwijs. Het is 
daarbij van belang dat docenten leerlingen allereerst wijzen op het bestaan en de technische 
werking van de outline-tool. Het is zinvol om een goede instructie te geven over wat de tool 
precies inhoudt en wat het nut ervan is, bijvoorbeeld als onderdeel van het vak Nederlands. In 
breder verband zou de outline-tool benut kunnen worden om het hele curriculum te onder-
steunen.   
Dit onderzoek werd op één middelbare school uitgevoerd, hetgeen tot gevolg heeft dat de ge-
vonden resultaten en conclusies niet zondermeer gegeneraliseerd kunnen worden. Toch zijn 
de eerste resultaten veelbelovend en geven aanleiding tot vervolgonderzoek. Om de werking 
van de outline-tool met meer zekerheid vast te kunnen stellen is een grootschaliger vervolg-
onderzoek daarom van belang.  
 
Referenties 
Flower, L. & Hayes, J. R. (1980). The dynamics of composing: Making plans and juggling 
constraints. In L. W. Gregg, & E. R. Steinberg, Cognitive processes in writing. Hillsdale, NJ: 
Lawrende Erlbaum Associated, pp 31-50. 
Kellogg, R. T. (1994). The psychology of writing. New York, Oxford: Oxford University 
Press. 
Kozma, R. B. (1991). The impact of computer-based tools and embedded prompts on writing 
processes and products of novice and advanced college writers. Cognition and Instruction, 
8(1), 1-27. 
Paas, F. (1992). Training strategies for attaining transfer of problem-solving skill in statistics: 
A cognitive-load approach. Journal of Educational Psychology, 84, 429-434. 
Schilperoord, J. (1996). It’s about time. Temporal aspects of cognitive processes in text pro-
duction. Amsterdam/ Atlanta: Rodopi 
Walvoord, B. E., Anderson, V. J., Breihan, J. R., McCarthy, L. P., Robison, S. M., & Sher-
man, A. K. (1995). Functions of outlining among college students in four disciplines. Re-
search in the Teaching of English, 29, 390-421. 


Outline-tool helpt om beter te leren schrijven

NARCIS 

Open University of the Netherlands Research Portal

Open Universiteit www.ou.nl Outline-tool helpt om beter te leren schrijvenCitation for published version (APA):De Smet, M., Brand-Gruwel, S., Kirschner, P. A., & Broekkamp, H. (2010). Outline-tool helpt om beter te lerenschrijven. OnderwijsInnovatie, 12(4), 32-34.https://onderzoek.kennisnet.nl/app/uploads/2016/12/OI4_dec2010_outlineTool.pdfDocument status and date:Published: 16/12/2010Document Version:Peer reviewed versionPlease check the document version of this publication:• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences betweenthe submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for thefinal version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.Link to publicationGeneral rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.• You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, pleasefollow below link for the End User Agreement:https://www.ou.nl/taverne-agreementTake down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us at:pure-support@ou.nlproviding details and we will investigate your claim.Downloaded from https://research.ou.nl/ on date: 09 Sep. 2021Outline-tool helpt om beter te leren schrijven  Milou de Smet Hein Broekkamp Saskia Brand-Gruwel Paul Kirschner Meer informatie over het onderzoek en dit artikel: milou.desmet@ou.nl.    Cite as: De Smet, M. J. R., Broekkamp, H., Brand-Gruwel, S., & Kirschner, P. A. (2010). Outline-tool helpt om beter te leren schrijven. Onderwijs Innovatie, 12(4), 32-34.    Veel leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben moeite met het aanbrengen van structuur in een tekst. Uit onderzoek blijkt dat de outline-tool scholieren kan helpen bij het schrijven van teksten. Het resultaat: beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting tij-dens het uitvoeren van de schrijftaak.   Goed kunnen schrijven is een essentiële vaardigheid in onze kennismaatschappij. Er wordt dan ook veel waarde gehecht aan het goed leren schrijven, waarbij het onderwijs een belang-rijke rol speelt. Maar zowel schrijven als het leren schrijven is moeilijk; het wordt gekarakte-riseerd als een zeer complexe cognitieve vaardigheid bestaand uit een doorlopend en zich her-halend proces van plannen, formuleren en reviseren (Flower & Hayes, 1980; Schilperoord, 1996; Kellogg, 1994). Bij schrijven moet er op veel aspecten tegelijk worden gelet: wat er in de tekst moet komen te staan, hoe het geformuleerd moet worden (grammaticaal en syntac-tisch), hoe het gestructureerd moet worden, etc. Zo hebben scholieren vaak moeite om struc-tuur in hun tekst aan te brengen. Ze weten wel waarover ze willen schrijven, maar het organi-seren en uitwerken van een goedlopende tekst blijkt vaak een struikelblok.  Tekstideeën Om een tekst goed op te bouwen kan het nuttig zijn om eerst een outline te maken. Een outli-ne is een (hiërarchisch) geordend lijstje met tekstideeën dat de schrijver voorafgaand aan het schrijven opstelt (Walvoord, Anderson, Breihan, McCarthy, Robison, & Sherman, 1995). Leerlingen doen dit soms al met pen en papier, maar hun schrijfvaardigheid kan nog verder worden vergroot wanneer zij hulpmiddelen leren gebruiken die geïntegreerd zijn in tekstver-werkingsprogramma’s. Standaard tekstverwerkingsprogramma’s bevatten uiteenlopende tools die gebruikers kunnen helpen bij het schrijven. Sommige tools zijn algemeen bekend, zoals knippen, kopiëren of plakken van tekst, of het controleren van de spelling of grammatica. An-dere tools zijn onbekender en worden dus niet, of nauwelijks gebruikt. Eén daarvan is de out-line-tool. Dit elektronische hulpmiddel stelt gebruikers in staat om tekstideeën te ordenen en vervolgens uit te werken.     Figuur 1: Schermafbeelding van de Outline-tool in MS Word 2003®  Uit onderzoek is bekend dat het opstellen van een outline schrijvers direct helpt om hun schrijfproces en hun uiteindelijke tekst te verbeteren (Walvoord et al, 1995; Kozma, 1991). Deze methode is echter nog niet onderzocht met de huidige outline-tools in het algemeen en bij leerlingen uit het voortgezet onderwijs in het bijzonder. Er is daarom tot nu toe nog maar weinig bekend over de mogelijke bijdrage van deze tool aan het (leren) schrijven van vo-scholieren.  Het onderzoek Het Centre for Learning Sciences and Technologies (CELSTEC) van de Open Universiteit voert met behulp van subsidie van Stichting Kennisnet een promotieonderzoek uit waarbij onderzocht wordt of het gebruik van de outline-tool leidt tot beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting.   Om dit na te gaan, zijn de gegevens verzameld van 34 leerlingen uit twee 4 VWO-klassen. Elke leerling schreef twee betogen waarin ze vóór of tegen een actuele maatschappelijke kwestie moesten argumenteren. Eén groep moest beide teksten schrijven met behulp van de outline-tool, terwijl de andere groep pas bij de tweede tekst de tool gebruikte. Dankzij deze opzet kon worden nagegaan wat het effect is bij het gebruik van de outline-tool en ook wat het effect is van herhaald gebruik van de tool. Voordat leerlingen voor het eerst met de tool aan de slag gingen, kregen ze een klassikale instructie van tien minuten over de outline-tool en de verschillende iconen op de taalbalk. Om de kwaliteit van de structuur van de geschreven teksten te kunnen evalueren, werd gekeken naar de volledigheid van de structuur (bevat de tekst alle essentiële onderdelen zoals een inleiding, kern en conclusie en staan ze op de juiste plaats) en de weergave of presentatie van de structuur (bevat de tekst alinea’s en wordt er ge-bruik gemaakt van verbindingswoorden). Na afloop van elke schrijftaak vulden de leerlingen een vragenlijst in om de door hen zelf ervaren cognitieve belasting aan te geven (Paas, 1992). Ook gaven de leerlingen aan hoe ze het vonden om met de outline-tool te werken. Zo werd onder andere de gebruiksvriendelijk-heid en de acceptatie van de tool (zou je de outline-tool zelf opnieuw gebruiken, zou je het gebruik van de outline-tool aan andere leerlingen aanraden) onderzocht.   Tekststructuur Op de eerste schrijftaak is geen significant verschil gevonden in de volledigheid van de struc-tuur tussen de leerlingen die met of zonder de tool schreven. Toch laat figuur 2 een trend zien waarin leerlingen die een betoog met de outline-tool schreven hoger scoorden op de uitwer-king van de tekststructuur dan leerlingen die de tool niet gebruikten tijdens de eerste schrijf-taak. Deze trend zou significant kunnen worden wanneer wij dit onderzoek zouden herhalen met een grotere groep leerlingen. Op de tweede schrijftaak scoorden leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven wél significant hoger op de volledigheid van de tekststructuur dan hun klasgenoten die de tool maar één keer gebruikten. Als we vervolgens kijken naar de scores van de leerlingen die twee keer een betogende tekst met de tool schreven, blijkt bovendien dat zij tijdens hun tweede schrijftaak significant hoger scoorden op tekststructuur dan tijdens hun eerste schrijftaak. Voor de groep die slechts één keer een outline maakte, is de vooruitgang niet significant. De belangrijkste conclusie die we hieruit kunnen trekken is dat herhaald gebruik van de outline-tool leidt hier tot een significante verbetering van de tekststructuur.  Structuurpresentatie Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de twee onderzoeksgroepen op het ge-bied van de structuurpresentatie. Dat geldt voor zowel de eerste als de tweede schrijftaak. Toch laat figuur 2 een trend zien waarin leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven hoger scoorden op de structuurpresentatie dan leerlingen die slechts één keer een outline maakten. Bovendien zien we dat leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven een sterkere vooruitgang laten zien van de eerste naar de tweede schrijftaak. Leerlingen die beide teksten met behulp van de outline-tool schreven, gebruikten met name in hun tweede tekst meer verbindingswoorden en lieten een betere opbouw in alinea’s zien. Leerlingen die tijdens de eerste schrijftaak voor het eerst de outline-tool gebruikten, maakten op dit gebied nog geen grote vooruitgang.   9,51010,51111,51212,51313,5Schrijftaak 1 Schrijftaak 21x outline groep 2x outline groep8,599,51010,511Schrijftaak 1 Schrijftaak 21x outline groep 2x outline groep   Figuur 1: Scores op Volledigheid Structuur   Figuur 2: Scores op Structuurpresentatie  (min = 0; max = 14)     min = 0; max = 16  Cognitieve belasting Om na te gaan of de outline-tool ook efficiënt is – dat wil zeggen dat het gebruik ervan bij leerlingen niet te veel cognitieve belasting veroorzaakt – werd de ervaren cognitieve belasting van de leerlingen gemeten en vergeleken. Tijdens de eerste schrijftaak is er geen significant verschil gevonden in de ervaren cognitieve belasting tussen beide groepen. Toch is er een trend waaruit blijkt dat leerlingen die de outline-tool gebruikten minder cognitieve belasting ervaren tijdens het uitvoeren van de schrijftaak dan hun klasgenoten die de opdracht uitvoer-den zonder de tool. De cognitieve belasting voor beide groepen daalt tijdens de tweede schrijftaak ten opzichte van de eerste schrijftaak. Voor leerlingen die dan voor de eerste keer de tool gebruiken is dat verschil significant. Zij ervaren een grotere daling in cognitieve belas-ting. Deze daling kan verklaard worden door het feit dat de outline-tool leerlingen stimuleert om op voorhand al over tekstdoelen en structuur na te denken. Wanneer leerlingen vervolgens de tekst volledig uitwerken, hoeven zij niet op te veel aspecten tegelijk te focussen, wat voor een minder hoge belasting zorgt.   Positief effect Het onderzoek laat zien dat het werken met de outline-tool een positief effect heeft op het structureren en presenteren van teksten en dat het tevens de efficiëntie kan verhogen. Het is echter ook van groot belang dat leerlingen begrijpen hoe ze met de tool moeten werken en dat zij zelf het gebruik ervan als positief ervaren. De korte outline-training bleek voor leerlingen genoeg te zijn voor het verkrijgen van (technisch) begrip van de tool. Hoewel 90 procent van de leerlingen nog nooit eerder met de tool had gewerkt, leerden ze heel snel hoe ze het moes-ten gebruiken. Dat leerlingen het schrijven met de outline-tool op de juiste manier oppakten, wordt bevestigd door de hierboven beschreven verbeteringen in hun teksten. In beide groepen zegt 54 procent de tool aan te zullen bevelen aan een klasgenoot. Van de leerlingen die twee keer de outline-tool gebruikten, zegt 44 procent de tool zelf te willen gebruiken voor toekom-stige schrijftaken. Van de leerlingen die de outline-tool één keer gebruikten, geeft 73 procent aan de tool nog eens te willen gebruiken. Op basis van de resultaten uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat de outline-tool positief bijdraagt aan het (leren) schrijven en structureren van teksten bij VO-scholieren. Daarmee kan de tool gebruikt worden om een impuls te geven aan het schrijfonderwijs. Het is daarbij van belang dat docenten leerlingen allereerst wijzen op het bestaan en de technische werking van de outline-tool. Het is zinvol om een goede instructie te geven over wat de tool precies inhoudt en wat het nut ervan is, bijvoorbeeld als onderdeel van het vak Nederlands. In breder verband zou de outline-tool benut kunnen worden om het hele curriculum te onder-steunen.   Dit onderzoek werd op één middelbare school uitgevoerd, hetgeen tot gevolg heeft dat de ge-vonden resultaten en conclusies niet zondermeer gegeneraliseerd kunnen worden. Toch zijn de eerste resultaten veelbelovend en geven aanleiding tot vervolgonderzoek. Om de werking van de outline-tool met meer zekerheid vast te kunnen stellen is een grootschaliger vervolg-onderzoek daarom van belang.   Referenties Flower, L. & Hayes, J. R. (1980). The dynamics of composing: Making plans and juggling constraints. In L. W. Gregg, & E. R. Steinberg, Cognitive processes in writing. Hillsdale, NJ: Lawrende Erlbaum Associated, pp 31-50. Kellogg, R. T. (1994). The psychology of writing. New York, Oxford: Oxford University Press. Kozma, R. B. (1991). The impact of computer-based tools and embedded prompts on writing processes and products of novice and advanced college writers. Cognition and Instruction, 8(1), 1-27. Paas, F. (1992). Training strategies for attaining transfer of problem-solving skill in statistics: A cognitive-load approach. Journal of Educational Psychology, 84, 429-434. Schilperoord, J. (1996). It’s about time. Temporal aspects of cognitive processes in text pro-duction. Amsterdam/ Atlanta: Rodopi Walvoord, B. E., Anderson, V. J., Breihan, J. R., McCarthy, L. P., Robison, S. M., & Sher-man, A. K. (1995). Functions of outlining among college students in four disciplines. Re-search in the Teaching of English, 29, 390-421. 

Open Universiteit www.ou.nl Outline-tool helpt om beter te leren schrijvenCitation for published version (APA):De Smet, M., Brand-Gruwel, S., Kirschner, P. A., & Broekkamp, H. (2010). Outline-tool helpt om beter te lerenschrijven. OnderwijsInnovatie, 12(4), 32-34.https://onderzoek.kennisnet.nl/app/uploads/2016/12/OI4_dec2010_outlineTool.pdfDocument status and date:Published: 16/12/2010Document Version:Peer reviewed versionPlease check the document version of this publication:• A submitted manuscript is the version of the article upon submission and before peer-review. There can be important differences betweenthe submitted version and the official published version of record. People interested in the research are advised to contact the author for thefinal version of the publication, or visit the DOI to the publisher's website.• The final author version and the galley proof are versions of the publication after peer review.• The final published version features the final layout of the paper including the volume, issue and page numbers.Link to publicationGeneral rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.• Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.• You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain• You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal.If the publication is distributed under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license above, pleasefollow below link for the End User Agreement:https://www.ou.nl/taverne-agreementTake down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us at:pure-support@ou.nlproviding details and we will investigate your claim.Downloaded from https://research.ou.nl/ on date: 16 Jul. 2023Outline-tool helpt om beter te leren schrijven  Milou de Smet Hein Broekkamp Saskia Brand-Gruwel Paul Kirschner Meer informatie over het onderzoek en dit artikel: milou.desmet@ou.nl.    Cite as: De Smet, M. J. R., Broekkamp, H., Brand-Gruwel, S., & Kirschner, P. A. (2010). Outline-tool helpt om beter te leren schrijven. Onderwijs Innovatie, 12(4), 32-34.    Veel leerlingen in het voortgezet onderwijs hebben moeite met het aanbrengen van structuur in een tekst. Uit onderzoek blijkt dat de outline-tool scholieren kan helpen bij het schrijven van teksten. Het resultaat: beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting tij-dens het uitvoeren van de schrijftaak.   Goed kunnen schrijven is een essentiële vaardigheid in onze kennismaatschappij. Er wordt dan ook veel waarde gehecht aan het goed leren schrijven, waarbij het onderwijs een belang-rijke rol speelt. Maar zowel schrijven als het leren schrijven is moeilijk; het wordt gekarakte-riseerd als een zeer complexe cognitieve vaardigheid bestaand uit een doorlopend en zich her-halend proces van plannen, formuleren en reviseren (Flower & Hayes, 1980; Schilperoord, 1996; Kellogg, 1994). Bij schrijven moet er op veel aspecten tegelijk worden gelet: wat er in de tekst moet komen te staan, hoe het geformuleerd moet worden (grammaticaal en syntac-tisch), hoe het gestructureerd moet worden, etc. Zo hebben scholieren vaak moeite om struc-tuur in hun tekst aan te brengen. Ze weten wel waarover ze willen schrijven, maar het organi-seren en uitwerken van een goedlopende tekst blijkt vaak een struikelblok.  Tekstideeën Om een tekst goed op te bouwen kan het nuttig zijn om eerst een outline te maken. Een outli-ne is een (hiërarchisch) geordend lijstje met tekstideeën dat de schrijver voorafgaand aan het schrijven opstelt (Walvoord, Anderson, Breihan, McCarthy, Robison, & Sherman, 1995). Leerlingen doen dit soms al met pen en papier, maar hun schrijfvaardigheid kan nog verder worden vergroot wanneer zij hulpmiddelen leren gebruiken die geïntegreerd zijn in tekstver-werkingsprogramma’s. Standaard tekstverwerkingsprogramma’s bevatten uiteenlopende tools die gebruikers kunnen helpen bij het schrijven. Sommige tools zijn algemeen bekend, zoals knippen, kopiëren of plakken van tekst, of het controleren van de spelling of grammatica. An-dere tools zijn onbekender en worden dus niet, of nauwelijks gebruikt. Eén daarvan is de out-line-tool. Dit elektronische hulpmiddel stelt gebruikers in staat om tekstideeën te ordenen en vervolgens uit te werken.     Figuur 1: Schermafbeelding van de Outline-tool in MS Word 2003®  Uit onderzoek is bekend dat het opstellen van een outline schrijvers direct helpt om hun schrijfproces en hun uiteindelijke tekst te verbeteren (Walvoord et al, 1995; Kozma, 1991). Deze methode is echter nog niet onderzocht met de huidige outline-tools in het algemeen en bij leerlingen uit het voortgezet onderwijs in het bijzonder. Er is daarom tot nu toe nog maar weinig bekend over de mogelijke bijdrage van deze tool aan het (leren) schrijven van vo-scholieren.  Het onderzoek Het Centre for Learning Sciences and Technologies (CELSTEC) van de Open Universiteit voert met behulp van subsidie van Stichting Kennisnet een promotieonderzoek uit waarbij onderzocht wordt of het gebruik van de outline-tool leidt tot beter gestructureerde teksten en minder cognitieve belasting.   Om dit na te gaan, zijn de gegevens verzameld van 34 leerlingen uit twee 4 VWO-klassen. Elke leerling schreef twee betogen waarin ze vóór of tegen een actuele maatschappelijke kwestie moesten argumenteren. Eén groep moest beide teksten schrijven met behulp van de outline-tool, terwijl de andere groep pas bij de tweede tekst de tool gebruikte. Dankzij deze opzet kon worden nagegaan wat het effect is bij het gebruik van de outline-tool en ook wat het effect is van herhaald gebruik van de tool. Voordat leerlingen voor het eerst met de tool aan de slag gingen, kregen ze een klassikale instructie van tien minuten over de outline-tool en de verschillende iconen op de taalbalk. Om de kwaliteit van de structuur van de geschreven teksten te kunnen evalueren, werd gekeken naar de volledigheid van de structuur (bevat de tekst alle essentiële onderdelen zoals een inleiding, kern en conclusie en staan ze op de juiste plaats) en de weergave of presentatie van de structuur (bevat de tekst alinea’s en wordt er ge-bruik gemaakt van verbindingswoorden). Na afloop van elke schrijftaak vulden de leerlingen een vragenlijst in om de door hen zelf ervaren cognitieve belasting aan te geven (Paas, 1992). Ook gaven de leerlingen aan hoe ze het vonden om met de outline-tool te werken. Zo werd onder andere de gebruiksvriendelijk-heid en de acceptatie van de tool (zou je de outline-tool zelf opnieuw gebruiken, zou je het gebruik van de outline-tool aan andere leerlingen aanraden) onderzocht.   Tekststructuur Op de eerste schrijftaak is geen significant verschil gevonden in de volledigheid van de struc-tuur tussen de leerlingen die met of zonder de tool schreven. Toch laat figuur 2 een trend zien waarin leerlingen die een betoog met de outline-tool schreven hoger scoorden op de uitwer-king van de tekststructuur dan leerlingen die de tool niet gebruikten tijdens de eerste schrijf-taak. Deze trend zou significant kunnen worden wanneer wij dit onderzoek zouden herhalen met een grotere groep leerlingen. Op de tweede schrijftaak scoorden leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven wél significant hoger op de volledigheid van de tekststructuur dan hun klasgenoten die de tool maar één keer gebruikten. Als we vervolgens kijken naar de scores van de leerlingen die twee keer een betogende tekst met de tool schreven, blijkt bovendien dat zij tijdens hun tweede schrijftaak significant hoger scoorden op tekststructuur dan tijdens hun eerste schrijftaak. Voor de groep die slechts één keer een outline maakte, is de vooruitgang niet significant. De belangrijkste conclusie die we hieruit kunnen trekken is dat herhaald gebruik van de outline-tool leidt hier tot een significante verbetering van de tekststructuur.  Structuurpresentatie Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de twee onderzoeksgroepen op het ge-bied van de structuurpresentatie. Dat geldt voor zowel de eerste als de tweede schrijftaak. Toch laat figuur 2 een trend zien waarin leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven hoger scoorden op de structuurpresentatie dan leerlingen die slechts één keer een outline maakten. Bovendien zien we dat leerlingen die twee keer met de outline-tool schreven een sterkere vooruitgang laten zien van de eerste naar de tweede schrijftaak. Leerlingen die beide teksten met behulp van de outline-tool schreven, gebruikten met name in hun tweede tekst meer verbindingswoorden en lieten een betere opbouw in alinea’s zien. Leerlingen die tijdens de eerste schrijftaak voor het eerst de outline-tool gebruikten, maakten op dit gebied nog geen grote vooruitgang.   9,51010,51111,51212,51313,5Schrijftaak 1 Schrijftaak 21x outline groep 2x outline groep8,599,51010,511Schrijftaak 1 Schrijftaak 21x outline groep 2x outline groep   Figuur 1: Scores op Volledigheid Structuur   Figuur 2: Scores op Structuurpresentatie  (min = 0; max = 14)     min = 0; max = 16  Cognitieve belasting Om na te gaan of de outline-tool ook efficiënt is – dat wil zeggen dat het gebruik ervan bij leerlingen niet te veel cognitieve belasting veroorzaakt – werd de ervaren cognitieve belasting van de leerlingen gemeten en vergeleken. Tijdens de eerste schrijftaak is er geen significant verschil gevonden in de ervaren cognitieve belasting tussen beide groepen. Toch is er een trend waaruit blijkt dat leerlingen die de outline-tool gebruikten minder cognitieve belasting ervaren tijdens het uitvoeren van de schrijftaak dan hun klasgenoten die de opdracht uitvoer-den zonder de tool. De cognitieve belasting voor beide groepen daalt tijdens de tweede schrijftaak ten opzichte van de eerste schrijftaak. Voor leerlingen die dan voor de eerste keer de tool gebruiken is dat verschil significant. Zij ervaren een grotere daling in cognitieve belas-ting. Deze daling kan verklaard worden door het feit dat de outline-tool leerlingen stimuleert om op voorhand al over tekstdoelen en structuur na te denken. Wanneer leerlingen vervolgens de tekst volledig uitwerken, hoeven zij niet op te veel aspecten tegelijk te focussen, wat voor een minder hoge belasting zorgt.   Positief effect Het onderzoek laat zien dat het werken met de outline-tool een positief effect heeft op het structureren en presenteren van teksten en dat het tevens de efficiëntie kan verhogen. Het is echter ook van groot belang dat leerlingen begrijpen hoe ze met de tool moeten werken en dat zij zelf het gebruik ervan als positief ervaren. De korte outline-training bleek voor leerlingen genoeg te zijn voor het verkrijgen van (technisch) begrip van de tool. Hoewel 90 procent van de leerlingen nog nooit eerder met de tool had gewerkt, leerden ze heel snel hoe ze het moes-ten gebruiken. Dat leerlingen het schrijven met de outline-tool op de juiste manier oppakten, wordt bevestigd door de hierboven beschreven verbeteringen in hun teksten. In beide groepen zegt 54 procent de tool aan te zullen bevelen aan een klasgenoot. Van de leerlingen die twee keer de outline-tool gebruikten, zegt 44 procent de tool zelf te willen gebruiken voor toekom-stige schrijftaken. Van de leerlingen die de outline-tool één keer gebruikten, geeft 73 procent aan de tool nog eens te willen gebruiken. Op basis van de resultaten uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat de outline-tool positief bijdraagt aan het (leren) schrijven en structureren van teksten bij VO-scholieren. Daarmee kan de tool gebruikt worden om een impuls te geven aan het schrijfonderwijs. Het is daarbij van belang dat docenten leerlingen allereerst wijzen op het bestaan en de technische werking van de outline-tool. Het is zinvol om een goede instructie te geven over wat de tool precies inhoudt en wat het nut ervan is, bijvoorbeeld als onderdeel van het vak Nederlands. In breder verband zou de outline-tool benut kunnen worden om het hele curriculum te onder-steunen.   Dit onderzoek werd op één middelbare school uitgevoerd, hetgeen tot gevolg heeft dat de ge-vonden resultaten en conclusies niet zondermeer gegeneraliseerd kunnen worden. Toch zijn de eerste resultaten veelbelovend en geven aanleiding tot vervolgonderzoek. Om de werking van de outline-tool met meer zekerheid vast te kunnen stellen is een grootschaliger vervolg-onderzoek daarom van belang.   Referenties Flower, L. & Hayes, J. R. (1980). The dynamics of composing: Making plans and juggling constraints. In L. W. Gregg, & E. R. Steinberg, Cognitive processes in writing. Hillsdale, NJ: Lawrende Erlbaum Associated, pp 31-50. Kellogg, R. T. (1994). The psychology of writing. New York, Oxford: Oxford University Press. Kozma, R. B. (1991). The impact of computer-based tools and embedded prompts on writing processes and products of novice and advanced college writers. Cognition and Instruction, 8(1), 1-27. Paas, F. (1992). Training strategies for attaining transfer of problem-solving skill in statistics: A cognitive-load approach. Journal of Educational Psychology, 84, 429-434. Schilperoord, J. (1996). It’s about time. Temporal aspects of cognitive processes in text pro-duction. Amsterdam/ Atlanta: Rodopi Walvoord, B. E., Anderson, V. J., Breihan, J. R., McCarthy, L. P., Robison, S. M., & Sher-man, A. K. (1995). Functions of outlining among college students in four disciplines. Re-search in the Teaching of English, 29, 390-421. 

https://research.ou.nl/files/1025475/2010 Onderwijsinnovatie De Smet et al.-preprint..pdf

Outline-tool helpt om beter te leren schrijven

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

DSpace at Open Universiteit Nederland

NARCIS

Open University of the Netherlands Research Portal

Open University of the Netherlands Research Portal