Paciorek, Tomasz

Piwowarski, Bartosz

Wiadomości Botaniczne

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

Wiadomości Botaniczne 56( 1/2). 2012 9 7MUZEA, ARCHIWALIA, ZBIORY MUSEUMS, ARCHIVES, COLLECTIONSK O L E K C J A  ZIELNIKOW A ŚW IĘTO K R ZY SK IEG O  PARKU NARODOW EGO (SKPN)The herbarium  collection of the Świętokrzyski National P ark  (SKPN)Jednym z podstawowych celów i zadań Jakie powinny być realizowane przez każdy park na- rodowy, jest prowadzenie działalności naukowej i edukacyjnej. Naturalne jest więc, że kierujący parkiem, jego pracownicy, jednostki naukowe, a także lokalna społeczność podejmują starania i wysiłki zmierzające do jak najlepszego po­znania wartości przyrodniczych, kulturowych, historycznych i krajoznawczych terenu w gra­nicach parku. Istotne jest zgromadzenie zasobu wiedzy na temat flory, fauny i wszelkich uwa­runkowań abiotycznych, dla których powołano tę formę ochrony przyrody. Takie działania na przestrzeni lat były prowadzone również w Świę­tokrzyskim Parku Narodowym (ŚPN).Herbarium Świętokrzyskiego Parku Narodo­wego (SKPN), którego dotyczy niniejsze opra­cowanie, od 2000 roku znajduje się w siedzibie Dyrekcji w Bodzentynie (wcześniej mieściło się w starych budynkach poklasztomych Św. Krzyża, na Górze Łysieć, w gminie Bieliny). Po raz pierwszy zostało ono uwzględnione w opracowaniu Polish Herbaria (Mirek 1990a).98 Wiadomości Botaniczne 56( 1/2). 2012W kolejnym wydaniu tej pracy (Mirek et al. 1997) podano, że SKPN liczy 2560 arkuszy ziel­nikowych, w tym: rośliny naczyniowe -  2309, porosty' -  251.Celem niniejszego artykułu jest przede wszystkim uporządkowanie danych na temat zasobów zielnikowych, które stanowią podsumo­wanie znacznej części wiedzy na temat flory ŚPN oraz jego otuliny. Publikacja aktualizuje również dane liczbowe dotyczące arkuszy zielnikowych w poszczególnych grupach systematycznych roślin i grzybów. Jest to także ukłon w stronę tych wszystkich, którzy prowadząc prace ba­dawcze, zechcieli pozostawić cenny materiał porównawczy dla kolejnych pokoleń.KRÓTKA H1SOR1A BADAŃPrzez jednych uznawane za wyżyny, przez innych podnoszone do rangi gór, wyniesienia terenu w Krainie Świętokrzyskiej z najwyższym Pasmem Łysogórskim jeszcze przed utworze­niem parku narodowego cieszyły się ogromnym zainteresowaniem botaników (m.in.: Błoński 1890,1892, Ganieszyn 1909, Żmuda 1917, Dziu- bałtowski, Kobendza 1933, 1934, Czubiński, Kaznowski 1947). Po powołaniu Świętokrzy­skiego Parku Narodowego w 1950 roku badania botaniczne nabrały tempa. Głównymi badaczami roślin naczyniowych Parku oraz jego otuliny byli Edward Bróż oraz Ryszard Kapuściński, którzy prowadzili systematyczne badania nad florą tego terenu, zakończone ok. 15 lat temu. Niestety ich wyniki nigdy nie zostały opublikowane w po­staci syntetycznego opracowania. W efekcie tych badań ukazały się jedynie przyczynkowe arty­kuły, traktujące głównie o gatunkach chronionych rzadkich i zagrożonych (np.: Kapuściński 1980, Bróż 1985, Bróż, Kapuściński 1990). Nad po­rostami pracowali głównie Stanisław Cieśliński oraz Anna Łubek (Łubek, Cieśliński 2004, Łubek 2007). Pewne grupy grzybów', głównie Macro- mycetes, zostały zbadane przez Lisiewską (1979) oraz Łuszczyńskiego (2007). Najsłabiej poznaną grupą roślin są mszaki. Badania nad nimi roz­poczęła Treska (1990); niestety nie zostały one ukończone.WYNIKIRezultatem prowadzonych badań botanicz­nych, oprócz nielicznych publikacji, jest również kolekcja zielnikowa. Składają się na nią arkusze zielnikowe, które obejmują: wątrobowce, mchy, paprotniki, rośliny naczyniowe, a także grzyby1 porosty.Największą część kolekcji stanowią rośliny naczyniowe, które w większości zebrał Ryszard Kapuściński. Zgromadził on aż 1823 arkusze. Pozostałe zebrane zostały przez: Teodorę Klefas (146 arkuszy), Krzysztofa Iwaniaka (53), Hen­rykę Kwiatkowską (50), Andrzeja Szlufika (24), Ryszarda Zarębę (16), Bartosza Piwowarskiego (9), Stanisława Cieślińskiego (2), Jana Sobieraja (2), Barbarę Jost-Jakubowską (1), Krzysztofa Rostańskiego (1). Większość okazów roślin na­czyniowych zebrano w latach 1977-1989; tylko kilka w’ roku 2011. Warto wspomnieć, że grupę jeżyn, róż oraz niektórych drzew i krzewów oznaczył Jerzy Zieliński, a rodzaj Hieracium zre­widował Zbigniew Szeląg. Wykaz liczb arkuszy dotyczących głównych grup systematycznych roślin naczyniowych i grzybów zamieszczono w Tabeli 1.W zielniku roślin naczyniowych zgroma­dzono 655 taksonów w randze gatunku (w tym2 okazy mieszańców międzygatunkowych), re­prezentowanych przez 334 rodzaje. Najwięcej zdeponowanych okazów przynależy do następu­jących rodzin: Rosaceae (250 arkuszy), Astera- ceae (247), Cyperaceae (144), Fabaceae ( 130), Poaceae (126), Apiaceae (96), Lamiaceae (93), Caryophyllaceae (81), Scrophulariaceae (80) i Polygonaceae (70).Zielnik mszaków liczy 178 kopert (Tab. 1), zebranych głównie w latach 80. ubiegłego wieku przez A. Treskę, lecz nie uwględnionych w opra­cowaniu Mirka et al. (1997). Być może zbiory te zostały przekazane do ŚPN w latach później­szych. Współcześnie kolekcja mszaków jest uzupełniana przez autorów niniejszej pracy. Składa się na nią 78 gatunków należących do 56 rodzajów. Zbiory te częściowo oznaczył Adam Stebel. Ponadto zweryfikował on oznaczenia pozostałych badaczy.Wiadomości Botaniczne 56( 1/2). 2012 99Tabela I . Liczba arkuszy zielnikowych SKPN w głównych grupach systematycznych grzybów i roślin.Table 1. The number o f  SKPN herbarium sheets in the major systematic groups o f  fungi and plantsGrupa systematyczna Liczba arkuszyG r z y b y  (F u n g i ):Macromycetes 44Lichenes 250M s z a k j  ( m o s s e s ):Marchantiophyta 22Bryophyta 156R o ś l in y  n a c z y n io w e  (t h e  v a s c u l a r  p l a n t s ):Lycophytina 5Sphenophytina 2!Pterophytina 54I’inophytina 4Magnoliophytina 2043Magnoliopsida 1654Liliopsida 389Razem: 2599Biota porostów1 występujących w Święto­krzyskim Parku Narodowym jest bardzo dobrze udokumentowana w SKPN. Liczba zdepono­wanych kopert (arkuszy) zielnikowych wynosi 250 (Tab. 1). Aż 238 z nich zostało zebranych i w większości także oznaczonych przez S. Cie- ślińskiego, który badania nad tą grupą organi­zmów prowadził w latach 1963-1964 oraz 1982-1983. Pozostałe okazy zebrali: Feliks Berdau, Franciszek Błoński, Benedykt Halicz, Stanisław Kuziel oraz Zygmunt Tobolewski. W zbiorach porostów znajduje się 191 gatunków, należących do 81 rodzajów.Najmniej liczną grupą organizmów w kolekcji zielnikowej ŚPN są grzyby wielkoowocnikowe (Macromycetes). Znajdują się tutaj zaledwie 43 arkusze, reprezentowane przez 29 gatunków w 21 rodzajach. Zebrane i oznaczone zostały przez wie­loletniego pracownika ŚPN, Jana Sobieraja. Zale­dwie 2 okazy zebrał Przemysław Borek, a tylko jeden Adam Byk. Wszystkie okazy grzybów ze­1 Lichenes (porosty) to problematyczna grupa organizmów. Obecnie zaliczana do królestwa grzybów, jako tzw. grzyby zlichenizowane. Niektórzy jednak traktują porosty jako od­rębną grupę organizmów.brano w ostatnich latach 2006-2011. Fungarium SKPN stale się rozrasta.P O D S U M O W A N IEKolekcja zielnikowa Świętokrzyskiego Parku Narodowego liczy: 2127 arkuszy roślin naczy­niowych, 178 mszaków (22 wątrobowców i 56 mchów), 44 grzybów wielkoowocnikowych oraz 250 porostów (Tab. 1). Łącznie liczba wszyst­kich zdeponowanych okazów w SKPN liczy 2599 arkuszy. W porównaniu do innych ziel­ników w Polsce, Herbarium ŚPN jest bardzo małe ale niezwykle cenne. O wysokiej wartości zbiorów botanicznych pisali m.in. Mirek (1990b) i Faliński (1997). W zasadzie wszystkie okazy zebrane zostały z terenu Świętokrzyskiego Parku Narodowego oraz jego otuliny. Tylko 12 okazów (gatunków) pozyskano poza Krainą Świętokrzyską, 10 z nich z obszaru Ponidzia (gatunki kserotermiczne i klacyfilne, np. Adonis vernalis czy Astragalus danicus) i jeden z Tatr (Asplenium viride). Okaz Linnaea borealis został zebrany poza Polską -  w Finlandii.Zauważalna jest znaczna różnica w liczbie arkuszy zielnikowych roślin naczyniowych w stosunku do wcześniejszych danych. Mirek et al. (1997) podają liczbę 2309, natomiast po weryfikacji SKPN liczy o 182 arkusze mniej, tj. 2127. Przyczyna tej stosunkowo dużej różnicy nie jest znana. Być może niektóre okazy zostały zagubione lub zniszczone podczas przenoszenia Herbarium z Łyśca do Bodzentyna w 2000 roku.Chociaż SKPN jest zielnikiem bardzo małym, doskonale dokumentuje florę roślin na­czyniowych terenu Świętokrzyskiego Parku Na­rodowego oraz jego otuliny. Podobnie jest także z niezwykle bogatą biotą porostów oraz grzybów wielkoowocnikowych. Należy wspomnieć, że zasoby mchów, wątrobowców oraz grzybów są sukcesywnie uzupełniane. Kolekcja roślin naczyniowych również ulegnie powiększeniu z uwagi na planowane w najbliższym czasie badania florystyczne ŚPN. Niewątpliwie skład gatunkowy zebranych okazów roślin i grzybów prezentuje fiorystyczną odrębność i specyfikę tak100 Wiadomości Botaniczne 56( 1/2). 2012interesującego obszaru, jakim jest ŚwiętokrzyskiPark Narodowy.PIŚMIENNICTWOB ł o ń s k i  F. 1890. Wyniki poszukiwań florystycznych skry- tokwiatowych dokonanych w ciągu lata 1889 w obrębie 5 -ciu  powiatów Królestwa Polskiego. Pamieln. Fizyogr. 10: 129-190.B ł o ń s k i  F. 1892. Przyczynek do flory jawnokwiatowej oraz skrytokwiatowej kilkunastu okolic kraju. Pamietn. Fizyogr. 12: 131-149.B ró ż  E. 1985. Szata roślinna rezerw atu „Czarny Las” w Ś w iętokrzysk im  P arku N arodow ym . R oczn ik  Świętokrzyski 12: 99—123.B ró ż  E., K ap u śc iń sk i R. 1990. Chronione i zagrożone gatunki roślin naczyniowych Świętokrzyskiego Parku N arodow ego oraz projektow anego zespołu Parków K rajob razow ych  G ór Ś w iętok rzy sk ich . R oczn ik  Świętokrzyski 17: 107 133.C z u b i ń s k i  Z ., K a z n o w s k i  K. 1947. M szaki G ór Świętokrzyskich. Cz. 1. Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk 14: 99-10.D z iu b a ł t o w s k i  S ., K o b e n d z a  R . 1933. Badania fitosocjo- logiczne w Górach Świętokrzyskich. 2. Zespoły roślin w Paśmie Klonowskim i Dolinie Wilkowskiej. Acta Soc. Bot. Poloniae 10(2): 129-177.D z iu b a ł t o w s k i  S., K o b e n d z a  R. 1934. Badania fitosocjo- logiczne w Górach Świętokrzyskich. 3. Zespoły roślin w Pasmach Bielińskim i Jclcniowskim. Acta Soc. Bot. Poloniae U(suppk): 217-246.F A L IŃ S K l J. B. 1997. Pochwała Zielnika. Wiadom. Bot. 41(3,4): 7-10.G a n ie s z y n  S . 1909. Botaniko-geografiezeskij oczerk cen- tralnoj czasti Kiclccko-Sandomirskago krjaża. Zapiski Novo-AIeksandrijskago Instituta Sielskago Choziajstwa i Lesowodstwa 20: 1-113.K a p u ś c i ń s k i  R. 1980. C h ro n io n e  gatunk i ro ślin  w Świętokrzyskim Parku Narodowym i w  jego otulinie. Studia Kieleckie 3/27: 21-32.LlSIEWSKA M . 1979. Flora Macromycctcs Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Acta Mycol. 15: 21-43.Ł u b e k  A. 2007. Antropogeniczne przemiany bioty porostów Świętokrzyskiego Parku Narodowego i otuliny. Fragm. Florist. Geobot. Polon. Suppl. 10: 1-94.Ł ubf.K  a ., C ieŚLIŃSKI S. 2004. Distribution o f  lichens and lichenicolous fungi in the Świętokrzyski National Park.Acta Mycol. 39(2): 173-252.L e s z c z y ń s k i  J. 2007. D iversity o f  Basidiom ycetes in various ecosystems o f  the Góry Świętokrzyskie Mts. Monogr. Bot. 97: 1-218.M ir e k  Z. 1990a. Polish Herbaria. W. Szafer Institute o f Botany, Polish Academy o f Sciences, Kraków. Polish Botanical Studies. Guidebook Series, 2.MIREK Z. 1990b. Zbiory botaniczne Polski na tle kolekcji światowych. Wiadom. Bot. 34(4): 31-36.M irek Z., M usiał L., W ójcicki J. 1997. Polish Herbaria. W. Szafer Institute o f  Botany, Polish Academy o f Sci­ences, Krakow'. Polish Botanical Studies. Guidebook Series, 18.T r e s k a  A. 1990. M chy Chehnow'ej G óry w Górach świętokrzyskich. Rocznik Świętokrzyski 17: 195-201.ŻMUDA A. 1917. Sprawozdanie z  poszukiwań florystycz­nych w Łysogórach w roku 1909. Pamietn. Fizyogr. 24: 1-38.Bartosz PIW OW ARSKI, Tomasz PACIOREK

The herbarium collection of the Świętokrzyski National Park (SKPN)

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/24761/piwowarski_paciorek_kolekcja_zielnikowa_swietokrzyskiego_parku_narodowego_2012.pdf?sequence=1&isAllowed=y

The herbarium collection of the Świętokrzyski National Park (SKPN)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository