Артыкул прысвечаны развіццю рэлігійнай талерантнасці ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII-XVI стст. Прасочваецца эвалюцыя ідэі верацярпімасц

Чараўко, В. У.

Digital Library of Polotsk State University (Репозиторий Полоцкого государственного университета)

Сборник научных работ студентов высших учебных заведений Республики Беларусь «НИРС 2005»Государственное учреждение “Республиканский учебно-методический центр физического воспитания населения” Минск, 2006ІДЭЯ ВЕРАЦЯРПІМАСЦІ Ў РЭЛІГІЙНАЙ ПАЛІТЫЦЫ ВКЛ В.У. ЧАРАЎКО, В.I. ШАЙКОЎThe Article is dedicated to development to ideas tolerances in Great Lithuanian Duchy in 13 -  16 ages. The evolu­tion o f  the presentations is Analysed about tolerancesКлючевые слова: паганства, праваслаўе, катапіцтва, верацярпімасць, талерантнасцъУ рэлігійнай гісторыі Вялікага княства Літоўскага выключнае месца займае ідэя верацярпімасці (талерантнасці). С. А. Падокшын вызначае яе ў якасці курса дзяржаўнай канфесійнай палітыкі, альтэрнатыўнага і роўнага па значнасці уніяцкаму [1, с. 37-39]. У розныя перыяды гісторыі талерантнасць у ВКЛ разумелася па-рознаму. Паспрабуем прасачыць эвалюцыю ідэі верацярпімасці.Вялікае княства Літоўскае паўстала ў сярэдзіне XIII ст. [2, с. 190-192]. Яго насельніцтва тады спавядала або паганства, або праваслаўе [2, с. 391]. Узаемаадносіны язычнікаў і хрысціян у ім насілі мірны характар [2, с. 391]. Тлумачыцца гэта, па-першае, адметнасцямі менталітэту паганца (які «талерантны, -  не з прызнання за іншым права мець уласную суб’ектыўную ісціну, а з прынцыповай згоды з іншым у аб’ектыўнай праўдзівасці яго боства»), па-другое, тым, што тагачаснаму праваслаўю, асабліва на мяжы з язычніцтвам, былі ўласцівы некаторыя, мякка кажучы, не зусім кананічныя ўяўленні [3, с. 146, 240-241]. Міндоўг -  першы правіцель ВКЛ -  дэманстраваў у©ПГУ377вышэйшай ступені прагматычнае стаўленне да пытанняў веравызнання і мяняць рэлігію падцаных не прымушаў [2, с. 391, 393].Верацярпімасць Міндоўга шмат у чым была вымушанай, лавіруючай. Пры Гедыміне талерантнасць узводзіцца ў статус дзяржаўнай палітыкі і пашыраецца не толькі на язычнікаў і праваслаўных, але і на католікаў (гаспадар запрашаў у ВКЛ асоб каталіцкага веравызнання: «рыцараў, зброяносцаў, купцоў, лекараў,'кавалёў... прадстаўнікоў любога віду рамяства», а таксама дамініканцаў і францысканцаў) [4, с. 153; 5]. Словы, сказаныя вялікім князем папскім паслам: «Свой бог ёсць у русінаў, свой у палякаў, немцаў, так і ў нас [язычнікаў]; няхай кожны моліцца свайму богу» -  можна лічыць дэвізам своеасаблівай «паганскай талерантнасці» [6, с. 242; 7, с. 70]. Пэўньм зрухі ў рэлігійнай палітыцы адбыліся пры Альгердзе, які з талерантнасцю не парываў, але болып актыўна садзейнічаў хрысціянізацыі [4, с. 76; 8, с. 86-88].Наступныя вялікія князі адыходзяць ад верацярпімасці. У 1387 г. Ягайла надае вялікія прывілеі выключна каталіцкай знаці і пачынае маштабны перавод у заходнехрысціянскую веру язычнікаў [4, с. 83; 9, с. 64, 67]. 3 заключэннем Гарадзельскай уніі ў 1413 г. займаць вышэйшыя дзяржаўныя пасады маглі «толькі католікі і Рымскай царквы падданыя» [4, с. 83; 9, с. 68-70]. Сітуацыя змянілася толькі ў 1434 г., калі Жыгімопт Кейстутавіч Троцкім прывілеем пашырыў правы, гарантаваныя католікам, на праваслаўных [4, с. 98; 9, с. 71]. Прывілей Казіміра 1447 г. дараваў феадалам як каталіцкага, так і праваслаўнага веравызнання роўныя правы [4, с. 102].У гэтым выявілася новае разумение верацярпімасці вярхоўнай уладай. Роўнасць прадстаўнікоў праваслаўнай і каталіцкай знаці прызнавалася ў сілу прыналежнасці і тых, і другіх да хрысціянства (аб чым узгадалі дзякуючы Фларэнтыйскай уніі) [10, с. 267]. Талерантнасць у ВЮІ пасля 1447 г. можна назваць біканфесійна-парытэтнай -  яна вынікала з прызнання роўнымі дзьвюх асноўных хрысціянскіх плыпяў [7, с. 71].З’яўлепнс ў ВКЛ пратэстантызму прывяло да новага разумения талерантнасці. Згодна з прывілеем Жыгімонта Аўгуста 1563 г. прадстаўнікі «стану рыцарскага і шляхецкага» «веры хрысціянскай» -  усе феадалы-хрысціянс -  былі абвешчаны роўнымі [9, с. 79-81]. Адсутнасць варожасці паміж прадстаўнікамі фсадальнай эліты ў ВКЛ моцна здзіўляла іншаземцаў (Фёдар Еўлашоўскі апісвае адзін такі выпадак, калі яго -  пратэстанта -  запрасіў на абед віленскі канонік) [11, с. 484].Нормы всрацярпімасці былі ўключаны ў Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г., дзе адзначалася: «... абяцаем..., што мы, якія з’яўляемся рознымі ў веры, мір паміж сабою захоўваць, а ў сувязі з розніцай веры... крыві не праліваць і не караць..., і ніякаму вяршэнству, ані ўраду, да такога ўчынка ніякім чынам не дапамагаць...» [12, с. 43].3 заключэннем Брэсцкай уніі 1596 г. адбываецца паступовы адыход ад верацярпімасці. Хаця пры абранні вялікія князі абяцалі падтрымліваць у краіне рэлігійны мір, гэтае патрабаванне набывае пераважна фармальны характар, да таго ж ва ўмовах аслаблення цэнтральнай улады заканадаўчыя нормы не заўсёды выконваліся [13, с. 525].Такім чынам, у сярэдзіне XIII -  XVI ст. у Вялікім княстве Літоўскім верацярпімасць у рэлігійнай палітыцы адыгрывала значную ролю. Ідэя верацярпімасці за гэты перыяд эвалюцыянавала ад звычаёвых нормаў «паганскай талерантнасці» да поліканфесійнай талерантнасці, замацаванай заканадаўча.Літаратура1. Падокшыи С.А Унія. Дзяржаўнасць. Культура. (Філасофска-гістарычны аналіз). -  2-е выд. -  Мн.: Бел. навука, 2000. -  111 с.2 Гісторыя Бсларусі: У 2 ч. Ч. 1: Са старажытных часоў да кан. XVIII ст.: Курс лекцый/ І.П. Крэнь, 1 1. Коўкель, С.В. Ма- розава і інш. - Мн.: РІВШ БДУ, 2000. -  656 с.3. Карташев А. Собрание сочинений: В 2 т. Т. 1 Очерки по истории русской церкви. -  М.: ТЕРРА, 1992. -  686 с.4. Сагановіч Г. Нарыс гісторыі Беларусі ад старажытнасці да кан. XVIII ст. -  Мн.: Энцыклапедыкс, 2001. -  412 с.: іл.5. Послания Гедимина// http://www.vosllit.info/.6. Kosman М. Reformacja w panstwie Jagiellonow: ochekiwania i rzechywistosc// Наш радавод: Материалы междунар. науч. конф. по региональной истории Вост. Европы “Культура народов ВКЛ и Белоруссии: ХІІІ -  нач. XX в.” Кн. 3. Ч. II. -  Гродна, 1991. -  С. 2 3 8 -2 4 6 .7. Чараўко В.У. Уніяцтва на Беларусі: выпадковасць, заканамернасць, альтэрнатыва?// Труды молодых специалистов Полоцкого государственного университета/ Гуманитарные науки. Вып. 6. -  Новополоцк, 2004. -  С. 70 -  71.8. Батюшков П.Н. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. -  Мн.: Изд. центр БГУ, 2004. -  407 с.; ил9. Уния в документах: Сб./ Сост. В.А. Теплова, З.И. Зуева. -  Мн.: Лучи Софии, 1997. -  520 с.; ил.10. Ермаловіч М.І. Беларуская дзяржава Вялікае княства Літоўскае. -  2-е выд. -  Мн.: Беллітфонд, 2003. -  448 с.; іл.11. Анталогія даўняй беларускай літаратуры: IX -  першая палова XVIII ст./ НАН Беларусі, Ін-т літаратуры імя Я. Купалы; Падрыхт. АЛ Богдан і інш. Навуковы рэдактар В.А. Чамярыцкі. -  Мн.: Бел. навука, 2003. -  1015 с.12. Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 г. -  Мн.: Беларусь, 2002. -  207 с.; іл.37813. Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т. 1: Абаленскі - Кадэнцыя/ Рэдкал.: Г.П.Пашкоў (гал. рэд.) і інш. - Мн.: БелЭн, 2005. -  668 с.; іл.379

Ідэя верацярпімасці ў рэлігійнай палітыцы ВКЛ

https://elib.psu.by/bitstream/123456789/16044/5/%d0%a7%d0%b0%d1%80%d0%b0%d1%9e%d0%ba%d0%be%20%d0%92.%d0%a3_2006%d0%b1_%d0%86%d0%b4%d1%8d%d1%8f%20%d0%b2%d0%b5%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8f%d1%80%d0%bf%d1%96%d0%bc%d0%b0%d1%81%d1%86%d1%961-.pdf

Ідэя верацярпімасці ў рэлігійнай палітыцы ВКЛ

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Digital Library of Polotsk State University (Репозиторий Полоцкого государственного университета)