Selebriti bermaksud menjadi terkenal. Golongan selebriti juga merangkumi sesiapa sahaja yang menarik perhatian awam termasuk pelakon, penulis, ahli politik, peragawan, ahli sukan, pemuzik, penyanyi, personaliti televisyen, eksekutif perniagaan. Kertas kerja ini membincangkan hak dan perlindungan undang-undang terhadap selebriti dalam era digital. Sebagai contoh, hak selebriti untuk hidup, reputasi, maruah serta identiti (termasuk nama dan imej). Dapatan akhir

merumuskan bahawa tidak terdapat undang-undang khusus untuk melindungi hak selebriti di Malaysia. Secara kesimpulannya, hak selebriti boleh dikuatkuasakan menerusi beberapa cabang undangundang sedia ada seperti undang-undang harta intelek, undang-undang berkaitan privasi dan undang-undang siber

Abd Aziz, Ahmad Shamsul

Mohamed, Mazita

Mohd Noor, Nor Azlina

UUM Repository

Seminar Teknologi Multimedia & Komunikasi 2019 ______________                                                                     e-Prosiding SMTComm’19 (e-ISBN  978-967-16435-5-6)                    106   HAK SELEBRITI DI ERA DIGITAL: PENGUATKUASAAN DI BAWAH UNDANG-UNDANG MALAYSIA Ahmad Shamsul Abd Aziz1, Mazita Mohamed2 & Nor Azlina Mohd Noor3 1 School of Law, Universiti Utara Malaysia, Malaysia, sham@uum.edu.my 2School of Law, Universiti Utara Malaysia, Malaysia, mazita@uum.edu.my 3 School of Law, Universiti Utara Malaysia, Malaysia, norazlyna@uum.edu.my  ABSTRAK Selebriti bermaksud menjadi terkenal. Golongan selebriti juga merangkumi sesiapa sahaja yang menarik perhatian awam termasuk pelakon, penulis, ahli politik, peragawan, ahli sukan, pemuzik, penyanyi, personaliti televisyen, eksekutif perniagaan. Kertas kerja ini membincangkan hak dan perlindungan undang-undang terhadap selebriti dalam era digital. Sebagai contoh, hak selebriti untuk hidup, reputasi, maruah serta identiti (termasuk nama dan imej). Dapatan akhir merumuskan bahawa tidak terdapat undang-undang khusus untuk melindungi hak selebriti di Malaysia. Secara kesimpulannya, hak selebriti boleh dikuatkuasakan menerusi beberapa cabang undang-undang sedia ada seperti undang-undang harta intelek, undang-undang berkaitan privasi dan undang-undang siber. Katakunci: Hak Selebriti, Harta Intelek, Siber, Privasi, Digital.  PENGENALAN Hak selebriti merupakan suatu hak berbentuk harta dan dimiliki oleh seseorang selebriti tersebut (Pareek & Majundar, 2006). Selebriti merupakan golongan yang terdiri daripada pelakon, penulis, ahli politik, peragawan, ahli sukan, pemuzik, penyanyi, personaliti televisyen, eksekutif perniagaan dan sesiapa sahaja yang boleh menarik perhatian awam (Ahmad & Swain, 2011). Perkataan selebriti berasal daripada bahasa Latin iaitu ‘celebritatem’ yang membawa maksud menjadi terkenal. Dari segi undang-undang, tiada sebarang peruntukan dalam statut di Malaysia termasuklah Akta Tafsiran 1948 dan 1967 yang memberi tafsiran mengenai selebriti.  Secara tradisionalnya, status seorang selebriti boleh diperolehi menerusi kelahiran atau keturunan dan menerusi skil atau pekerjaan yang dimilikinya (Budhiraja, 2011).  Dalam kes Martin Luther King Jr Center for Social Change lwn. American Heritage Products Inc. 694 F 2d. 674 (11th Cir 1983), mahkamah mencadangkan bahawa ‘ujian eksploitasi komersial langsung atas identiti’ digunakan dalam menentukan maksud selebriti. Golongan yang termasuk dalam tafsiran selebriti yang boleh menguatkuasakan suatu hak selebriti. Di dalam dunia digital, hak selebriti ini lebih mudah untuk dicabuli. Penyebaran gambar-gambar selebriti tanpa kebenaran oleh sesuatu pihak untuk tujuan mempromosikan sesuatu barangan atas talian merupakan salah contoh di mana para selebriti boleh membawa tindakan ke muka pengadilan. Seminar Teknologi Multimedia & Komunikasi 2019 ______________                                                                     e-Prosiding SMTComm’19 (e-ISBN  978-967-16435-5-6)                    107   KATEGORI HAK SELEBRITI  Hak selebriti terbahagi kepada tiga iaitu hak personaliti, hak privasi dan hak publisiti (Ahmad & Swain, 2011; Pareek & Majumdar, 2006).  Hak personaliti menurut Black (2011) merujuk kepada hak asasi seseorang individu, antaranya adalah seperti hak untuk hidup, reputasi, maruah serta identiti (termasuk nama dan imej). Secara umumnya, setiap selebriti memberi sumbangan kepada masyarakat dalam pelbagai bentuk berdasarkan kepada bakat individu (Ahmad & Swain, 2011). Menurut Datta (2010) harta individu adalah perlanjutan daripada suatu hak personaliti dan sumbangan individu kepada masyarakat juga merupakan perlanjutan kepada hak personaliti. Dalam kes Tolley lwn. Fry (1931) 1 AC 333, sekeping gambar pemain amatur golf terkenal telah digunakan untuk pengiklanan tanpa kebenarannya. Mahkamah memutuskan bahawa tindakan pihak defendan merupakan suatu libel dan melanggar hak publisiti plantif. Hak publisiti ini juga boleh dituntut bersama-sama dengan hak privasi. Hak privasi menurut Nordhaus (1999) adalah hak untuk melindungi pencerobohan ke atas gambaran tidak benar dan pengeksploitasian nama baik serta reputasi. Dalam kes Douglas lwn. Hello No 1 [2001] 2 WLR 992, gambar perkahwinan pasangan pelakon terkenal Hollywood, Micheal Douglas dan Catherine Zeta-Jones tersebar dan disiarkan di majalah milik defendan. Plaintif menuntut di bawah pelanggaran kerahsiaan (breach of confidence), pencerobohan privasi, pelanggaran data dan dengan niat untuk membawa kerosakan. Walau bagaimanapun, mahkamah dalam kes ini menolak tuntutan berkaitan dengan pencerobohan terhadap privasi.  Hak yang ketiga di bawah hak selebriti adalah hak publisiti. Hak publisiti menurut Greenberg dan Lowitz (2012) terbahagi kepada empat keadaan. Keadaan-keadaan tersebut adalah perlindungan terhadap pencerobohan hal-ehwal persendirian, mengelak kepada pendedahan fakta peribadi seseorang yang memalukan, perlindungan terhadap suatu publisiti yang tidak benar pada pandangan masyarakat dan remedi untuk menyalahguna nama seseorang atau keserupaan untuk tujuan komersil.  Dalam kes Vanna White lwn. Samsung Electronics America, et al 971 F.2d 1395 (9th Cir.1992), pengiklanan oleh syarikat Samsung memperlihatkan satu robot memakai rambut palsu berwarna perang dan berpakaian gaun. Robot itu juga memakai barang kemas dengan bergambar di sebelah papan tanda permainan Wheel of Fortune seiras dengan gaya plaintif. Perbuatan ini telah diputuskan sebagai melanggar hak publisiti plaintif. UNDANG-UNDANG KHUSUS HAK SELEBRITI Di Malaysia, tiada statut khusus mengenai hak selebriti. Ini berbeza dengan kedudukan di negara-negara maju seperti di Amerika Syarikat. (Esther, 2015). Terdapat negeri-negeri di Amerika Syarikat yang mempunyai undang-undang khusus untuk hak selebriti. Sebagai contoh, di California menerusi California Celebrity Rights Act 1985 memperuntukkan undang-undang berkaitan hak selebriti yang masih hidup. Manakala menerusi Astaire Celebrity Image Protection Right 1985 pula memperuntukkan perlindungan hak selebriti selepas kematiannya. Kewujudan Astaire Celebrity Image Protection Right 1985 ini adalah rentetan daripada kes Lugosi lwn. Universal Pictures 603 P.2d 425 (Cal 1979), di mana mahkamah memutuskan bahawa tiada perlindungan yang boleh diberikan dalam perkara hak selebriti yang telah meninggal dunia dan tiada tuntutan boleh dikemukakan terhadap atau oleh para waris. Justeru, bagi negara-negara yang tiada undang-undang khusus, perlindungan di bawah undang-undang lain yang berkaitan adalah penting  (Lunia & Upadhyay, 2015).  Seminar Teknologi Multimedia & Komunikasi 2019 ______________                                                                     e-Prosiding SMTComm’19 (e-ISBN  978-967-16435-5-6)                    108   UNDANG-UNDANG BERKAITAN HAK SELEBRITI Ketiadaan undang-undang khusus mengenai hak selebriti di Malaysia menyebabkan wujud keperluan untuk melihat undang-undang lain berkaitan dengannya. Perbincangan seterusnya melihat kepada undang-undang sedia ada yang boleh menguatkuasakan suatu hak selebriti. Undang-undang harta intelek Perlindungan undang-undang di bawah undang-undang harta intelek lebih menjurus kepada hak pertama di dalam hak selebriti iaitu hak personaliti. Mullich & Narnaulia (2008) menyatakan bahawa terdapat keadaan di mana mahkamah enggan menguatkuasakan hak selebriti atas alasan bahawa sifat selebriti itu sendiri yang aktif mengejar keuntungan menerusi kemasyuran. Di dalam kes O’Brian lwn. Pabst Sales Co. 124 F.2d 167 (5th Cir. 1941), foto seorang pemain bola sepak telah digunakan tanpa kebenaran dan diletakkan dalam kalendar sebagai mempromosi sebuah syarikat minuman keras. Menerusi kes ini, mahkamah tidak menguatkuasakan hak selebriti. Justeru, akibat kesukaran untuk menggunapakai tuntutan pencerobohan terhadap hak selebriti akibat ketiadaan undang-undang khusus mengenainya digubal, maka adalah amat wajar sekiranya undang-undang harta intelek digunakan apabila imej dan nama digunakan tanpa kebenaran. Walau bagaimanapun, pemakaian undang-undang harta intelek adalah tertakluk kepada syarat-syarat yang ditetapkan. Dua cabang harta intelek yang paling sesuai dalam melindungi hak selebriti adalah undang-undang hak cipta dan undang-undang cap dagangan.  Jika sekiranya penggunaan foto selebriti tanpa kebenaran dan tindakan ingin diambil di bawah undang-undang hak cipta, perkara yang perlu dipastikan adalah selebriti tersebut merupakan pemilik atau pemunya terhadap foto tersebut. Keadaan ini juga meliputi suatu karya fotograf yang ditempah oleh selebriti sebagaimanana maksud peruntukan seksyen 26 (2) Akta Hak Cipta 1987. Oleh yang demikian, selebriti akan mempunyai hak eksklusif ke atas foto tersebut. Namun, sekiranya seorang selebriti tersebut hanyalah sebagai seorang peragawan dan bukannya pemilik kepada foto tersebut, tiada hak eksklusif ke atasnya. Pemilik  hak cipta mempunyai hak eksklusif terhadap karya fotograf sebagaimana yang diperuntukkan di bawah seksyen 13(1) Akta Hak Cipta 1987. Peruntukan ini membenarkan pemilik untuk mengeluarkan semula dalam apa-apa bentuk bahan, menyampaikan kepada orang awam, pertunjukan, tayangan atau permainan kepada awam, mengedarkan salinan kepada orang awam melalui penjualan atau pemindahan pemunyaan secara lain dan menyewakan secara komersial kepada orang awam.  Hak selebriti berkait rapat dengan penyalahgunaan nama atau lain-lain ciri-ciri unik seorang selebriti yang boleh dikenal pasti untuk suatu tujuan perniagaan (Greenberg & Lowitz, 2012). Ia amat berkaitan dengan undang-undang cap dagangan. Sebagai contohnya, nama selebriti Hafiz Hamidun telah digunakan oleh gedung pakaian terkemuka Kamdar terhadap salah satu produknya tanpa kebenaran (Mynewshub, 6 Mac 2017). Keputusan kes ini yang dibuat oleh Mahkamah Tinggi Kuala Lumpur berpihak kepada selebriti tersebut kerana nama Hafiz Hamidun telah didaftarkan sebagai cap dagangan bagi produk baju keluaran syarikatnya (Othman, 2018). Secara umumnya, nama orang perseorangan boleh didaftarkan sebagai cap dagangan menurut seksyen 10 Akta Cap Dagangan 1976. Walau bagaimanapun, pendaftaran nama tersebut Seminar Teknologi Multimedia & Komunikasi 2019 ______________                                                                     e-Prosiding SMTComm’19 (e-ISBN  978-967-16435-5-6)                    109   haruslah pada suatu barangan atau perkhidmatan. Suatu pendaftaran cap dagangan boleh diperbaharui untuk tempoh setiap sepuluh tahun menurut seksyen 41(1) Akta Cap Dagangan 1976. Peruntukan mengenai cap dagangan yang tidak berdaftar termaktub di bawah seksyen 82 Akta Cap Dagangan 1976 dan tindakan di bawah undang-undang common law menerusi tort pengelirupaan (passing off) boleh diambil. Undang-undang privasi Hak privasi merupakan hak kedua yang digariskan di bawah hak selebriti. Di Malaysia, hak suatu privasi tidak diperuntukkan secara nyata di bawah Perlembagaan Persekutuan. Walau bagaimanapun, dalam kes Sivarasa Rasiah lwn. Badan Peguam Malaysia & Anor [2010] 3 CLJ 507, mahkamah memutuskan bahawa perlindungan perlembagaan mengenai privasi adalah termasuk di bawah Perkara 5 berkaitan dengan kebebasan diri. Foong (2011) menyatakan bahawa isu terhadap pencerobohan terhadap privasi menerusi keputusan kes-kes mahkamah di Malaysia boleh dilihat kepada dua keadaan. Pertamanya, ia bukanlah suatu tindakan yang boleh diambil di bawah undang-undang tort dan keduanya, pencerobohan terhadap privasi merupakan suatu kesalahan di Malaysia. Keputusan kes-kes seperti Ultra Dimension Sdn. Bhd. lwn. Kook Wei Kuan [2004] 5 CLJ 285, Dr Bernadine Malini Martin lwn. MPH Magazines Sdn Bhd & Ors [2006] 2 CLJ 1117 dan Lew Cher Phow @ Lew Cha Paw & 11 Yang Lain lwn. Pua Yong Yong & Seorang Lain [2009] 1 LNS 1256 memutuskan bahawa tiada kesalahan undang-undang ke atas pencerobohan privasi seseorang. Manakala  menerusi keputusan kes-kes Maslinda Ishak lwn. Mohd Tahir Osman & Ors [2009] 6 CLJ 653 dan Lee Ewe Poh lwn. Dr. Lim Teik Man & Anor [2010] 1 LNS 1162, mahkamah menyatakan bahawa pencerobahan privasi merupakan suatu kesalahan. Hakikatnya, hak privasi merupakan suatu hak untuk dibiar sendiri atau to be left alone (Greenberg & Lowitz, 2012; Lee, 1988). Suatu remedi untuk hak privasi boleh dituntut di bawah undang-undang tort. Selain di bawah undang-undang tort, perlindungan privasi turut termaktub di bawah Akta Perlindungan Data Peribadi 2010. Pemakaian akta ini menurut seksyen 2 adalah untuk (a) mana-mana orang yang memproses; dan (b) mana-mana orang yang mempunyai kawalan terhadap atau membenarkan pemprosesan, apa-apa data peribadi berkenaan dengan transaksi komersial. Berkaitan dengan hak selebriti, sekiranya mana-mana pihak mendedahkan maklumat seorang selebriti tanpa kebenaran, ia adalah merupakan suatu kesalahan. Sebagai contohnya, data-data seorang selebriti yang disimpan oleh sebuah syarikat telekomunikasi, kemudiannya didedahkan dengan sengaja adalah merupakan suatu kesalahan di bawah seksyen 8 Akta Perlindungan Data Peribadi 2010.  Undang-undang siber Hak ketiga yang dinyatakan di bawah hak selebriti adalah merujuk kepada hak publisiti. Di era digital, dengan terhasilnya pelbagai platform di media sosial, para selebriti seringkali terpalit dengan pelbagai berita palsu sehingga membawa kepada fitnah. Justeru, mana-mana pihak yang membuat berita tidak benar termasuklah menyebarkan gambar-gambar selebriti dengan menggunakan teknik superimpose khususnya menerusi Internet adalah merupakan suatu kesalahan. Di bawah seksyen 233(1) Akta Komunikasi dan Multimedia 1998, ia memperuntukkan suatu kesalahan bagi seseorang yang menggunakan mana-mana kemudahan rangkaian atau Seminar Teknologi Multimedia & Komunikasi 2019 ______________                                                                     e-Prosiding SMTComm’19 (e-ISBN  978-967-16435-5-6)                    110   perkhidmatan rangkaian atau perkhidmatan aplikasi secara sedar dengan membuat, mewujudkan atau meminta-minta serta memulakan penghantaran, apa-apa komen, permintaan, cadangan atau komunikasi lain yang lucah, sumbang, palsu, mengancam atau jelik sifatnya dengan niat untuk menyakitkan hati, menganiayai, mengugut atau mengganggu orang lain.. Hukuman bagi kesalahan ini termaktub di bawah seksyen 233(3) Akta Komunikasi dan Multimedia 1998 yang memperuntukkan denda tidak melebihi lima puluh ribu ringgit atau dipenjarakan selama tempoh tidak melebihi satu tahun atau kedua-duanya dan hendaklah juga boleh didenda selanjutnya satu ribu ringgit bagi setiap hari kesalahan itu diteruskan selepas pensabitan.   Perkembangan semasa saluran media mempengaruhi cara dan tempo suatu penyebaran maklumat. Ini menjadikan komuniti masyarakat global menjadi lebih kecil di mana seorang individu sukar untuk mengasingkan diri dari orang lain atau persekitarannya, apatah lagi terhadap seorang selebriti Kemudahan dan kepantasan komunikasi global menerusi Internet menyebabkan hak selebriti senang untuk dicerobohi (Pareek & Majumdar, 2006). Tiada golongan individu yang mengalami kehilangan hak peribadi yang lebih buruk daripada golongan selebriti (Lee, 1988).  KESIMPULAN Di era digital yang semakin berkembang, hak selebriti lebih mudah dicerobohi. Ini kerana, warga rangkaian lebih mudah untuk mengubah, mengekspoitasi dan menyebarkan maklumat serta data berkaitan seorang selebriti tanpa kebenaran. Secara tidak langsung, ia turut membawa kepada pelanggaran hak selebriti. Tidak terdapat undang-undang khusus untuk melindungi hak selebriti di Malaysia. Namun, hak selebriti boleh dikuatkuasakan menerusi beberapa cabang undang-undang sedia ada seperti undang-undang harta intelek, undang-undang berkaitan privasi dan undang-undang siber. PENGHARGAAN Penulis ingin merakamkan ucapan terima kasih kepada Universiti Utara Malaysia atas pembiayaan artikel ini melalui geran penjanaan penyelidikan bertajuk “Perlindungan Hak Selebriti di Malaysia Menurut Perspektif Undang-undang Harta Intelek” (Kod s/o 13935). RUJUKAN Ahmad, T dan Swain, S.R. 2011. ”Celebrity rights: Protection under IP laws.” Journal of Intellectual Property Rights 16, (2011):7 – 16. Black, G (2011). Publicity Rights and Image Exploitation and Legal Control. United Kingdom: Hart Publishing Ltd Budhiraja, G. ”Publicity Rights of Celebrities: An Analysis Under the Intellectual Property Regime" NALSAR Student Law Review 85 (2011): 85-108. Datta, A. “Celebrity rights: A legal overview.” Go for the law, 2016, akses Mei 20, 2017, http://www.goforthelaw.com/articles/from lawstu/article31.htm   Seminar Teknologi Multimedia & Komunikasi 2019 ______________                                                                     e-Prosiding SMTComm’19 (e-ISBN  978-967-16435-5-6)                    111   Esther, H. ”Right of publicity protection in Malaysia.” Legal Network Series(A) xxxix, (2015):1 – 10. Greenberg, H.M. dan Lovitz, M.L. 2012. Right of publicity and the intersection of copyright and trademark law. Publications. Paper 484, akses Mei 14, 2017, http://digitalcommons.law.ggu.edu/pubs/484   Lunia, A dan Upadyay, I. ”Protecting celebrity rights under intellectual property.” International Journal of Legal Developments and Allied Issues 1 vol.4, (2015): 148-163.  Mullick, S dan Narnaulia, S. ”Protecting celebrity rights through intellectual property conceptions.” NUJS Law Review 1, (2008): 615-635. Mynewshub. ”Salah guna namanya, Hafiz Hamdun saman Kamdar?” Mac 6, 2017, akses Jun 6, 2017, http://www.mynewshub.cc/utama-sensasi/hafiz-hamidun-saman-kamdar-kerana-salah-guna-namanya/  Nordhaus, J. E. ”Celebrities’ rights to privacy: How far should the papparazi be allowed to go.” The  Review of Litigation 18 (1999): 85-315. Othman, K. ”Hafiz Hamidun saman syarikat tekstil bukan nak jadi kaya.” Mstar. Mei 17, 2018, akses Ogos 1, 2018, http://www.mstar.com.my/hiburan/berita-hiburan/2018/05/17/hafiz-menang/  Pareek, A. dan Majumdar, A. ”Protection of celebrity rights: The problems and the solutions.” Journal of intellectual Property Rights 11, (2006):415-423.  

Hak selebriti di era digital: penguatkuasaan di bawah undang-undang Malaysia

http://repo.uum.edu.my/26719/1/SMTL%202019%20106%20111.pdf

Hak selebriti di era digital: penguatkuasaan di bawah undang-undang Malaysia

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

UUM Repository