Toespraak van Prof. H. Clemeur op de Academische Zitting op 1 februari 2001 te Leuven naar aanleiding van de viering van 60 jaar actuariële opleiding en ter gelegenheid van het toekennen van een eredoctoraat aan Prof. Dr. H. Gerber.

A. CLemeur

Dutch

Research Papers in Economics

Tijdschrift voor Economie en Mailageillent 
Vol. XLVI, 4,  2001 
60 jaar Actuariële Wetenschappen 
aan de KULeuven 
door H. CI'FMFITR 
K.U.Leuven, Deparlement 
Toegepaste Economische 
Weteilschappen 
ABSTRACT 
Toespraak van Prof. H. Cleineur op de Academische Zitting op 1 februari 2001 
te Leuven naar aanleiding van de viering van 60 jaar  achlariële opleiding en ter 
gelegenheid van het toekennen van een eredoctoraat  aan Prof: Dr. H. Gerber. I. INLEIDING 
In enkele zinnen de geschiedenis van 60 jaar actuarieel ondenvijs aan 
de KUL samenvatten is feitelijk onbegonnen wet-k. Het is bovendien 
ook volslagen  onverantwoord  om zoiets te  doen zonder  de nodige 
historische bronnen  te hebben  aangesproken  en bestudeerd.  Helaas 
ontbraken mij de tijd en de middelen hiertoe.  De schets die hierna 
volgt, gebaseerd op zeer partiële informatie en persoonlijke herinile- 
ringen,  is  dus  zonder  twijfel  onvolledig,  subjectief,  en  bepaalde 
aspecten ervan  zijn  wellicht  niet  eens  meer relevant  in  de huidige 
context. Hiervoor mijn gemeende excuses. 
11.  HET BEGIN 
Op  27  juli  1942,  te  15h30  houdt  het  Instituut  voor  Actuariële 
Wetenschappen,  gehecht  aan de  School voor  Economische  Weten- 
schappen haar eerste deliberatie. We hebben hieniit afgeleid dat actu- 
ariaat  in  1941 voor  de  eerste  inaal  op  het  lesprograinma  van  de 
KULeuven moet geprijkt hebben. 
Wat de stichters van het instituut, oiider impuls van Prof. Doiy, in 
die tijd precies voor ogen hadden, en waarom zonodig iii volle oor- 
logstijd  een  instituut  voor  actuariële  wetenschappen  diende  opge- 
richt,  is mij  niet  bekend.  Het  beroep  van  actuaris  was  zeker  niet 
nieuw in die periode. Het eerste wereldcongres  van actuarissen had 
reeds plaatsgegrepen  in 1895, uitgereltend te Brussel. Het heeft dus 
minstens 50 jaar geduurd vooraleer het beroep van actuaris in België 
op academisch vlak werd erkend met een specifíelce opleiding en een 
eigen diploma. Het zou echter nog eens minstens veertig jaar  d~ireii 
vooraleer  de  beroepsinstantie  zelf,  bij  monde  van  de  Koninklijke 
Vereniging van Belgische Actuarissen, het diploma van licentiaat in 
de actuariële wetenschappen van de KULeuven als volwaardig zou- 
den erkennen. De geschiedenis van deze lijdeiisweg zal ik u ditinaal 
echter besparen. 
Ik zou de geschiedenis van 60 jaar  actuarieel onderwijs en ook 
onderzoek willen  indelen in twee periodes,  de eerste gaande van 
de veertiger jaren  tot rond  1968, het jaar  van de splitsing van de 
tweetalige  universiteit,  een  tweede  periode  gaande  van  1968 tot 
nu. Laten we dus beginnen met de eerste periode, van 1941 tot 1968. 
Over  de  eerste professoren  aan  het  instituut  is  mij  niet  zoveel 
bekend. Van het prograiiima mag aangenomen worden dat het weinig 
veranderingen oiiderging in de loop der jaren. Er bestond een tweeja- 
rig programma 'graduaat in de actuariële wetenschappen', voor stu- 
denten zonder al te grondige wiskundige vooropleiding, en een twee- 
jarig prograinnia 'licentiaat i11 de actuariële wetenschappen' voor hen 
die wel de nodige wiskundige kennis hadden. Met een licentie in  de 
actuariële wetenschappen kon Inen een 'voorbereidende  proef voor 
de graad van actuaris'aanvatten, en een jaar later, mits stage en eind- 
werk gewijd aan een probleem uit de praktijk  van  de actuaris, kon 
men worden uitgeroepen tot actuaris. Doctoraten komen slechts voor 
vanaf het einde van deze periode. 
'Tot het einde van de zestiger jaren  was het leerprogramma in de 
eerste plaats gericht op financiële verrichtingen en levensverzekerin- 
gen,  aangevuld  met  enige  noties  van  waarschijnlijkheidsrekeiiing, 
een laagje algemene economie en boekhouden,  en zelfs een cursus 
algemene pathologie, bedoeld om de toekomstige actuaris aanspreek- 
baar te maken voor de raadgevende geneesheer van de verzekerings- 
maatschappij.  De opleiding was dus duidelijk gericht op de levens- 
verzekeringsactuaris,  wiens voornaamste  kunnen moest  bestaan uit 
het  uitrekenen  van  wiskundige  reserves  en  afkoopwaarden  aller- 
hande. Het was de tijd van de mechanische  rekenmachines,  die als 
technische wondertoestellen spaarzaam aan de studenten werden uit- 
geleend tijdens oefeningen en die in onze naïeve ogen een treffende 
gelijkenis vertoonden met grootmoeder's  koffiemolen. 
Dikwijls  gaven de professore11 les zowel aan de Franstalige  stu- 
denten  als  aan  de Nederlandstaligen,  en  in  sommige lessen  zaten 
beide groepen zelfs samen, maar wel gescheiden door een denkbeel- 
dige maar daarom niet minder reële demarcatielijn die midden door 
de leszaal liep. De tijden van "Leuven Vlaams"  en "Walen  buiten" 
waren niet veraf. 
Voor wat de studenten betreft, beschikken we over een uniek docu- 
inent, n1  het deliberatieboek waarin vanaf juli  1942 de uitslagen vali 
de  deliberaties  werden  genoteerd.  Ditzelfde  boek  is  overigens  tot 
vandaag continu in gebruik gebleven. Uit de deliberatieverslagen van 
de eerste jaren blijkt dat de actuariële wetenschappen nu niet bepaald 
een  succesnummer waren,  speciaal  aan  de  Nederlandstalige  kant. Verschillende  jaren  na  elkaar  komt  niet  een  student  opdagen. 
Nederlandstalige studenten sclirijven zich in aan de Franstalige afde- 
ling, en niet zonder reden, want na hun studies zouden ze ineestal in 
een exclusief Franstalig milieu terechtkomen. 
Tot ver in de zestiger jaren, en zelfs later, blijft het jaarlijkse  stu- 
dentenaantal zeer beperkt, hetgeen regelillatig tot spanningen leidde, 
zeker vanaf het ogenblik waarop de overheid de subsidiëring van de 
universiteiten zou gaan baseren op de studeilteilaantallen. Anderzijds 
was het ook de zweepslag die wellicht nodig was, of minstens gehol- 
pen heeft om het  onderwijs  en onderzoek  op peil te brengen  en te 
houden. 
Dit neemt niet weg dat in deze periode actuarissen werden opge- 
leid  die,  dank  zij  hun  persoonlijk  talent,  inzet  en kunde,  later  de 
hoogste treden op de maatschappelijke ladder zouden bereiken. 
Merkwaardig voor die periode zijn ook de bindingen die bestaan 
tussen  de  actuariële  wetenschappen  en  de  Koninklijke  Militaire 
School.  Verschillende  professoren  van  de  KMS  doceren  aan  het 
Instituut voor Actuariële Wetenschappen, en niet zelden zitten offi- 
cieren, meestal in burger, tussen de studenten. Een aantal oefeningen 
tijdens de lessen actuariële statistiek hadden dan ook, op een min of 
meer verdoken wijze, betrekking op het bombarderen van vliegvel- 
den of het keuren van een lading obussen, maar dit was zeker niet de 
regel.  Bepaalde  verzekeringsmaatschappijen  gaven  overigens  aan 
oud-officieren de gelegenheid om een tweede loopbaan te beginnen 
in  f~~ncties  waar  hun  ervaring  inzake  organisatie,  administratie  en 
persoiieelsbeleid erg op prijs werden gesteld, en dikwijls terecht. 
Ik  wil  het  ltorte  overzicht  van  deze  eerste  periode  echter  niet 
afsluiten  zoiider een kol-te hulde  aan wijlen  Prof. Felix Vereycken. 
Hij was niet alleen een channailt en innemend heerschap, gedreven 
lesgever en begaan met het welzijn van zijii studenten en zijn actu- 
arieel  instituut.  Bovendien  was  hij  Secretaris  Generaal  aan  het 
Ministerie van Onderwijs en toeverlaat van zijn studenten die hij dik- 
wijls een duwtje in de rug k011  geven bij het aanvatten van hun pro- 
fessionele loopbaan. 
1V.  1968 TOT NU 
1968 voimt in vele opzichten  een breuklijn  in de geschiedenis van 
liet  instituut.  Verschillende  gebeurtenissen  lopen  samen  en  zullen voor  een  kleine  paleisrevolutie  zorgen.  De  universiteit  wordt 
gesplitst, door allerlei oinstandiglieden verdwijnt de eerste generatie 
professoren in een relatief korte tijdspanne eii een nieuwe garde komt 
aangetreden. Voor liet eerst worden fulltime professoren aangesteld, 
het prograinma wordt grondig hervonnd, niet-leven actuariaat wordt 
ingevoerd  en tezelfdertijd  wordt  de noodzakelijke  basis  gelegd oin 
wetenschappelijk  onderzoek  op  actuarieel  vlak mogelijk  te inaken. 
De vastbenoeinde professor ei^  beschikken  over assistenten,  artilsels 
en onderzoelssrapporten worden her en der gepubliceerd,  en stilaan 
bouwt het IAW zich een reputatie op in het buitenland. Een en ander 
is niet zonder de nodige  inspanningen  verlopen, maar  het resultaat 
mag er zijn. Vandaag hoort het IAW, naar het oordeel van een objec- 
tief panel van experten tot de vier of vijf hoogst gequoteerde  actu- 
ariële onderzoekscentra ter wereld. 
Het  studentenaantal volgt  in  zekere  mate,  maar  toch  niet  vol- 
doende om liet instituut een definitieve overlevensgarantie le bezor- 
gen. 
Ook  al  om  enige  financiële  problemen  te  verzachten  wordt het 
actuarieel onderzoek een nieuwe richting uitgestuurd, nl. praktijkge- 
richt. Vanaf de 80er jaren  zoekt het IAW, via Leuven Research and 
Developinent, aansluiting bij de verzekeringsmaatschappijen en biedt 
hen  aan om via  een door de maatschappijen  samengestelde  stuur- 
groep een aantal thema's actuarieel uit te benen, en gebruilsersvrien- 
delijlse oplossingen voor te stellen. 
Deze stuurgroep, waarin 6 verzekeringsmaatschappijen waren ver- 
tegenwoordigd, heeft jarenlang het onderzoek in de actuariële weten- 
schappen  begeleid  op  terreinen  zoals  AIDS,  differentiële  sterfte, 
marktsegmentatie,  scoringtechnielsen  en  diverse  andere  theina's, 
gaande zelfs tot de mogelijke toepassing van artificiële intelligentie 
in verzekeringen. 
Bij  afloop van dit onderzoeksprograinma  was het IAW rijp voor 
gericht  contractueel  onderzoek  op aanvraag van zowel privé  inaat- 
schappijen  als  overheidsinstellingen.  Een run-off  bedrijf  werd  hier 
geïncubeerd. 
In het begin der 90er jaren  werd met het oog op een consolidatie 
overgegaan tot een interuniversitaire samenwerking met de actuariële 
afdeling  van  de  VUB,  een  samenwerkingsakkoord  die  voor  een 
periode  van vijf jaar  werd  afgesloten. Het programina werd ander- 
maal  hervonnd,  professoren  van  beide  universiteiten  zouden  het 
nieuwe  programma  onder  elkaar  verdelen  volgens  ieder  kunne  en vermogen  en, als tegenprestatie,  zou  de VUB haar  studenten actu- 
ariële naar Leuven sturen. Zodoende werd een entiteit gecreëerd die 
als enige in Vlaanderen actuariële wetenschappen zou doceren, het- 
geen destijds was voorgesteld als conditio sine qua non voor de ver- 
dere subsidiëring van de studies in de actuariële wetenscliappeii. 
Bij  de afloop van  de periode  van vijf jaar  werd het  sanieiiwer- 
kingsakkoord door de KULeuven echter opgezegd. 
Uiteraard is sinds 1968 buitengewoon veel gebeurd niet alleen op 
actuarieel vlak, inaar ook in de wereld van verzekeringen, van pen- 
sioenfondsen, van beleggingen, van informatica. Zich aanpassen aan, 
en zo mogelijk wat voor uit lopen op de nieuwe eisen die bedrijven 
aan  jonge  actuarissen  stellen  is  niet  steeds  eenvoudig  geweest. 
Nochtans  was men er zich aan het IAW voldoende van bewust dat 
permanente veniieuwing volstrekt noodzakelijk was. 
Zo ltoinen we stilaan aai1 het einde van de tweede periode in de 
geschiedenis  van  de Actuaricle  wetenschappeil  aai1 de KULeuveii. 
Terug krijgen we een sainenloop van omstandigheden die ongetwij- 
feld een nieuwe wending aan de actuariële wetenschappen zal geven. 
In de eerste plaats het droevig overlijden van onze collega Nelson De 
Pril. Daarnaast  een nieuwe omwenteling van het programma, nodig 
om zich aan te passen aan nieuwe ministeriële richtlijnen iiizalce uni- 
versitaire onderwijs. Vervolgens het aantreden van een nieuwe gene- 
ratie professoren, voor een deel ook gebonden aan de verdwijning 
van Prof. De Pril. Tenslotte zet een allereerste ere-doctoraat in actu- 
ariële wetenschappen, toebedeeld aan collega Hans Gerber een orgel- 
punt aan deze periode. 
V.  DE OUD-STUDENTEN 
Actuariële  wetenschappen is  niet  alleen  een  opleiding, het  is  niet 
alleen een wetenscliap,  liet  is ook ei1 misschien  vooral een beroep, 
maar dan wel een beroep dat zijn terrein allang niet meer beperkt tot 
het verzekeringswezen. Daardoor vinden we vandaag oud-studenten 
tenig  in  de  ineest  diverse  professionele  functies en  branches,  van 
techniek tot marketing, van verzekeringsmaatschappij  tot onderwijs, 
van de Verenigde Staten tot het Midden  Oosten. Daardoor ontstaat 
het risico dat onze oud-studenten elkaar veel te vlug uit het oog ver- 
liezen. Daaroin graag nog een paar woorden over het alunmigebeu- 
ren. Tot het einde van de boer jaren was een tweetalige oud-studenten- 
vereniging  actief  voor  afgestudeerden  van  beide  taalgroepen.  De 
splitsing van het Instituut, alsmede het feit dat de overgrote ineerder- 
heid van de leden van deze vereniging sowieso Franstalig was, heeft 
deze  oud-studenten  vereniging  definitief  naar  cie  UCL  zijde  doen 
overslaan. Hierdoor  ontstond  een leegte  aan Nederlandstalige kant 
die in feite, en ondanks diverse verdienstelijk pogingen, nooit op een 
afdoende wijze werd opgevuld. Een actieve oud-studentenvereniging 
had in mijn overtuiging een efficiënte vertolker kunnen geweest zijn 
van standpunten o.m. bv inzake de erkenning van het KUL diploma 
in actuariële wetenschappen, die gezien de omstandigheden soilis bit- 
ter weinig gehoor laegen bij de Belgische actuariële beroepsvereni- 
ging. 
Vandaar een hernieuwde oproep naar de studenten en oud-studen- 
ten toe oin voldoende energie en sainenhorigheidsgevoel op te bren- 
gen ten einde een alumnivereniging voor het actuariaat weer leven in 
te blazen. De tijden zijn er wellicht niet naar, en ieder bezwijkt onder 
het gewicht van zijn of haar professionele  en andere taken, inaar in 
de loop der jaren  ontstaat ongetwijfeld in elk van ons het verlangen 
om, samen inet collega's,  en vertrekkend uit een gezamenlijke band, 
nl. de studiën in de actuariële wetenschappen  aan deze universiteit, 
de schouders te  zetten  onder een of meerdere  specifieke projecten. 
Een actieve alumnivereniging kan en inoet hiervoor  het  noodzake- 
lijke kader scheppen, niet als een wat weemoedige bijeenkomst van 
mijinerende oudgedienden, inaar wel als toekomstgerichte  denktank 
voor het actuariaat aan de KULeuven. 

60 jaar Actuariële Wetenschappen aan de KULeuven

http://www.econ.kuleuven.be/tem/jaargangen/2001-2010/2001/TEM2001-4/TEM2001-4_469-475p.pdf

60 jaar Actuariële Wetenschappen aan de KULeuven

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Research Papers in Economics