Bekke, S. ter

Dalen, H.P. van

Henkens, K.

Dutch

Research Papers in Economics

DEMOS JAARGANG 21 NUMMER 4 25
Een uitgave van het
Nederlands
Interdisciplinair
Demografisch
Instituut
Bulletin
over 
Bevolking
en 
Samenleving
dem s
4
De kranten en praatprogramma’s staan
er bol van, Nederlanders die hun land 
zat zijn en weg willen. De aanleiding 
lijkt ook duidelijk: de moord op 
Theo van Gogh en Pim Fortuyn, de 
gebrekkige integratie van allochtonen,
de verloederde samenleving, de Tokkies,
en ga zo maar door. Columnisten en
opiniemakers hebben hun mening klaar:
Nederland is een gedoemd land en het
zet de ondernemende en hoogopgeleide
landgenoten aan om hun heil elders te
zoeken. De vraag is of het inderdaad zo
erg is gesteld met Nederland. Dit artikel
biedt een eerste kennismaking met de
uitkomsten van een onderzoek over
emigratie-intenties van Nederlanders.
Voor het eerst sinds eind jaren vijftig heeft Nederland weer te maken met een echt
vertrekoverschot, oftewel het aantal emigranten overtrof het aantal immigranten.
In 2004 verlieten meer dan 112.000 ingezetenen ons land, terwijl er ‘maar’ 90.000
mensen binnenkwamen. 
De emigratiepopulatie bestaat onder andere uit mensen die terugkeerden naar hun
moederland (zoals Turken en Marokkanen), uit mensen die voor een bepaalde tijd
naar het buitenland vertrokken om er te werken of te studeren maar ook uit mensen
die definitief uit ons land vertrokken om elders een nieuw bestaan op te bouwen. 
Vooral kranten en tijdschriften hebben het toenemende aantal emigranten direct
aangegrepen om artikelen met een alarmerende toon te publiceren. Een peiling on-
der lezers van het Robeco-lijfblad Safe wees uit dat maar liefst 14 procent tijdens
hun pensioenperiode wil verhuizen naar het buitenland (Safe, maart 2005). En om
een greep te doen uit de krantenkoppen: ‘Waar is hier de nooduitgang?’, ‘Somber
migratiesaldo’, ‘De zieke man’, ‘Weg uit Nederland’ en ga zo maar door. In de artike-
len komt vaak naar voren dat vooral de verslechterde economie en de verloedering
van de samenleving de aanleiding zouden zijn om uit Nederland te vertrekken. 
Migratieverhalen in krant en op tv zijn prachtig in kleur en toonzetting maar gaan
vaak gebukt onder selectieve waarneming of het uitvergroten van een casus. Om de
praktijk van emigratie te toetsen heeft het NIDI daarom in januari 2005, op basis
van gegevens van het NIDI-emigratieonderzoek (zie kader), onderzoek gedaan
naar mogelijke plannen van Nederlanders om te emigreren. Daarnaast is een speci-
Jaargang 21
April 2005
ISSN 0169-1473
F
o
t
o
:
A
N
P
/
R
o
b
i
n
 
U
t
r
e
c
h
t
 
inhoud
25 Emigratie van Nederlanders;
Geprikkeld door bevolkingsdruk
28 Nederlanders over de grens
28 Demodata
29 Demodata
31 Bevolking EU groeit vooral
door migratie
31 Demodata
Emigratie van Nederlanders
Geprikkeld door bevolkingsdruk
SUSAN TER BEKKE, HARRY VAN DALEN EN KÈNE HENKENS
demos_april_2005_def    28-04-2005    11:42    Pagina  3EMIGRATIEONDERZOEK NIDI
De gegevens die voor dit emigratieonderzoek
werden gebruikt zijn afkomstig uit het NIDI-
onderzoek ‘Emigratie 2005’ dat in januari 2005
onder een representatieve groep Nederlanders
is gehouden en dat werd uitgevoerd via het
bureau Centerdata. In totaal hebben 2.333 men-
sen aan dit onderzoek meegewerkt. Omdat deze
bron naar verwachting een te gering aantal emi-
granten zou bevatten is, zijn aanvullende gege-
vens gebruikt afkomstig uit een speciaal onder-
zoek onder de bezoekers van de Expat-beurs
2004. Deze beurs wordt jaarlijks in Nieuwegein
gehouden ten behoeve van mensen die willen
werken, wonen en studeren in het buitenland.
Bezoekers van Expat, van wie mag worden ver-
ondersteld dat er relatief veel plannen hebben
om te gaan emigreren, werd gevraagd om een
schriftelijke enquête over emigreren in te vullen.
Van hen hebben 210 de vragenlijst tussen
december 2004 en april 2005 teruggestuurd, het-
geen neerkomt op een respons van 39 procent.
De resultaten van de twee onderzoeken, Expat
en ‘Emigratie 2005’, zijn samengevoegd om zo
een beeld te kunnen schetsen van mensen met
emigratie-intenties en verschillen met niet-emi-
granten te kunnen analyseren.
DEMOS JAARGANG 21 NUMMER 4 26
fiek onderzoek verricht onder kandidaat-emi-
granten om meer inzicht te krijgen in hun mo-
tieven en verwachtingen.
Emigranten
Het is goed om eerst duidelijk te maken wat in
het onderzoek onder emigratie wordt verstaan.
Iemand is een emigrant wanneer hij of zij
Nederland verlaat om permanent in het buiten-
land te gaan wonen en, mogelijk ook, te gaan
werken. Studeren of werken gedurende een be-
perkte periode wordt hier niet als emigratie ge-
zien. Verder zijn alleen mensen met de Neder-
landse nationaliteit onderzocht. Dit is gedaan
om onder andere retourmigratie buiten het
onderzoek te laten, aangezien de redenen voor
vertrek vaak in de relationele sfeer liggen.
Uit het NIDI-emigratieonderzoek blijkt onder
meer dat slechts twee procent van de Neder-
landse bevolking (van 15 jaar of ouder) in de
toekomst wil emigreren. Van hen heeft maar
ongeveer een tiende deel echt serieuze plannen.
In 2004 bestond de Nederlandse bevolking van
15 jaar of ouder uit 13,2 miljoen ingezetenen,
van wie er dus ongeveer 20.000 rondlopen met
serieuze emigratieplannen en nog eens 250.000
er over denken om in de toekomst naar het bui-
tenland te vertrekken. Zij zijn echter nog niet
zeker van hun zaak.
Dat mensen een besluit om te emigreren niet
lichtvaardig nemen bewijst de geschatte tijd die
ze nemen om over emigratie na te denken. Uit
het onderzoek onder kandidaat-emigranten
blijkt dat de gemiddelde potentiële emigrant
ruim zes jaar rondloopt met emigratieplannen.
Bijna 90 procent van de mensen die van plan
zijn om in de toekomst te emigreren heeft het
land reeds bezocht waar men graag naartoe zou
willen verhuizen. Ook bezocht 90 procent een
voorlichtingsbijeenkomst. Bijna de helft van de
kandidaat-emigranten nam contact op met de
ambassade of een bemiddelingsbureau.
Op basis van het NIDI-onderzoek konden ken-
merken als opleidingsniveau, leeftijd en inko-
men worden nagegaan van mensen die Neder-
land willen verlaten en van mensen die Neder-
land juist trouw blijven. Figuur 1 geeft een beeld
van de Nederlanders die niet en van Nederlan-
ders die wel van plan zijn om in de toekomst te
emigreren. Het grootste deel van de potentiële
emigranten is 35 tot 44 jaar oud. Slechts een
fractie blijkt, verhalen over massale interesse in
pensioenmigratie ten spijt, 65 jaar of ouder. Een
Nederlander die wil emigreren is over het alge-
meen wat hoger opgeleid en heeft vaker een
hoog inkomen. Het verschil in huishoudenssi-
tuatie tussen emigranten en niet-emigranten is
gering. De grootste groep emigreert met partner
en kinderen. 
Puntensysteem
Zoals blijkt uit tabel 1 kiest 35 procent van de
potentiële emigranten voor Canada of Australië
als land van bestemming. Die landen zijn daar-
mee de meest populaire emigratielanden. Ze
voeren echter, evenals Nieuw-Zeeland, een
streng beleid met betrekking tot het toelaten
van immigranten. Door middel van een punten-
systeem kan iemand zelf nagaan hoe groot de
kans is om in één van deze landen toegelaten te
worden. Alleen bij een minimaal aantal punten
kan iemand een verblijfsvergunning bemach-
tigen. Onder meer leeftijd, kennis van de Engel-
se taal, het hebben van familieleden in het land,
het aantal jaren werkervaring en de genoten op-
leiding brengen punten op. Het aantal punten
dat nodig is om toegelaten te worden kan ieder
moment veranderen. Hoeveel er nodig zijn
wordt bepaald door de Immigratiediensten van
deze landen, die zich daarbij baseren op het
aantal mensen dat het land wil binnenlaten en
op de vraag in welke beroepscategorie er een te-
kort aan arbeidskrachten is. De mogelijkheid
om te emigreren naar Australië, Canada of
Nieuw-Zeeland is dus sterk afhankelijk van de
selectie-eisen die worden toegepast.
0
10
20
30
40
50
Wel emigreren Niet emigreren
0
10
20
30
40
50
Wel emigreren Niet emigreren
0
10
20
30
40
50
Wel emigreren Niet emigreren
65 jaar
en ouder
55 - 64
jaar
45 - 54
jaar
35 - 44
jaar
25 - 34
jaar
15 - 24
jaar
WO HBO MBO HAVO
of VWO
VMBO basis-
onderwijs
4.000 euro
en meer
3.000 - 4.000
euro
2.500 - 3.000
euro
2.000 - 2.500
euro
tot 2.000
euro
Figuur 1.   Karakteristieken van mensen met 
en zonder migratieintenties 
% Leeftijd
% Opleiding
% Totaal netto huishoudinkomen
Emigratiebeurs Nieuwegein  Foto: ANP/Koen Suyk 
Percentage Land van voorkeur
Tabel 1. Top-10 van populaire emigratie-
bestemmingen onder mensen met emi-
gratie-intenties
1. Canada 17,8
2. Australië 17,2
3. Frankrijk 16,1
4. Nieuw  Zeeland 6,1
5. Spanje 6,1
6. Verenigde  Staten 5,6
7. Zuid-Afrika 2,8
8. Zweden 1,7
9. Thailand 1,7
10. Italië 1,1
Bron: NIDI-emigratieonderzoek.
demos_april_2005_def    28-04-2005    11:42    Pagina  4omdat hij of zij elders een beter leven denkt te
kunnen opbouwen dan in Nederland mogelijk
is. In het NIDI-onderzoek is onderzocht of dat
nu ook nog zo is en welke aspecten van de leef-
situatie in dat geval vooral een impuls zijn voor
emigratie. Aan potentiële emigranten en niet-
emigranten is een beoordeling gevraagd van de
eigen leefsituatie, de Nederlandse welvaarts-
staat en de publieke ruimte in de Nederlandse
samenleving. De beoordeling kan variëren van
zeer positief tot zeer negatief en wordt uit-
gedrukt in percentages Nederlanders die een
negatief oordeel hebben uitgesproken (zie 
figuur 2). Er is daarbij onderscheid gemaakt tus-
sen mensen die wel en die niet van plan zijn om
in de toekomst te emigreren.
De aspecten van de Nederlandse samenleving
die het meest negatief worden beoordeeld zijn
de bevolkingsdichtheid, de mentaliteit van de
Nederlandse bevolking, de criminaliteit en het
ontbreken van stilte. In totaal vindt meer dan
80 procent van de Nederlanders die willen emi-
greren de bevolkingsdichtheid te hoog. De
mentaliteit van de bevolking wordt door 77
procent als negatief beoordeeld. Het is opval-
lend hoe relatief positief zowel migranten als
niet-migranten de eigen leefsituatie kwalifice-
ren. Om het kort samen te vatten: bij de Neder-
landers die van plan zijn om te emigreren gaat
het niet zozeer om hun eigen leefsituatie – deze
wordt juist redelijk positief beoordeeld – maar
om de kwaliteit van de samenleving, vooral wat
hier bij gebrek aan een betere omschrijving maar
de ‘publieke ruimte’ wordt genoemd: ruimte,
stilte, natuur en de overkoepelende factor die
dergelijke elementen onder druk zet: de bevol-
kingsdichtheid. In een statistische analyse van
emigratie-intenties komt deze laatste factor als
dominante duwende kracht naar voren.
…en het gras dat groener is
Maar wat trekt de kandidaat-emigrant dan in de
landen van bestemming? We hebben alle poten-
tiële emigranten dezelfde dimensies van het le-
ven – eigen leefsituatie, welvaartsstaat en publie-
ke ruimte – voorgelegd en gevraagd hoe zij de
landen van bestemming beoordelen. Figuur 3
(pag. 28) vat de uitkomsten voor de drie dimen-
sies samen. Wat direct in het oog springt is dat
zaken als natuur en ruimte, bevolkingsdicht-
DEMOS JAARGANG 21 NUMMER 4
Wat opvalt bij de bestudering van de meest ge-
wilde emigratiebestemmingen is dat deze lan-
den, met uitzondering van landen als Zuid-Afri-
ka of Thailand, in welvaart niet of nauwelijks
voor Nederland onderdoen. 
Hoewel de voorkeur voornamelijk uitgaat naar
Canada en Australië, scoren zij in werkelijkheid
veel lager. In totaal vertrokken in 2003 respec-
tievelijk 700 en 900 Nederlanders naar deze
twee landen. Mogelijk dat het puntensysteem
hierbij een rol speelt. De Verenigde Staten voe-
ren een soortgelijk beleid als Australië en Cana-
da, waarbij een zogenaamde Green Card toe-
gang geeft tot het land. Hoewel de kans om naar
de Verenigde Staten te kunnen emigreren mis-
schien klein is, zijn er in 2003 toch 1.900 Neder-
landers naar de VS vertrokken.
Opvallend is dat de buurlanden België en Duits-
land (bijna) niet worden genoemd als favoriet
land om naartoe te emigreren. Dat blijkt uit de
representatieve steekproef zowel onder Neder-
landers als onder de specifieke groep van poten-
tiële migranten die de Expat-beurs (zie kader)
hebben bezocht. Waarschijnlijk doordat de af-
stand tussen Nederland en België of Duitsland
zo klein is, wordt emigreren naar één van deze
twee landen niet gezien als écht emigreren. De
meeste emigranten verblijven vlak over de grens
om zo het contact met Nederland niet te verlie-
zen. Redenen om in deze landen te gaan wonen
zijn vaak gerelateerd aan belastingvoordelen of
voordelige huizenprijzen. In 2003 vertrokken
7.200 Nederlanders naar België en 6.200 naar
Duitsland.
Belang netwerken
Onderzoek onder Nederlandse emigranten
naar hun redenen voor vertrek is zeldzaam en
heeft voornamelijk plaatsgevonden in de jaren
zestig en tachtig, toen Nederland ook te maken
had met een vertrekoverschot. Eind jaren vijftig
werd onderzoek gedaan onder emigranten die
vertrokken naar Australië, Canada, Nieuw-Zee-
land, Zuid-Afrika en de Verenigde Staten. Door
het verlenen van subsidies stimuleerde de
Nederlandse overheid emigratie naar deze vijf
landen. De gegevens werden vergeleken met die
van niet-emigranten. Uit de resultaten kwam
onder andere naar voren dat relaties in het bui-
tenland erg belangrijk zijn bij het daadwerkelijk
nemen van het besluit tot vertrek. Succesverha-
len van familieleden die al waren geëmigreerd
of familieleden en vrienden die de beslissing om
te emigreren steunden waren van grote invloed.
Het lijkt voor de hand te liggen dat netwerken
ook anno 2005 nog steeds van belang zijn bij
het maken van emigratieplannen. Relaties spe-
len inderdaad nog steeds een belangrijke rol, zo
blijkt uit het onderzoek onder kandidaat-emi-
granten: niet minder dan 58 procent van de
mensen met emigratie-intenties kent familiele-
den of vrienden die zijn geëmigreerd; bij de niet-
emigranten is dat 41 procent. Gemiddeld ken-
nen emigranten ongeveer drie mensen die reeds
zijn geëmigreerd.
Ontevredenheid als drijfveer…
Uit onderzoek van begin jaren zestig blijkt dat
wie zijn heil zoekt in het buitenland dat doet
27
Tabel 2. Bevolkingsdichtheid van popu-
laire emigratielanden
Nederland 477
Canada 3
Australië 3
Frankrijk 108
Nieuw Zeeland 15
Spanje 82
Verenigde Staten 31
Zuid-Afrika 37
Zweden 22
Thailand 121
Italië 196
Bron: World Bank.
Bevolkingsdichtheid-
aantal inwoners per
km2 land in 2002
Land
Foto: ANP/Robin Utrecht 
0 1 02 03 04 05 06 07 08 09 0
Percentage (zeer) negatief
0 1 02 03 04 05 06 07 08 09 0
Percentage (zeer) negatief
Wel emigreren Niet emigreren
0 1 02 03 04 05 06 07 08 09 0
Percentage (zeer) negatief
multiculturele
samenleving
natuur en ruimte
milieuvervuiling
stilte
criminaliteit
mentaliteit 
van de bevolking
bevolkingsdichtheid
onderwijs-
voorzieningen
gezondheidszorg
sociale zekerheid
pensioensysteem
rechtssysteem
sociale contacten
woning
inkomen
werksituatie
Figuur 2.   Beoordeling van het leven in Ne-
derland 
Publieke ruimte
Welvaartsstaat
Leefsituatie
demos_april_2005_def    28-04-2005    11:42    Pagina  7DEMOS JAARGANG 21 NUMMER 4
heid, stilte en mentaliteit van de bevolking wel
als de meest positieve elementen worden beoor-
deeld. Emigratie lijkt voor mensen niet zozeer
een middel om het inkomen flink te verbeteren,
maar is voornamelijk een stap om de publieke
ruimte te verbeteren. Ook als direct wordt ge-
vraagd naar hun inkomensverbetering komt dat
beeld terug. Er zijn meer kandidaat-emigranten
die een inkomensachteruitgang (32 procent)
verwachten dan een inkomensverbetering (17
procent). Emigranten verwachten echter dat de
emigratiestap op het terrein van pensioen en so-
ciale zekerheid de grootste negatieve gevolgen
kan hebben: ruim 35 procent verwacht dat de
sociale zekerheid en pensioenvoorzieningen in
het land van bestemming slechter zijn dan in
Nederland.
Conclusie
Wie zijn land verlaat met de intentie om niet
meer terug te keren heeft niet alleen veel moed
verzameld maar ook ergernis. Dat laatste valt
het meest op bij een eerste verkenning van de
karakteristieken van potentiële emigranten.
Verder zijn ze relatief jong en hoog opgeleid 
en hebben ze een voorkeur voor traditionele
emigratielanden. Het is niet zozeer de ergernis
over de eigen, tastbare leefomgeving – huis,
werk en inkomen – die mensen aanzet tot mi-
gratie, maar vooral de kwaliteit van de samen-
leving en de rol die de bevolkingsdruk daarin
speelt. Potentiële migranten verwachten dat de
28
publieke ruimte in het nieuwe land aanzienlijk
beter is. Als men bedenkt dat de bevolkings-
druk de grootste invloed heeft op de kwaliteit
van de publieke ruimte, dan lijkt er maar één
conclusie mogelijk: het zijn niet de financiële
prikkels die aanzetten tot emigratie maar de-
mografische prikkels.
LITERATUUR:
• Frijda, N.H. (1960), Emigranten, niet-emigranten.
Staatsdrukkerij- en uitgeversbedrijf, ’s Gravenhage.
• Ministerie van Sociale Zaken (1981), Inpakken en
wegwezen? Een onderzoek naar kenmerken en
motieven van emigranten naar Australië, Canada en
Nieuw-Zeeland. Ministerie van Sociale Zaken, Den
Haag.
S.ter Bekke, student RU Groningen, stagiaire NIDI,
dr. H.P . van Dalen, NIDI en SEOR, Erasmus Univer-
siteit Rotterdam, en dr. K. Henkens, NIDI
0 2 04 06 08 0 1 0 0
%
0 2 04 06 08 0 1 0 0
%
0 2 04 06 08 0 1 0 0
%
multiculturele
samenleving
criminaliteit
milieuvervuiling
mentaliteit
van de bevolking
stilte
bevolkingsdichtheid
natuur en ruimte
sociale zekerheid
pensioensysteem
gezondheidszorg
onderwijs-
voorzieningen
rechtssysteem
inkomen
sociale contacten
werksituatie
woning
Figuur 3.   Verwachting over het leven in het 
land van bestemming 
Verwachting publieke ruimte
Verwachting welvaartsstaat
Verwachting leefsituatie
(veel) slechter hetzelfde (veel) beter
demos_april_2005_def    28-04-2005    11:42    Pagina  8

Emigratie van Nederlanders: Geprikkeld door bevolkingsdruk.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Research Papers in Economics