De Grauwe, Paul

De Wachter, M

Dutch

Research Papers in Economics

Tijdschrift voor Economie en Management
Vol. XXV, nr. 3, 1980
P.DEGRAUWE
M. DE WACHTER
De wisselkoers, het budget
en de lopende rekening
1. INLEIDING
In deze korte bijdrage wordt het verband tussen de wisselkoers, het
overheidsbudgeten de lopenderekening bestudeerd. Uitgegaanwordt
van een bekend "text-boek" modelvaneenopeneconomie!. Ondanks
zijn eenvoud laat het model toch toe de Belgische situatie van de
tweede helft derzeventiger jaren te illustreren.
11. HETTHEORETISCH MODEL
Het model gaat uitvan het bestaan van twee sectoren, een opensector
en een gesloten sector. De open sector produceert internationaal ver-
handelbare goederen (tradables), terwijl de gesloten sector niet inter-
nationaal verhandelbare goederen (non-tradables) produceert. Een
basishypothese is dat in de open sector de binnenlandse onderne-
mingen "price-taker" zijn, d.W.Z. dat de prijs (in buitenlandse munt)
bepaald wordt op de wereldmarkten zonder dat de binnenlandse pro-
ducenten hierover een invloed kunnen uitoefenen. In de gesloten
sector daarentegen hebben de binnenlandse producenten een invloed
op de prijsvorming. Dit zal hen bijv. toelateninterne kostenstijgingen
geheel ofgedeeltelijk afte wentelen in de finale prijs. De mate van af-
1. Ditmodel werd heteerstuitgewerkt doorSalterin "InternalandExternalBalance:
The Role ofPrice and Expenditure Effect", The Economie Record, aug. 1959.
341wentelingsmogelijkheden zal afhangen van de prijselasticiteit en de
evolutie van het beschikbaar inkomen.
Hetmodelwordtvoorgesteld infiguur 1. Op de verticale as wordtde
relatieve prijs van de verhandelbare versus de niet verhandelbare
P
goederen (-2::.) uitgezet. Op de horizontale as zetten we de handels-
balans uit. PN
FIGUURl
F
E
~------------I----'---------_.~
o
handelsbalans
(deficit)
handelsbalans
(surplus)
De prijs van verhandelbare goederen kan ook geschreven worden
als PT =sph waar5 de wisselkoers (de prijs van de vreemde munt) en
Pyde prijs van de verhandelbare goederen uitgedrukt in vreemde munt.
Dehypothesedie hierwordtgemaaktis datPynietbeïnvloed kan wor-
den door het land in kwestie. Hetland kan de binnenlandse muntprijs
van het verhandelbare goed echter wel veranderen door de munt te
appreciëren of te depreciëren. Een depreciatie van de munt (5 stijgt)
verhoogt de binnenlandsemuntprijsvan hetverhandelbaregoed in ge-
lijke proportie. Het omgekeerde gebeurt bij een appreciatie.
P
De relatie tussen de relatieve prijs--!en de handelsbalans wordt in
PN
figuur 1uitgebeeld door de lijnH.Weveronderstellenhierdatde geld-
342hoeveelheid (Ma) en hetbudgettairdeficit (Ba) ongewijzigdblijven. In
een volgende sectie gaan we in op de effecten van wijzigingen in één
van deze variabelen. Waaromis deHlijnpositiefgeïnclineerd? Veron-
derstel dat we uitgaan van punt E waar de handelsbalans in evenwicht
P
is. We laten nu de relatieve prijs-.I.stijgen (bijv. omdatde wereldprijs PN P; van het verhandelbare goed stijgt, ofomdat de nationale munt de-
precieert, 5 stijgt). Ditheeftde volgende effecten. In deverhandelbare
goederen sectorwordt de produktiegestimuleerd, terwijl de consump-
tie van verhandelbare goederen ontmoedigd wordt2. Het netto-effect
is een surplus op de handelsbalans. De economie komt nu terecht in
puntF.
Ditis echterslechts een korte termijn effect. Immerswe moetenook
nagaan wat ergebeurt in de gesloten sector. Daarzullen we hetomge-
keerde fenomeen observeren: de relatieve prijsdalingvan niet verhan-
delbare goederen ontmoedigt de produktie en stimuleert de consump-
tie van deze goederen. Erkomt dus een onevenwicht totstand waarbij
de vraag groterzal zijn dan het aanbod. Een opwaartse druk zal uitge-
oefend worden op de prijs van niet verhandelbare goederen PN . Dit
onevenwicht (vraagoverschot) zal slechts weggewerkt kunnen worden
als PN in dezelfde mate gestegen is als PT'
Uit het voorgaande besluiten we dat de economie niet in F kan blij-
ven. De inflatoire impulsen in de gesloten sector, die gegenereerdzijn
P
door de devaluatie brengen de relatieve prijs-Tterug tot zijn initieel
PN
niveau. Deeconomie moetoptermijnterugkerennaarhetinitieelpunt
E, waar het handelsbalanssurplus is verdwenen, en waar PT en PN in
dezelfde proporties zijn gestegen.
We kunnen opgelijkaardige wijze de effecten van een initiële daling
van de relatieve prijs van verhandelbare_goederen bestuderen. Zulk een
relatieve prijsdaling kan het gevolg zijn van een appreciatie van de
munt (5 daalt) ofvaneen interne kostenstijging. Deze laatste kan in de
gesloten sector afgewenteld worden op de prijs van de niet verhandel-
bare goederen (PN), zodat deze ook stijgt. PT kan echter niet stijgen
2. Deomvangvan deze twee effecten wordt weergegeven doorde richtingscoëfficiënt
van H in figuur 1. Hoe steiler deze curve des te zwakker zijn deze effecten.
343P
i:~~Zij de munt deprecieert, ofP Tstijgt). In beide gevallen zal P: da-
In de verhandelbare goederensector zal de produktie nu ontmoe-
digd worden, terwijl de consumptie aangewakkerd wordt. Het netto-
effect is dat de handelsbalans verslechtert. De economie komt nu
terecht in een punt zoals G. In principe is dit effect ook tijdelijk.
Immers de relatieve prijsstijging van niet verhandelbare goederen zal
de produktie van deze goederen stimuleren endeconsumptieontmoe-
digen. Er zal dus een situatie van overaanbod van niet-verhandelbare
goederen ontstaan. Deze zal dan een neerwaartse druk uitoefenen op
P
de prijs van niet verhandelbare goederen, zodat-Iopnieuw gaat stij-
PN
gen. In principe is het aanpassingsmechanisme dus symmetrisch. In de
praktijk kan de aanpassing naar het evenwicht bemoeilijkt worden in-
dien de prijs van niet verhandelbare goederen weinig ofniet flexibel is
naar beneden. Veel zal dan afhangen van het gevoerde monetair en
budgettair beleid (cfr. infra).
lIl. HETBUDGETTAIRBELEID
In de vorige sectie werd hetbudgettair beleid als constantbeschouwd.
We gaan nu in op de effecten van het budgettair beleid op het extern
evenwicht. In deze sectie houden we de wisselkoers constant. In de
volgende sectie behandelen we de interactie van de wisselkoers en het
budgettair beleid. ,
De effecten van een budgettaire expansie worden weergegeven in
figuur 2. Veronderstel dat het initieel evenwichtspunt E is. De over-
heid voert nu een expansiefbudgettair beleid. Het budgettaire deficit
stijgt van Botot Bl, zodathetbeschikbaarinkomenstijgtende absorp-
tie van goederen en diensten toeneemt. In de open sector zal nu de
vraag groter zijn dan de produktie zodat een handelsbalans deficit re-
sulteert. Dit wordt weergegeven door de verschuiving van de H lijn van
P
R(Bo)totR(Bl ): aande gegevenrelatieve prijs-Iis hethandelsbalans
PN
deficit nu OA geworden.
Daarmee zijn de effecten van hetbudgettair beleid niet uitgespeeld.
P
Immers hetis onwaarschijnlijkdatde relatieve prijs ----2ongewijzigdzal PN
344blijven. Om dit in te zien moetenwe nagaanwat de effectenzijnvan de
budgettaireexpansie in de gesloten sector. Debudgettaireexpansiezal
er eveneens de vraag doen stijgen t.o.v. het aanbod. Het vraagover-
P
schot zal een prijsstijging genereren, zodat de relatieve prijs.-! een
neiging zal hebben om te dalen. PN
Deze relatieve prijsdaling van verhandelbare goederen zal dan de
handelsbalansverderverslechteren. In figuur 2wordt ditweergegeven
door de beweging van Fnaar G. De effecten van een budgettaire ex-
pansie kunnen dus uitgesplitst worden in twee deeleffecten, nl. een
direct effect weergegeven door de afstand OA in figuur 2en eenprijs-
effectweergegevendoorAB. Hettotale deficitopdelopenderekening
bedraagt OB.
FIGUUR2
handelsbalans
(deficit)
handelsbalans
(surplus)
345Welke zijn de instrumentenvanevenwichtherstelwaaroverde over-
heid beschiktwanneerde economie terecht gekomen is in een puntzo-
als G. Het is evident dat budgettaire contractie essentieel is. Deze
moetimmers de overabsorptie van goederen en diensten verminderen
door een combinatie van verminderde uitgaven en verhoogde belas-
tingen.
De vraag die zich hier stelt is echter ofbudgettaire sanering gekop-
peld aan een depreciatie van de munt niet efficiënter is om het extern
evenwicht te herstellen dan een budgettaire contractie alleen. Om
hierop een antwoord te geven veronderstellen we eerst dat alleen het
budgettairinstrument wordt gebruikt. Indien de overheid het budget-
tair deficit terugbrengt van BI tot Boverschuift de H lijn opnieuw naar
rechts. We komen terecht in J Erblijft dus nog eendeficit overdat het
gevolg is van hetfeit datde relatieve prijs van verhandelbaregoederen
nu lager is dan in de initiële situatie. Indien de budgettaire contractie
P
leidt tot een prijsdaling in de gesloten sector zal-I.kunnen stijgen en
PN
de economie kan terugkeren naar het initieel evenwichtspunt E. In-
dien echter de prijs PN niet flexibel is naarbeneden zal de stijging van
P .-2 niet gebeuren zodat de economie in puntJblijft. Omhetevenwicht
PN
te herstellen zal de budgettaire contractie dus sterkermoeten zijn. Dit
wordtbereiktin puntKwaarde budgettairecontractiehetdeficit opde
lopende rekening heeft weggewerkt.
De combinatie van budgettaire contractie en depreciatie van de
munt laat toe het punt E te bereiken. Immers de devaluatie verhoogt
P
de relatieve prijs ....I zodat het budgettairbeleid minderdeflatoir moet
PN
zijn. Dit resultaat hoeft ook niet te verwonderen. Immers het deficit
dat bekomen werd in punt G was het resultaat van overabsorptie en
van een relatiefprijseffect.Het is dan ook normaal dat eencombinatie
van "expenditure-redllcing" en een "expenditure switching" politiek
efficiënter zal zijn dan een politiek die uitsluitend beroep doet op
expenditure reducing zonder de relatieve prijzen te beïnvloeden.
Devraagdie zich hier ~telt is ofde depreciatie die initieel tot een stij-
ging van PTleidt niet op termijn tot een gelijke stijging van PNzal aan-
leiding geven zodat het evenwicht niet in E blijft. Het antwoord is dat
het restrictiefbudgettairbeleidprijsstijgingenin de gesloten sectorzul-
len beperken, omdatdeze budgettaire restrictie opnieuwvoorwaarden
van overaanbod creëert in de gesloten sector.
346Het voorgaande stelt ook centraal dat een devaluatie alleen weinig
ofniet effectiefzal zijn om extern evenwicht te herstellen. Immers, in-
dien uitsluitend een devaluatie wordt doorgevoerd wanneer de econo-
mie zich in G bevindt zal de voorwaarde geschapen worden om (zoals
eerder aangetoond) een toestand van vraagoverschot in de gesloten
sectorte creëren. Ditzal deprijsval, nietverhandelbare goederennaar
P
omhoog drijven zodat.-.!. weinig of niet kan stijgen. De budgettaire
PN
restrictie is nodig om de inflatoire spanning in de gesloten sector die
volgt op de devaluatie, in toom te houden.
IV. DEINTERACTIEVANWISSELKüERS-ENBUDGETTAIR
BELEID
In de vorige secties werden budgettaire politiek, loonkosten en wissel-
koersbeleid als onafhankelijk beschouwd. Hier concentreren we de
aandacht op de interactie tussen deze variabelen. We illustreren de
mogelijkheid van het bestaan van een vicieuze cirkel (zie figuur 3). We
starten opnieuw van een evenwichtspositie in E. Veronderstel nu een
interne loonexplosie en een appreciërende munt. Zoals eerder aange-
toond leidt dit tot een daling van de relatieve prijs van de verhandel-
PT bare goederen,- 3.
PN
De economie komt nu terecht in punt F. Erzal een deficit zijn opde
lopende rekening en een proces van afbraak in de open (industriële)
sector wordt in gang gezet. Veronderstel nu dat de overheid optreedt
als vangnetvan ondernemingenen/ofals "employeroflast resort".Dit
zal het noodzakelijk maken dat de overheid haar uitgaven (subsidies,
werklozensteun, overheidstewerkstelling) verhoogt. Tengevolge hier-
van verhoogt het budgettaire deficit. Grafisch hebben we een op-
waartse beweging van de H(Bo)lijn tot H(B1). Met een onveranderde
P
--!. schuiftde economieopnaarpuntG. Hetextern onevenwichtneemt
PN
toe.
3. Empirische evidentie van deze relatieve prijsdaling in België tijdens de periode
1974-79 wordt gegeven in P. De Grauwe, "Symptomenvan een overgewaardeerde
munt. De Belgische frank gedurende de tweede helft der zeventiger jaren",
Tijdschrift voor Economie en Management, 1980, nr. 3.
347FIGUUR3
p~
I
?ri H( B.)
~-----
handelsbalans
(deficit)
E
handelsbalans
(surplus)
I
De geïnduceerde budgettaire expansie zal echter repercussies heb-
ben in de gesloten sector. Immers deze expansie zal waarschijnlijk de
vraag naar niet verhandelbare goederen opdrijven zodat het aanbod-
overschot in de gesloten sector dat bestond in punt F geheel ofgedeel-
telijkverdwijnt. Is de budgettaireexpansie sterkgenoegdan is hetzelfs
mogelijk dateenvraagoverschotontstaatin de geslotensectorzodatde
prijs van de niet verhandelbare goederen opnieuw stijgt t.o.v. de prijs
der verhandelbare goederen. In dat geval beweegt de economie zich
van G naar J, en een nieuwe cyclus wordt in gang gezet.
Het is evident dat deze vicieuze cirkel niet kan blijven bestaan. Im-
mers het extern onevenwicht zal de monetaire autoriteiten dwingen
een steeds strakker monetair beleid te voeren willen ze vermijden dat
de voorraadinternationalereservesuitgeputgeraakt. Ditdeflatoirmo-
netair beleid zal dan de vraag naar goederen en diensten zodanig ver-
minderen dat de prijsstijgingen in de gesloten sector afgezwakt wor-
den.
Hoe lang zulk een vicieuze cirkel kan blijven bestaan hangt o.m. af
van de voorraad internationale reserves. Hoe groter deze voorraad
hoe langer zulk een politiek kan volgehouden worden. Het is dan ook
onduidelijk of in dit scenario een grote voorraad internationale reser-
ves een voordeel is voor de nationale economie.
348V. BESLUIT: EMPIRISCHE RELEVANTIE VOOR BELGIE
-
De voorgaande theoretische analyse laat toe de ontwikkelingen van
hetoverheidsbudget en het extern evenwichtvan België gedurende de
laatste vijfjarenbeterte begrijpen. Infiguur 4wordt de evolutieweer-
gegeven van hetoverheidsbudget, de lopende rekening ende relatieve
prijs van verhandelbare (industriële) versus nietverhandelbaregoede-
ren (diensten).
FIGUUR 4
Prijs industriële goederen
Prijs van diensten
Saldi van'de centrale overheid
en van de lopende rekening
in % van B.N-P.
Centrale
overheid
Lopende
rekening
-I.
-c
-1·
bt .
h·
De evolutie van deze aggregaten kan verklaard worden door het
theoretisch schema zoals ontwikkeld in de vorige sectie: De binnen-
landse loonexplosie van hetmiddenderzeventigerjarenende daarop-
volgende effectieve appreciatie van de BFleidt tot een sterke vennin-
dering van de prijs van industriële goederen t.o.v. de diensten. Dit
brengt een versnelling van het desindustrialiseringsproces in gang en
noodzaakt de overheid om haar uitgaven (werkloosheidsuitkeringen,
overheidstewerkstelling, subsidies aanondernemingen) drastischopte
drijven. Deze budgettaire expansie houdt de binnenlandse vraag voor
goederen en diensten op een hoog niveau, zodat de lopende rekening
verslechtertentegelijkertijddeprijsstijgingenindebeschermdesector
349op een relatiefhoogniveau blijven. Ditlaatsteverslechtertopnieuwde
relatieve prijs vanindustriëlegoederenenvermindertzo de aantrekke-
lijkheid van investeringen in de open sector4. Wekomen terecht in een
vicieuse cirkel.
Uit het voorgaande kunnen enkele beleidsconclusies getrokken
worden. Ten eerste, de aard van de economische crisis heeft weinig te
maken met een tekort aan aggregatieve vraag. Keynesiaanse precep-
ten van vraagstimulering hebben dan ook in de huidige Belgische con-
text weinig zin. Zo een politiek zou de economische crisis nog vererge-
ren omdat ze het extern onevenwicht zou vergroten en de inflatoire
spanningen in de gesloten sector zou aanwakkeren, wat dan weer de
rendabiliteit in de open sector zou afzwakken.
Ten tweede, stelt zich het probleem van de wisselkoerspolitiek. Uit
de voorgaande analyse besluiten we dat een budgettaire restrictie
zonder devaluatie sterker zal moeten zijn dan een budgettaire restric-
tie gecombineerd met een devaluatie, wil men het externe oneven-
wicht wegwerken. M.a.w. het externonevenwicht kan rechtgetrokken
worden door een budgettaire restrictie alleen. De deflatie zal echter
groter moeten zijn, en dus pijnlijker, indien men weigert het wissel-
koersinstrument te gebruiken.
4. Meer empirische evidentie is te vinden in P. De Grauwe, op. cito
350

De wisselkoers, het budget en de lopende rekening.

https://lirias.kuleuven.be/bitstream/123456789/119136/1/PagesfromTEM1980-3-341.pdf

De wisselkoers, het budget en de lopende rekening.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Research Papers in Economics