Fonteyne, R.

Open Marine Archive

M!N!STER[E VAN LANDBOUW 
BESTUUR VOOR LANDBOUWKUNDiG ONDERZOEK 
RUKSCENTRUM VOOR LANDBOUWKUND)G ONDERZOEK - GENT 
RtJKSSTATION VOOR ZEEV!SSER!J - OOSTENDE
Directeur : P. HOVART
LABORATOR!UMSTUD)E OVER DE tNVLOED VAN 
SEDtMENTEN OP DE MAASWUDTE
R. FONTEYNE.
M ededelingen  van het Rijksstation voor Z eev isse rij (C LO  G ent) 
Publikatie nr. 214, 1986.
MINISTERiE VAN LANDBOUW 
BESTUUR VOOR LANDBOUWKUNDiG ONDERZOEK 
RiJKSCENTRUM VOOR LANDBOUWKUNDiG ONDERZOEK - GENT 
RiJKSSTATiON VOOR ZEEViSSERiJ - OOSTENDE
Directeur : P. HOVART
LABORATOR)UMSTUD)E OVER DE !NVLOED VAN 
SEDtMENTEN OP DE MAASWtJDTE
R. FONTEYNE.
M ededelingen  van het Rijksstation voor Z eev isse rij (C LO  Gent) 
Publikatie nr. 214, 1986.
0/1987/0889/1
De maaswijdte van netwerk voor  visnetten is geen konstante, maar va r ie e r t  
onder invloed van d iverse  faktoren zoals de vochtigheid, de belasting van het 
netwerk, het zonlicht, de temperatuur en bodemsedimenten (Klust, 1982 ; 
Strange, 1984). In v isser ijm iddens wordt het opnemen van bodemsedimenten 
door de garens beschouwd als één van de belangrijkste oorzaken van de 
k r im p  van netwerk. D eze oorzaak van krim p wordt dan ook rege lm atig  ter  
diskussie gebracht bij het vaststellen  van overtred ingen van de reg lem entering 
op de minimum maaswijdte.
Gegevens over  k rim p van netwerk tengevolge van sedimenten gebaseerd op 
systematisch wetenschappelijk  onderzoek, blijken echter schaars te zijn. 
Teneinde deze leem te  aan te vullen w erd  aan het R ijksstation voor Z e e v is s e r i j  
een reeks laboratorium experim enten met betrekking tot de invloed van zand 
en slijk  op versch illende types netwerk uitgevoerd.
M A T E R IA A L  EN  METHODES.
Het hoofddoel van het onderzoek was het maken van een verge li jkende studie 
over  de invloed van sedimenten op de maaswijdte bij versch illende types 
netwerk. De m ogelijkheid  om het experiment in identieke omstandigheden 
te kunnen herhalen was b ijgevo lg  een hoofdvoorwaarde bij het vastleggen 
van de onderzoekingsmethode. Om deze reden werd  geopteerd voor  een 
laboratorium onderzoek, niettegenstaande de beperkingen van deze methode 
ten opzichte van de re ë le  visserijomstandigheden. Deze omstandigheden 
zijn  echter zo va r iabe l dat de resultaten van onderzoekingen gebaseerd 
op proefs lepen m oe il i jk  verge leken  kunnen worden.
De geteste netwerken waren vervaard igd  uit gekableerde o f gevlochten 
polyamide (PA ),  po lyes te r  (PES) en polyethyleengarens (PE ). De v o o r ­
naamste karakteristieken  van deze netwerken zijn  opgenomen in tabel 1.
Uit elk type netwerk werden stalen gesneden ter grootte van 4Tx4N, 
hetgeen resu lteerde in 2 5 te meten mazen. Daar de knopen aan de 
randen van de netwerken uit PE -ga rens  de neiging hadden om tijdens de 
test te openen, werden stalen met afmetingen 5Tx5N getest waarbij de 
25 centrale mazen werden gemeten.
V o o ra le e r  de e igen lijke  test aan te vangen, w erd de maaswijdte van het 
staal bepaald in droge (standaardatmosfeer : 20° + 2°C, re la t ieve  voch tig ­
heid 65 % + 2 %) en natte (min. 12 uur in le id ingswater bij 20° + 2°C ) 
toestand. Elk staal w erd  vervo lgens in een vat (170x130x220 mm) met 
800 cc le id ingswater en 400 cc zand o f s lijk  gebracht. Dit vat werd  op 
z ijn  beurt in een roterende trom m el geplaatst. De rotatiesnelheid van 
deze trom m el bedroeg 65 omwentelingen per minuut. Om de 3 uur werden 
de mazen van het netwerk gemeten. Een vo lled ige  test duurde 60 uur.
Na drogen werd  de maaswijdte opnieuw bepaald. Teneinde m ogelijke  in ­
vloeden van de meettechniek op de maaswijdte na te gaan, w erd  tevens 
een blanko test u itgevoerd.
Elke test w erd  gevolgd  door een m icroscop isch  onderzoek van het netwerk, 
teneinde de indringingsgraad van het sediment en eventuele schade aan 
de v e ze ls  te kunnen vaststellen.
Vervo lgens  werden de geteste stalen herhaaldelijk  in de trom m el in zu iver  
w ater  gespoeld tot er  geen zand of slijk  m eer  uit het netwerk v r i j  kwam. 
Dit spoelen duurde gem iddeld drie uur. Tot slot werden de mazen op­
nieuw in natte en in droge toestand gemeten.
Het gebruikte zand en slijk  werden bekomen door staalnames op plaatsen 
voor de Be lg ische kust. Tabe l 2 geeft de resultaten van de korre lana lyse  
van beide sedimenten volgens de methode van Buchanan (1971). Het zand 
was hoofdzakelijk  samengesteld uit m iddelgrote ko rre ls ,  het s lijk  uit fijn 
zand en slib.
De maaswijdten werdg i gemeten met een ICES-m aasw ijd tem eter  bij een me 
voorspanning van 4 kg.
R E S U L T A T E N  EN BESPREKINGEN.
Tabe l 3 geeft de gem iddelde maaswijdte in m m  van elk type netwerk, 
in natte toestand, bij het begin (nieuw) en aan het einde (60 u) van elke
reeks metingen (zand, s lijk  en blanko), evenals de procentuele krimp.
D eze  krimp is gra fisch  w eergegeven  in funktie van de tijd in de figuren 1 
tot 7.
E r blijkt dat de invloed van zand op de netwerken uit P A  en PES (figuren 1 
en 2) ge lijkaard ig  is. Na 60 uren testen was een geringe indringing van 
zand tussen de strengen m erkbaar. Deze penetratie heeft een lo sse re  
struktuur van het v lechtwerk  tot gevolg. P laa tse li jk  drong het zand ook 
door tussen de multifilamenten.
De absorptie van zand resu lteerde  in 3, 2 % krim p van het PA -netwerk .
Na de blanko test w erd  echter een toename van de maaswijdte met 1 , 7 %  
genoteerd, zodat de w erke li jk e  k rim p te wijten aan de absorptie van zand 
op 4, 9 % moet worden gesteld.
Na de zandtest was het PES-netw erk  6, 9 % gekrompen. Tijdens de blanko
test traden geen noemenswaardige veranderingen in maaswijdte op.
Het m icroscop isch  onderzoek op het einde van de slijk test toonde een 
sterke penetratie van fijne deeltjes aan. Het gevo lg  was een v ee l  g ro tere  
krim p dan het geva l was b ij de zandtest. Na 60 uren testen bedroeg de 
krim p tengevolge van slijk  7,2 % bij het gevlochten PA -netw erk , 8 ,9 %  ten 
opzichte van de blanko test en 8, 8 % bij het gevlochten PES-netwerk.
Uit de grafieken in de figuren 1 en 2 kan worden a fge le id  dat het krimpen 
voora l optrad tijdens de eers te  uren van de test. Naarmate het garen 
m eer  verzad igd  w erd  aan sedimenten ve r l iep  de afname in maaswijdte 
trager .  Op het einde van de test vertoonden de knopen duidelijk s li jtage- 
versch ijnselen .
Het effekt van de geteste sedimenten op de netwerken uit getwiste 
P A -ga ren s  versch ilde  beduidend naargelang de hardheid van de twist 
(figuren 3 en 4).
Gedurende de zandtest werd  het garen met de laagste tw istcoëffic ient 
(P A  - R 6735 tex - ^ = 197) plu izig en vo lled ig  verzad igd  met zand 
(figuur 8). Aan het eind van de test was de maaswijdte met 2 5, 9 % 
afgenomen. In verge li jk in g  met de blanko test bedroeg de krim p 24, 5 %.
B ij het herhalen van de test met s lijk  in plaats van zand was het pluizen 
vee l  m inder u itgesproken en bedroeg de krim p slechts 12, 1 % o f 10, 7 % 
ten opzichte van de blanko test. Het lijk t aannemelijk het pluizen tijdens 
de zandtest toe te schrijven aan het losrukken van de multifilamenten door 
de g ro ve re  zandkorrels.
Van alle  geteste  netwerken absorbeerde dat uit de harder getw iste PA -ga ren s  
(P A  - R 3900 tex - (^  = 237 - dubbel gebreid ) het minst sedimenten.
De krim p was onbeduidend bij zand en bedroeg slechts 3 , 6 %  bij slijk. 
Evenals bij de gevlochten garens was de g ro te re  krim p bij s li jk  te v e r ­
klaren door de hogere  penetratie van fi jnere  deeltjes tussen de m u lti­
filamenten.
De lo sse re  struktuur van de netgarens vervaard igd  uit PE-m onofilam enten  
bood wein ig weerstand tegen het indringen van sedimenten. Dit le idde tot 
hoge krim p na de zandtest : nl. 7, 4 % voor het netwerk uit getwist enkel 
gebre id  garen, 11,6 % voor het getw ist dubbel gebre id  garen en 8, 6 % 
voor  het gevlochten garen. Verge leken  met de blanko test bedroeg de 
krim p ze lfs  respek tieve li jk  10, 16 en 11 %.
Door de r e la t ie f  losse  struktuur van de PE -garens  uit monofilamenten
worden de opgenomen sedimenten echter ook gem akkelijker uit het garen 
gespoeld en wordt v r i j  vlug een evenwichtstoestand bereikt. Dit blijkt 
voo ra l uit de s lijktesten u itgevoerd op de twee enkel gebre id  P E -  net­
werken. De figuren 5 en 7 tonen aan dat beide stalen enkel gedurende 
de eerste  15 uren van de test krompen en gedurende de v e rd e re  test 
praktisch onveranderd bleven. Voor beide netwerken bedroeg de krimp 
ongeveer 6 %, 8 % in ve rge li jk in g  met de blanko test. In tegenstelling
tot de andere netmateria len waren deze waarden ze lfs  k le iner dan deze 
uit de zandtest, omdat de fi jnere  s lijkdeelt jes  gem akkelijker uitgespoeld 
werden. In het geva l van het PE -netw erk  uit getw iste en dubbel gebreide 
garens waren deze vaststellingen m inder duidelijk. Niettemin versch ilde  
de krim p te wijten aan slijk , 12, 7 % o f 17, 3 % ten opzichte van de blanko
test, slechts weinig van de krim p veroorzaakt door zand (11,6, respec t ieve li jk  
16 %). Het ve rsch il  tussen de zand- en slijktest was v ee l  m eer  u itge­
sproken bij de netm ateria len  uit multifilamenten.
Na een testduur van 60 uren in zand o f s lijk  vertoonden de knopen van de 
PE-netwerken  m erkbare  slijtage. Uit het m icroscop isch  onderzoek bleek 
tevens een duidelijke verruwing van het vezeloppervlak.
Het effekt op de maaswijdte van het spoelen van de stalen na de testen is 
w eergegeven  in tabel 4. De maaswijdten hebben betrekking op het netwerk 
in natte toestand.
Uit a lle  geteste stalen kon een gedeelte van de sedimenten worden u itge­
spoeld, maar de hoeveelheid, en b ijgevo lg  het effekt op de uiteindelijke 
maaswijdte, versch ild e  naargelang het type netwerk.
Door het spoelen van de netwerken uit gevlochten P A -  o f PES -garens  kon 
de k rim p veroorzaak t door de sedimenten met 2 tot 3 % worden verm inderd.
Dit betekent dat de resterende krim p van het P A -n e tw erk  praktisch nul 
was voor het staal getest met zand, m aar toch nog 5 % bedroeg voor  dat 
getest met slijk. Voor  het PES-netwerk  werden hogere  eindwaarden g e ­
noteerd, nl. 4 en 7 % voor respek tieve li jk  zand en slijk.
Zoals  kon worden verwacht, was het effekt van het spoelen te verw aar lozen  
bij het tijdens de zandtest sterk pluizig geworden netwerk uit zacht getwist 
P A -ga ren . De k r im p  te wijten aan s lijk  kon door spoelen met 4 % worden 
gereduceerd, m aar bedroeg nadien toch nog steeds 8 %.
De reeds lage k rim p van het P A -n e tw erk  uit het harder getw iste P A -ga ren  
kon bijna vo lled ig  teniet worden gedaan door spoelen van het netwerk na de 
zand- en slijktest.
Veel van het zand dat in de PE -ga rens  drong kon worden uitgespoeld, 
hetgeen een toename van de maaswijdte met 4 % voor  gevolg  had.
Niettemin werd  er bij het dubbel gebreid  netwerk uit getwiste PE -ga rens  
toch nog een blijvende krim p van 7 % vastgesteld . Het spoelen van de 
PE -s ta len  na de slijktest had een toename van de maaswijdte met 3 % 
tot gevo lg  bij de twee netwerken uit enkel garen en met 5 % bij het 
netwerk uit dubbel, getw ist garen. Ook in dit geva l bedroeg de blijvende 
k rim p nog steeds 8 %.
Tabel 5 geeft het ve rsch il  tussen de gemiddelde maaswijdte in droge en 
deze in natte toestand bij de start en het einde van de tests. Deze v e r ­
schillen werden uitgedrukt als percentage van de maaswijdte in natte to e ­
stand. B ij de netwerken in nieuwe staat beantwoordden de versch illen  
tussen de maaswijdtes in droge en in natte toestand aan de verwachtingen : 
slechts kleine versch il len  voor  de PES- en PE -netw erken  en k le inere  
maaswijdtes bij droog dan bij nat netwerk voor de PA -netw erken  (Fonteyne, 
1977 ; Klust, 1982). V oo ra l na de slijktesten werden gro te re  nat/droog 
versch illen  in maaswijdte vastgesteld . Dit was ook het geval na de zand- 
test op het PA -n e tw erk  uit het zacht getw ist garen. Door spoelen van de 
netwerken konden de nat/droog versch illen  echter worden teruggebracht tot 
waarden die o fwel gelijk , o fwel slechts wein ig hoger lagen dan deze gemeten 
bij nieuw netwerk.
BESLU ITEN .
Het verge li jkend  laboratorium onderzoek heeft aangetoond dat bodem sed i­
menten een signifikante krim p van netwerk voor gevo lg  kunnen hebben.
De waarde van de krim p was echter sterk afhankelijk van het type netwerk.
E r  werd  vastgeste ld  dat het krimpen door twee versch illende mechanismen 
kan worden veroorzaakt. Op de eerste plaatsheeft het indringen van de 
sedimenten opzwellen en b ijgevo lg  krimpen van het garen tot gevolg.
Op de tweede plaats kunnen filamenten worden losgerukt door de kinetische 
werking van de sedimentdeeltjes. Het optreden van dit tweede mechanisme
werd alleen vastgeste ld  bij PA -ne tw erk  uit zacht getw iste m ultifilament-
garens, d. w. z. garens met een losse  struktuur van lichte veze ls  en 
enkel bij de test met zand, dat voldoende grove ko rre ls  bevat.
B ij netwerken uit multifilamentgarens was de krimp ten gevo lge  van slijk  
g ro te r  dan deze veroorzaak t door zand. De fijnere  s lijkdee lt jes  dringen 
im m ers  gem akkelijker in het garen dan de g ro ve re  zandkorre ls . Enkel 
het PA -n e tw erk  uit het zacht getw iste garen vorm de een uitzondering.
Tijdens de zandtest pluisden deze garens wat een krim p van ongeveer 
25 % tot gevo lg  had.
Netgarens uit monofilamenten hebben een lo sse re  struktuur en houden 
f i jn ere  deeltjes m inder gemakkelijk  vast. B ij de netwerken uit dit 
type garen was de k rim p veroorzaakt door s lijk  praktisch ge li jk  aan 
o f ze lfs  k le iner dan de krimp tengevolge van zand.
De krim p veroorzaak t door sedimenten kan worden verm inderd  door het 
netwerk te spoelen. B ij de m eeste  netwerken was de b lijvende krim p 
echter aanzienlijk , voo ra l indien hij veroorzaakt werd  door s li jk .
V oo ra l het indringen van slijk  in de netgarens leidde tot g ro te re  v e r ­
schillen tussen de maaswijdten van de netwerken in natte en in droge 
toestand. Na spoelen van het netwerk waren de nat/droog versch illen  
in maaswijdte echter slechts weinig g ro te r  dan bij nieuw netwerk.
E r moet voo r  ogen gehouden worden dat de resultaten van het verge li jkend  
laboratorium onderzoek  niet zonder m eer  naar reë le  v isserijom standigheden 
mogen worden om gezet. B ij v issende sleepnetten staan de mazen onder 
spanning en er mag worden aangenomen dat dit het indringen van sedimenten 
za l bem oeilijken. In bedrijfsomstandigheden is de krim p te wijten aan 
sedimenten wellich t k le iner dan deze bekomen in onderhavige studie.
BUCHANAN, J. 1971. Sediments. In : Methods for  the Study o f Marine 
Benthos, IB P  Handbook no. 16, pp. 30-51. Ed. Holme N. A. and 
M clntyre A . D. , B lackwell Scientific Publications, Oxford.
FO N TE YN E , R. 1977. Maaswijdtemetingen met de IC E S-m eter . Invloed 
van de meetvoorspanning. Mededelingen van het R ijksstation v o o r  Z eev is se  
(CLO  Gent), Publikatie nr 135 - TZ/84, 1977.
KLUST, G. 1982. Netting M ateria ls  for Fishing Nets ; 2nd ed. FAO
Fishing Manuals. Fishing Books Ltd, Farnham.
STRANGE, E .S. 1984. Mesh Shrinkage in F ishing Nets. Scottish 
F ish er ies  In formation Pamphlet No. 11. Department o f A gr icu ltu re  and
F isher ies  for Scotland, M arine Laboratory, Aberdeen.
Materiaal Rtex Garenkonstruktie Enkel/dubbel garen Nominale maaswijdte (mm)
PA 12 000 gevlochten multifilamenten enkel 70
PA 6 735 getwiste multifilamenten 
4 = 197 (1)
enkel 140
PA 3 900 getwiste multifilamenten 
o( = 237 ( 1 )
dubbel 75
PES 13 000 gevlochten multifilamenten enkel 80
PE 4 440 getwiste monofilamenten enkel 85
PE 4 440 getwiste monofilamenten dubbel 80
PE 6 770 gevlochten monofilamenten enkel 115
(1) twistfaktor = t/m x \ /tex '
y  1 000
Beschrijving Korrelgrootte Zand Slijk
Schelpen, grint >  2 000 - -
Zeer grof zand 1 000-2 000 - 0,84 %
Grof zand 500-1 000 13,01 % 0,72 %
Medium zand 250-500 84,73 % 6,24 %
Fijn zand 125-250 2,08 % 49,78 %
Zeer fijn zand 63-125 0,07 % 9,06 %
Slib <  63 0,10 % 33,24 %
Zand Slijk Blanko
Nieuw 60 u Nieuw 60 u Nieuw 60 u
PA - R12000 tex 
gevlochten.enkel
mm
%
73,28 70,96 
- 3,2
75,48 70,08 
- 7,2
72,6 73,8 
+ 1,7
PES - R13000 tex 
gevlochten-enkel
mm
%
79,6 74,08 
- 6,9
80,28 73,2 
- 8,8
79,64 79,56
- 0,1
PA - H6735 tex 
getwist-enkel 
%= 197
mm
%
151,44 112,2 
- 25,9
151,52 133,24 
- 12,1
144,44 142,82 
- 1,4
PA - H3900 tex 
getwist-dubbel 
<(= 237
mm
%
79,44 79,24 
- 0,3
80,5 77,6 
- 3,6
80,48 80,48
0
PE - R4440 tex 
getwist-enkel
mm
%
85,2 78,92 
- 7,4
92,04 87,0 
- 5,5
89,56 91,96 
+ 2,7
PE - R4440 tex 
getwist-dubbel
mm
%
81,72 72,28 
- 11,6
81,56 71,2 
- 12,7
84,36 88,2 
+ 4,6
PE - R6670 tex 
gevlochten-enkel
mm
%
112,72 103,08 
- 8,6
115,16 108,28 
- 6,0
114,76 117,64 
+ 2,5
Zand Slijk
Nieuw 60 u Naspoelen Nieuw 60 u
Na
spoelen
PA-H1200 tex 
gevlochten - enkel
mm
%
73,28 70,69 
- 3,2
72,6 
- 0,9
75,48 70,08 
- 7,2
71,76 
- 4,9
PES-R13000 tex 
gevlochten - enkel
mm
%
79,6 74,08 
- 6,9
76,24 
- 4,2
80,28 73,2 
- 8,8
74,56 
- 7,1
PA-R6735 tex 
getwist - enkel 
c( = 197
mm
%
151,44 112,2 
- 25,9
113,88 
- 24,8
151,52 133,24 
- 21,1
139,32 
- 1,4
PA-R3900 tex 
getwist - dubbel 
<( = 237
mm
%
79,44 79,24 
- 0,3
80,12 
0,9
80,5 77,6 
- 3,6
79,36 
- 1,4
PE-R4440 tex 
getwist - enkel
mm
%
85,2 78,92 
- 7,4
82,44 
- 3,2
92,04 87,0 
- 5,5
89,28 
- 3,0
PE-R4440 tex 
getwist - dubbel
mm
%
81,72 72,28 
- 11,6
75,8 
- 7,2
81,56 71,2 
- 12,7
75 
- 8,0
PE-R6770 tex 
gevlochten - enkel
mm
%
112,72 103,08 
- 8,6
108,12 
- 4,1
115,16 108,28 
- 6,0
111,52 
- 3,2
Zand Slijk
Nieuw 60 u Na spoelen Nieuw 60 u Na spoelen
Nat Droog Nat Droog Nat Droog Nat Droog Nat Droog Nat Droog
PA-R12000 tex 
gevlochten - enkel
mm
%
73,28 67,72 
- 7,6
70,69 65,48 
- 7,4
72,6 67,28 
- 7,3
75,48 68,92 
- 8,7
70,08 59,6
15,0
71,76 64,64 
- 9,9
PES-R13000 tex 
gevlochten - enkel
mm
%
79,6 78,84
- 1,0
74,08 74,56 
+ 0,6
76,24 75,52 
- 0,9
80,28 79,92 
- 0,4
73,2 69,64 
- 4,9
74,56 73,36 
- 1,6
PA-R6735 tex 
getwist - enkel 
197
mm
%
151,44 142,24 
- 6,1
112,2 99,68 
- 11,2
113,88 105,84 
- 7,1
151,52 142,4 
- 6,0
133,24 119,96
10,0
139,32 128,56 
- 7,7
PA-R3900 tex 
getwist - dubbel 
^ = 237
mm
%
79,44 75,16 
- 5,4
79,24 73,88 
- 6,8
80,12 75,92 
- 5,2
80,5 74,68 
- 7,2
77,6 70,8 
- 8,8
79,36 73,64 
- 7,2
PE-R4440 tex 
getwist - enkel
mm
%
85,2 84,52 
- 0,8
78,92 80,68 
+ 2,2
82,44 82,04 
- 0,5
92,04 91,6 
- 0,5
87,0 85,12 
- 2,2
89,28 88,48 
- 0,9
PE-R4440 tex 
getwist - dubbel
mm
%
81,72 80,52 
- 1,5
72,28 73,36 
+ 1,5
75,8 75,24 
- 0,7
81,56 80,24 
- 1,6
71,2 70,52 
- 1,0
75 73,95 
- 1,4
PE-R6770 tex 
gevlochten - enkel
mm
%
112,72 112,08 
- 0,6
103,08 104,16 
+ 1,0
108,12 108 
- 0,1
115,16 114,76 
- 0,3
108,28 104,52 
- 3,5
111,52 110,68 
- 0,8
Figuur 2 - P E S -  R 13000 tex- gevtochfen-enke^ garen
Verandering 'in maaswijdfe (% ) + btanko
o zand 
x s[ib
+ bbnko

Figuur 8 -  Netwerk uit zacht getwiste PA-muiti fi^amenten 
L in k s  : netwerk in nieuwe staat 
Rechts: ptuizig netwerk na 60 uren zandtest.
$
t



Laboratoriumstudie over de invloed van sedimenten op de Maaswijdte

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive