Polet, H.

Open Marine Archive

Roosters en zeefnetten in de garnaalvisserij
¡r. Hans Polet - Afdeling Visserljtechnlek, CLO-DvZ
Grijze garnaal of Noordzeegarnaal is een door velen gegeerde  
delicatesse. Kenners vinden 'onze' garnaal de lekkerste onder 
zijn verw anten. Gastronomisch heeft de grijze garnaal dus 
zeker zijn verdiensten. Ook het toerism e w ordt door deze gar- 
naalsoort aangetrokken én door het visserijgebeuren er rond, 
en langs de hele Noordzeekust zijn de garnaalhavens toeris­
tische trekpleisters. Dit pittoreske neem t niet weg dat de 
garnaalvisserij ook op economisch vlak een belangrijke plaats 
inneem t tussen de andere visserijen. Naar aanvoerw aarde  
staat garnaal in de Noordzee immers op de vijfde plaats.
De visserij op grijze garnaal 
(Crangon crangon) wordt be­
oefend door meer dan 600 
vaartuigen, in de kustwateren 
en estuaria van de zuidelijke 
Noordzee. De totale Europese 
jaaraanvoer bedraagt ongeveer 
20 000 ton. Het merendeel van 
de garnaalvaartuigen is 14-20 m 
lang en 4-5 m breed, en qua 
motorvermogen is de klasse 
210-221 kW het ta lrijkst verte­
genwoordigd. Het meest ge­
bruikte vistuig is een boomkor 
met een boomlengte van 4-10 
m, die aan een gemiddelde 
snelheid van 2,7 knopen over 
de zeebodem wordt gesleept.
De doelsoort in de garnaalvis­
serij is uiteraard grijze garnaal, 
maar vooral in België is er een
Spoel- en zeefmachine in de garnaalvisserij 
(Foto F. Redant).
belangrijke commerciële b ij­
vangst aan rond- en platvis, 
waaronder kabeljauw, wijting, 
schar, schol, bot en tong. Door 
de geringe afmetingen van de 
garnaal zijn de vissers genood­
zaakt om kleine mazen te ge­
bruiken (20 mm maasopening 
in de kuil) waardoor ook heel 
wat (kleine) vissen en bodem- 
dieren meegevangen worden. 
Deze, in hoofdzaak niet-com- 
merciële bijvangsten, worden 
achteraf terug overboord
gegooid. De voorbije decennia 
hebben de garnaalvissers aan­
zienlijke inspanningen geleverd 
om hun vaartuigen met moder­
ne vangstsorteermachines uit 
te rusten. De introductie van 
deze machines was er in de 
eerste plaats weliswaar op 
gericht het werk aan boord te 
verlichten, maar de betere 
overlevingskansen van de b ij­
vangsten waren een welkome 
bonus. Niettegenstaande deze 
inspanningen krijg t de garnaal­
visserij nog steeds zware kri­
tiek. Vooral in Duitsland gingen
de voorbije jaren stemmen op 
om bepaalde gebieden voor de 
garnaalvisserij te sluiten, en 
sommigen dachten zelfs luidop 
aan een totaal verbod op alle 
visserijactiviteiten in het hele 
Waddenzeegebied.
Behalve grote hoeveelheden 
ondermaatse garnaal (m eer 
dan 2/3 van de garnaalvang- 
sten in aantallen), worden in de 
garnaalvisserij ook grote aan­
tallen juveniele vissen meege­
vangen. De geschatte jaarlijkse 
teruggooi van de vier belang­
rijkste commerciële vissoorten 
is in onderstaande tabel sa­
mengevat. De cijfers hebben 
enkel betrekking op de 0- en 1- 
jarigen, zijn totalen voor alle 
Noordzeelanden samen (Dene­
marken, Duitsland, Nederland, 
België en Engeland), en houden 
rekening met de jaa rlijkse  
schommelingen in broedsterkte 
en visserij-inspanning (zie 
Tabel 1).
Hoewel deze cijfers indrukwek­
kend lijken (zeker voor wat 
schol betreft), zeggen ze weinig 
over de biologische en econo­
mische gevolgen van de terug­
gooi. In het kader van het 
ECODISC-project (een m u lti­
d iscip lina ir EU-project met 
deelnemers uit België, Dene­
marken, Duitsland en het 
Verenigd Koninkrijk) werd een 
bio-economisch model ontw ik­
keld om daarover duidelijkheid 
te verschaffen. De potentiële 
toename in de aanvoer van de 
vier geselecteerde vissoorten,
®)mÊÊÊmm: io
Tabel 1 - Geschatte jaarlijkse teruggooi
Soort Teruggooi /  jaa r Geschatte overleving 
van de teruggooi
Kabeljauw 5-15 miljoen vissen 0 %
Wijting 45-111 miljoen vissen 0 %
Schol 347-859 miljoen vissen 20 %
Tong 9-124 miljoen vissen 50 %
Tabel 2 - Potentiële toename in de aanvoer
Soort Potentiële toename 
aanvoer (ton)
Ais % van de Noordzee-TAC (* )
Kabeljauw 1 000 -  3 200 1.2 -  3.9 %
Wijting 870 -  2 370 2.9 -  7.9 %
Schol 7 350 -  18 750 7.5 -  19.3 %
Tong 155 -  1 360 0.8 -  6.8 %
(* )  TAC: Total Allowable Catch of Totale Toegestane Vangst
in de veronderstelling dat de 
sterfte van de bijvangsten in de 
garnaalvisserij to t nui kan her­
leid worden, wordt in Tabel 2 
weergegeven.
In relatie to t de Noordzee-TAC 
heeft de teruggooi van met 
name 0- en 1-jarige schol on­
miskenbaar zware biologische 
en economische gevolgen. De 
impact op kabeljauw, w ijting en 
tong is beperkt, zeker in ver­
gelijking met de natuurlijke 
schommelingen in de rekrute­
ring van deze vissoorten. Voor 
de Belgische kustwateren werd 
berekend dat vooral een reduc­
tie van de bijvangsten aan 1- 
ja rige vissen een positieve 
impact zou hebben op de visbe­
standen.
Naast commerciële soorten 
komt ook een grote variëteit 
aan niet-commerciële vissoor­
ten en invertebraten (vooral 
kreeftachtigen, stekelhuidigen 
en schelpdieren) in de garnaal- 
vangsten terecht, die samen 
met de rest van de niet-com­
merciële vangst (ondermaatse 
garnaal en ondermaatse vis) 
terug in zee worden geworpen. 
Dit heeft geen rechtstreekse 
economische gevolgen, maar er 
zijn terechte ethische bezwaren 
tegen de verspilling van deze 
natuurlijke rijkdommen. Daar­
enboven heeft im pactonder- 
zoek (weliswaar voor andere 
visserijen in de Noordzee) aan­
getoond dat de visserij het 
mariene ecosysteem ernstig 
kan verarmen. Wat de lange- 
term ijn-gevolgen zijn van de 
teruggooi van niet-commerciële 
diersoorten is moeilijk in te 
schatten, maar het is duidelijk 
dat een maximale reductie van 
de teruggooi de minste risico's 
inhoudt.
Een vermindering van de te ­
ruggooi kan op verschillende 
manieren gerealiseerd worden: 
via een algehele reductie van 
de visserij-inspanning, door 
gesloten gebieden en/of seizoe­
nen in te stellen, en door selec­
tiever te gaan vissen. Ais
onderdeel van het ECODISC- 
project werd bijvoorbeeld bere­
kend wat het effect zou zijn op 
schol (de probleemsoort bij u it­
stek) van een sluiting van de 
Duitse Waddenzee (het pro­
bleemgebied bij uitstek) voor 
een duur van één maand, in de 
periode met de hoogste schol- 
bijvangsten. Hiermee zou ech­
te r slechts 11 % van de
geschatte verliezen aan schol- 
aanvoer goedgemaakt worden. 
De invoering van selectief 
vistuig bleek volgens de studie 
de betere oplossing, zeker wan­
neer soortselectief vistuig zou 
kunnen ontworpen worden dat 
specifiek gericht is op de 
bescherming van 0-jarige vis­
sen in de zgn. kinderkamers 
(bvb. Duitse en Nederlandse 
Waddenzee), en op de bescher­
ming van de 1-jarigen in de 
gebieden buiten de kinderka­
mers (bvb. Belgische kustwate­
ren).
De nieuwe technische maatre­
gelen van de Europese Com­
missie maken het gebruik van 
soortselectieve roosters of zee- 
flappen in de garnaalvisserij 
verplicht vanaf 1 ju li 2002. 
Deze maatregel zal gelden voor 
bepaalde seizoenen, en de pre­
cieze definitie van rooster en 
zeeflap moet door de lidstaten 
zelf ingevuld worden (o.m. in 
functie van de lokale noden). 
Een proces waarbij de beleids­
verantwoordelijken beroep kun­
nen doen op de uitgebreide 
expertise die inmiddels werd 
opgebouwd. In 1999 immers, 
ging het EU project DISCRAN 
van start (een samenwerkings­
verband tussen België, Duits­
land, Nederland en het Ver­
enigd Koninkrijk), dat specifiek 
to t doei had de selectieve wer­
king van dergelijke roosters en 
zeeflappen na te gaan. Beide 
systemen zijn gebaseerd op het 
principe van vangstscheiding in 
het net, waarbij de grotere ele­
menten in de vangst naar een 
ontsnappingsopening worden 
afgeleid. Voor de garnaalvisse- 
rijen waarbij ook commerciële 
vis mag aangevoerd worden 
(zoals bvb. de Belgische), kan 
over deze opening een groot- 
mazige overkuil aangebracht 
worden, waarin de commerciële 
vis kan opgevangen worden.Schema van een garnaalnet met zeeflap (boven) en met rooster (onder).
Ontsnappingsopening 60 cm
Kuil (20 mm maas)
Ontsnappingsopening
Grootmazige overkuil 
(80 mm maas)
Sieve net (70 mm mesh)
Grootmazige overkuil 
(80 miri maas) Kuil (20mm maas)
Rooster (20 mm 
staafafstand)
4 á á á  á á
60% ^  
X) mQ.
C
40% =r.<D
5 10 15 20
Lengteklasse (cm)
Standaard net Experimenteel net
5 10 15 20
Lengteklasse (cm)
% Reductie met zeeflap
100% 4
80%
60% ^  
J) o a. c o
40% ä  a>
oooo
&
Ca</)(/>
20% «3<
100%
Voorbeeld van de vangstreductie voor schol bij gebruik van een zeefnet (links) en een rooster (rechts).
Zowel met het rooster ais met 
de zeeflap werden door het De­
partement Zeevisserij telkens 
ca. 100 experimentele visserlj- 
slepen uitgevoerd, aan boord 
van het onderzoekingsvaartuig 
'Belgica' én op commerciële 
garnaalvaartuigen. Voor het 
rooster werden verschillende 
ontwerpen uitgetest met com­
binaties van één of meerdere 
roosters, en met de ontsnap­
pingsopening boven- en onder­
aan het net. Tevens werden 
verschillende staafafstanden 
uitgeprobeerd. Voor de zeeflap 
werd een ontwerp geselecteerd 
dat courant gebruikt wordt in 
de garnaalvisserij, met een 
maaswijdte van 70 mm in de 
zeeflap. In beide systemen wer­
den diverse aanpassingen aan­
gebracht aan de ontsnappings­
opening, met de bedoeling 
grote vangstelementen door te 
laten zonder de garnaalvang- 
sten negatief te beïnvloeden.
De belangrijkste resultaten van 
deze proefnemingen kunnen ais 
volgt samengevat worden:
Roosters
• Roosters zijn erg gevoelig 
voor verstopping door zee­
sterren, zeewier, hydroïdpo­
liepen (in visserijm iddens 
beter bekend ais 'haar') en 
inert materiaal (plastic zak­
ken, stukken netwerk, hout, 
enz.), met grote verliezen op 
het niveau van de garnaal-
vangsten ais gevolg.
• Grote elementen in de vangst 
(zoals hout- of turfblokken en 
kwallen) kunnen de goede 
werking van de ontsnappings­
opening belemmeren. Aan­
passingen aan de opening lie­
ten weliswaar toe dat deze 
elementen vlo tter afgevoerd 
werden, maar daarbij kon niet 
verhinderd worden dat er een 
aanzienlijk verlies was aan 
commerciële garnaal.
• Bij zuivere vangsten werkten 
de roosters behoorlijk, met 
lage verliezen aan commer­
ciële garnaal én een aanzien­
lijke reductie van de b ij­
vangst. Maar zelfs dan bleken 
de roosters niet soortselectief 
genoeg om een beduidende 
fractie van de 0-jarige vissen 
uit de vangsten te weren. De 
0-jarigen zijn immers té klein 
om door de roosters te wor­
den tegengehouden.
Zeefnetten
• In bepaalde perioden van het 
jaar waren de verliezen aan 
commerciële garnaal zeer 
groot (meer dan 35 % op 
gewichtsbasis), in hoofdzaak 
ais gevolg van verstopping 
van de zeeflap door zeewier 
en 'haar'.
• Tevens werd vastgesteld dat 
grote schar dikwijls gekopt 
zat in de mazen van de zeef­
lap rond de ontsnappings­
opening, wat de goede wer­
king ervan verhinderde en 
wat verlies aan garnaal ver­
oorzaakte. Ook blokken hout 
en tu rf bleven soms in de 
opening steken.
• Bij een goede werking van het 
zeefnet bedroeg het verlies 
aan commerciële garnaal 
gemiddeld slechts 10 %. De 
selectiviteit voor vis was beter 
dan bij de roosters, maar ook 
hier kwam het merendeel van 
de 0-jarige vissen nog steeds 
in de vangsten terecht. De 
combinatie zeeflap-ontsnap- 
pingsopening liet wél toe dat 
een groot deel van de niet- 
commerciële vis en inverte- 
braten kon ontsnappen.
De resultaten met zowel roos­
ters ais zeefnetten in Duitsland, 
Nederland en het Verenigd Ko­
ninkrijk waren m erkelijk beter 
dan in België. Ook in onze buur­
landen werd een verlies aan 
commerciële garnaal genoteerd 
(dat kon oplopen to t 20 %), 
maar problemen met verstop­
ping kwamen zelden voor. De 
reductie van de teruggooi was 
beduidend, maar toch werd al­
gemeen vastgesteld dat noch 
roosters, noch zeeflappen een 
afdoende oplossing konden bie­
den voor 0-jarige platvis.
De typische vangstsamenstel- 
ling in de Belgische garnaalvis­
serij maakt de toepassing van 
roosters zeer problematisch.
(vervolg op pagina 20)


Roosters en zeefnetten in de garnaalvisserij

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive