Damme, E.E.C. van

Schondorff, R.

Dutch

Research Papers in Economics

  ESB  27 juli 2007  477
ROLF SCHÖNDORFF
Voorheen hoogleraar 
algemene economie Uni-
versiteit van Amsterdam
Reactie op: 
Eindexamen 2007 Economie: Adam wie? 
C
ollega Van Damme bespreekt in zijn column 
in ESB 4512 van 15 juni opgave 4 van het 
eindexamen economie vwo. Een opgave 
over de prijs van stilte. Terecht heeft Van 
Damme kritiek op de manier waarop het begrip ‘wel-
vaart’ in die opgave wordt gebruikt. Welvaart in de 
ruime betekenis gaat over de mate waarin de behoef-
ten van consumenten zijn bevredigd door het gebruik 
van schaarse, alternatief aanwendbare middelen. In 
de opgave wordt ten onrechte een beperkt welvaarts-
begrip gebruikt, omdat men alle welvaartseffecten op 
geld poogt te waarderen. Het hoeft geen betoog dat 
er tal van behoeften van consumenten zijn die niet in 
euro’s kunnen worden uitgedrukt. Zoals de behoefte 
aan een leefomgeving die niet verstoord wordt door 
stank, geluidhinder, vernield landschap en veilig-
heidsrisico’s. In de bespreking van opgave 4 door 
collega Arnold Heertje op Kennisnet (fora.kennisnet.
nl/viewthread.php?tid=10838) is een en ander nog 
eens duidelijk naar voren gebracht.
Het is buitengewoon verheugend te kunnen vaststel-
len dat collega Van Damme zich blijkens zijn betoog 
heeft bekeerd tot het ruime welvaartsbegrip. Hij 
voert ons daartoe 231 jaar terug naar Adam Smith. 
Daar is op zichzelf niets tegen, maar een verwijzing 
naar het vigerend eindexamenprogramma eindterm 
53 zou voldoende geweest zijn. In deze eindterm 
wordt welvaart ruim gedefinieerd als de mate van 
behoeftebevrediging. Vanwege de misverstanden 
terzake wordt in die eindterm nog eens nadrukkelijk 
de beperkte betekenis van het nationaal product als 
welvaartsmaatstaf geformuleerd. De kritiek van Van 
Damme op deze eindterm (er wordt ‘impliciet iets 
dat lijkt op een definitie gegeven’) is onbegrijpelijk 
en onterecht. Zijn kritiek zou zich moeten richten op 
de wijze waarop met welvaart wordt omgesprongen 
in het voorstel voor een nieuw examenprogramma 
economie, gepubliceerd door de Commissie Teulings. 
Daarin staat terecht dat het bbp een te beperkte 
maatstaf voor welvaart is. Maar, en daar gaat het 
voorstel inzake een voor de economie zo wezenlijk 
begrip de mist in: Welvaart wordt gedefinieerd als de 
som van het consumenten- en producentensurplus. 
Dus gaat het uitsluitend over op geld waardeerbare 
zaken. Een gemonetiseerd welvaartsbegrip, waar Van 
Damme bij zijn bespreking van genoemde opgave 
4 terecht bezwaar tegen maakt. De vraag komt op 
waarom hij destijds die bezwaren niet naar voren 
heeft gebracht binnen de programmacommissie 
Teulings, waar hij lid van was. Zou er sprake zijn van 
voortschrijdend inzicht? Dan kan de vlag, door Van 
Damme halfstok gehangen, weer voluit.
r
e
a
c
t
i
e
Collega Schöndorff meent dat ik mij bekeerd heb tot 
het ruime welvaartsbegrip, dat betrekking heeft op de 
mate waarin de behoeften van consumenten bevredigd 
zijn. Ik moet hem teleurstellen. Van bekering is geen 
sprake. Ik heb nooit een ander welvaartsbegrip geleerd, 
nooit een ander gebruikt, nooit een ander gedoceerd.
Mijn column bekritiseerde het huidige examenpro-
gramma economie, dat het kernbegrip welvaart niet 
eenduidig definieert, maar op inconsistente wijze 
hanteert. Het programma neemt onvoldoende stelling 
tegen het idee dat bnp per capita een welvaartsmaat 
is en laat leerlingen bijgevolg in verwarring achter, 
en met een volledig verkeerd idee over waar het in 
de economie om gaat. Ik verwijs naar Van den Bergh 
(2005) voor verdere discussie en voor een betoog hoe 
schadelijk de resulterende misverstanden kunnen zijn. 
De opgave over geluidshinder op het examen van dit 
jaar levert een goede illustratie. Het is onthutsend 
te moeten constateren dat de belangrijkste bate van 
een luchthaven, het reizigerssurplus, daarin niet 
eens wordt genoemd. Het nieuwe programma dat het 
consumentensurplus voor de welvaart centraal stelt is 
een verbetering en zal dergelijke fouten vermijden.
Naschrift
ERIC VAN DAMME
Schöndorff stelt: “Het behoeft geen betoog dat er 
tal van behoeften van consumenten zijn die niet in 
euro’s kunnen worden uitgedrukt”. Dat behoeft wel 
betoog. Sterker: de bewering is onjuist. De waarde-
ring voor een schone, stille, mooie en veilige leefom-
geving kan, als gebruik wordt gemaakt van moderne 
economische technieken, wel in geld worden 
uitgedrukt; zie bijvoorbeeld Hanemann (1994) of 
Viscusi (2006). Het kan theoretisch, en het kan ook 
praktisch, mits de nodige voorzorgen in acht worden 
genomen. Natuurlijk, er zijn valkuilen, maar zelfs 
de middelbare scholier kan daarop attent gemaakt 
worden. Dit is precies wat de programmacommissie 
Teulings beoogt. Economie gaat over meer dan geld 
alleen, maar er is meer dat in geld kan worden uitge-
drukt dan collega Schöndorff bereid is toe te geven.
LITERATUUR
Bergh, J. van den (2005) BNP, weg ermee. ESB, 90(4475), 502-505.
Hanemann. W.M. (1994) Valuing the environment through 
contingent valuation. Journal of Economic Perspectives, 8(4), 19-43.
Viscusi, W.K. (2006) Monetizing the benefits of risk and 
environmental regulation. AEI-Brookings Joint Center for 
Regulatory Studies, Working Paper 06-09.

Reactie op: Eindexamen 2007: Adam wie?.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Research Papers in Economics