Waal, I. van der

DSpace at VU

 1 
 
Titel: Een witte plek in de mond: wat te doen? 
 
Meneer de rector, dames en heren, 
 
1 Woord vooraf 
In 1969 ben ik begonnen met mijn opleiding tot kaakchirurg. Prof. dr. W.A.M. van der Kwast, 
mijn opleider,  heeft mij toen in een vroege fase van de opleiding in contact gebracht met 
prof. dr. R. Donner, patholoog, ten einde tevens te kunnen worden ingewijd in de pathologie 
van mond- en kaakziekten. Op deze wijze heb ik de unieke gelegenheid gehad om 
patiëntbehandeling en weefselonderzoek te combineren. Thans is een dergelijke combinatie 
vanwege alle regelgeving en bijzondere eisen helaas niet meer mogelijk. 
Vroeg in mijn opleiding heeft professor Van der Kwast mij ook in contact gebracht met 
professor dr. G.B. Snow, keel-, neus- en oorarts, die het voor mij mogelijk heeft gemaakt 
onderzoek te doen op het gebied van tongkanker, gebruikmakend van het grote archief van het 
Antoni van Leeuwenhoek. Ongeveer in dezelfde periode ben ik in contact gekomen met 
professor dr. J.J. Pindborg uit Kopenhagen. Hij had zich destijds eveneens expertise 
eigengemaakt op het terrein van zowel de patiëntenzorg als het weefselonderzoek. Wij hadden 
derhalve veel gemeenschappelijks. De samenwerking met hem is voor mij in professioneel  en 
persoonlijk opzicht een enorme bron van inspiratie geweest.  
 
2 Mondkanker  
In Nederland wordt bij ongeveer 1000 patiënten per jaar de diagnose "mondkanker" gesteld. 
1
 
In vergelijking met bijvoorbeeld darmkanker (15.000 patiënten) en borstkanker (14.000 
patiënten) gaat het dus om een relatief weinig voorkomende aandoening. 
In vrijwel alle gevallen ontstaat mondkanker vanuit het oppervlakteweefsel, het slijmvlies van 
de mond. Het gaat dus om slijmvlieskanker, in vaktaal aangeduid als plaveiselcelcarcinoom.  
Mondkanker komt in de Westerse wereld iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen en uit 
zich vooral op middelbare en hogere leeftijd. De belangrijkste oorzaak van mondkanker is de 
combinatie van roken en alcoholgebruik.  
Er zijn verschillende mogelijkheden om mondkanker te behandelen. De meest gangbare 
methode is operatieve verwijdering. Andere behandelingsmethoden bestaan uit bestraling of 
behandeling met medicijnen (chemotherapie). Vaak betreft het een combinatie van deze 
behandelingsmogelijkheden.  
 2 
 
De kans op genezing, de prognose, wordt meestal uitgedrukt in een vijfjaars-
overlevingspercentage. Daarin wordt uitgedrukt hoeveel procent van de patiënten vijf jaar na 
de behandeling in leven is, vrij van kanker. De kans op daadwerkelijke genezing is bij een 
klein gezwel aanzienlijk groter dan bij een groot en vaak al uitgezaaid gezwel, en bedraagt 
ongeveer 85%. Vroege onderkenning van mondkanker is derhalve van groot belang. 
Het grote publiek blijkt nauwelijks bekend te zijn met mondkanker. Het effect van informatie 
over mondkanker via bijvoorbeeld de massamedia is zeer beperkt.
2
  Regelmatig uitgevoerd 
eigen mondonderzoek blijkt niet te leiden tot eerdere ontdekking van mondkanker.
3  
Het is 
voor huisartsen en tandartsen belangrijk om via na- en bijscholing alert te blijven op de 
vroege symptomen en uitingsvormen van mondkanker.
4
 Mede gelet op het relatief zeldzaam 
zijn van mondkanker is landelijk bevolkingsonderzoek niet zinvol.
5
 
Vanuit preventief opzicht maken niet roken en beperking van alcoholgebruik de kans op het 
krijgen van mondkanker- en ook van kanker in andere delen van het hoofd-halsgebied, de 
longen en de slokdarm-  aanzienlijk kleiner.
6
  
 
3 Mogelijke voorstadia van mondkanker; leukoplakie 
Bij veel, misschien wel het merendeel van de patiënten met mondkanker is sprake van een 
maanden of zelfs jarenlang zichtbaar voorstadium van kanker, zich soms uitend als een 
onregelmatig aspect van het mondslijmvlies maar vooral ook als een witte plek, zonder dat op 
dat moment bij weefselonderzoek sprake is van kanker. Het betreft zogenaamde 
voorloperlaesies, in vaktaal "premaligne" of "potentieel kwaadaardige" laesies genoemd. 
Bedacht moet worden, dat zich in het mondslijmvlies diverse witte, goed verklaarbare  
afwijkingen kunnen voordoen. Het zijn juist de niet goed verklaarbare witte afwijkingen, die 
een verhoogde kans hebben op overgang naar kanker. Vanwege de overwegend witte kleur 
worden deze voorloperlaesies "leukoplakie" genoemd (Afb.1). Wanneer zich bij een patiënt 
met leukoplakie overgang naar mondkanker voordoet, blijkt de kanker niet altijd te ontstaan 
op de plaats van de al of niet verwijderde leukoplakie, maar kan deze zich ook elders in de 
mond voordoen of zelfs op andere plaatsen in de lucht- of voedselweg, bij voorbeeld in de 
keel. 
Wanneer tandartsen of mondhygiënisten bij hun patiënt een leukoplakie aantreffen, zal 
meestal verwijzing naar een op dit terrein meer deskundige plaatsvinden- doorgaans een 
kaakchirurg- om de diagnose met meer zekerheid te kunnen stellen. Vaak wordt in deze 
situatie door de kaakchirurg een stukje uit de witte plek weggenomen voor onderzoek door de 
patholoog.  
 3 
 
 
3.1 Hoe vaak en bij wie komt leukoplakie voor en wat zijn de klachten? 
Leukoplakie van het mondslijmvlies komt bij ongeveer 0.1% van de bevolking voor. Het 
betreft voornamelijk mensen van middelbare en hogere leeftijd. De afwijking komt ongeveer 
even vaak bij mannen als bij vrouwen voor. Leukoplakie kan op alle plaatsen in de mond 
voorkomen, soms op meer plaatsen tegelijk. Leukoplakie veroorzaakt doorgaans geen 
klachten en vaak is de patiënt zich niet van de plek bewust. Een enkele keer klaagt een patiënt 
over een geïrriteerd of soms zelfs pijnlijk gevoel. In dat geval moet er rekening mee worden 
gehouden, dat er wellicht al sprake is van kanker en is altijd weefselonderzoek vereist. 
 
3.2 Wat zijn de oorzaken van leukoplakie? 
Roken is de belangrijkste oorzaak voor het ontstaan van leukoplakie. Hoe langer en 
intensiever de rookgewoonte is geweest, des te groter is de kans op het ontstaan van 
leukoplakie. Een enkele keer blijkt een witte laesie te berusten op chronische beschadiging 
van het slijmvlies  door verkeerde poetsgewoontes. Er ontstaat dan een soort goedaardige 
eeltvorming, die weer verdwijnt na het aanpassen van de poetsgewoonte. Soms is er geen 
verklaring voor het ontstaan zijn van de leukoplakie.  
 
3.3 Hoe groot is de kans dat leukoplakie overgaat in mondkanker? 
Per jaar gaat bij ongeveer 2% van de patiënten leukoplakie over in mondkanker. Bij een 
uitgebreide leukoplakie is de kans op overgang naar kanker groter dan bij een kleine. Ook de 
precieze plaats in de mond van is van belang. Zo treedt vaker kwaadaardigheid op bij 
leukoplakie van de tongrand. 
 
3.4 Voorspellende testen 
Het is tot op heden niet mogelijk gebleken om met een enkele test tevoren vast te stellen bij 
welke patiënten wel en bij welke patiënten geen overgang naar kanker zal optreden. Op dit 
gebied is in het VU- medisch centrum al tientallen jaren sprake van gezamenlijk 
wetenschappelijk onderzoek tussen de afdelingen Mondziekten, Kaak- en 
Aangezichtschirurgie (MKA), Keel-Neus-en Oorheelkunde en Pathologie. Eén van de 
enigszins voorspellende factoren is het bij weefselonderzoek door de patholoog aantreffen van 
"onrustige" cellen. Overigens moet worden bedacht, dat het betreffende weefselstukje in geval 
van een grote afwijking wellicht niet representatief is en op een andere plaats van de 
afwijking al sprake is van kanker.
7
 Soms worden dan ook meerdere weefselmonsters 
 4 
 
uitgenomen. Geruime tijd is op grond van in Scandinavië uitgevoerd onderzoek gedacht, dat 
een weefseltest met gebruikmaking van DNA-technologie, een betrouwbare voorspellende 
test voor kankerontwikkeling zou zijn. Inmiddels is gebleken, dat dat niet het geval is.  
 
3.5 Hoe kan leukoplakie worden behandeld? 
Bij mensen die roken kan stoppen met roken de leukoplakie binnen enkele maanden doen 
verdwijnen. Daarmee wordt de kans op het later alsnog ontstaan van mondkanker sterk 
verminderd, maar niet geheel geëlimineerd. 
De meest gangbare behandelingen van leukoplakie, die niet reageert op stoppen met roken of 
die voorkomt bij patiënten die niet roken of hebben gerookt, bestaat uit operatieve 
verwijdering of laserbehandeling. Begrijpelijkerwijs zijn de nabezwaren na behandeling van 
een grote leukoplakie ernstiger dan na verwijdering van een kleine leukoplakie.  
Medicamenteuze behandeling van leukoplakie met bij voorbeeld vitamine-A-achtige 
middelen heeft soms een remmend effect, maar kan bij langdurig gebruik met veel 
bijwerkingen gepaard gaan. De kans op het eventueel ontstaan van mondkanker wordt met 
deze behandeling niet verkleind. Niettemin zal in de toekomst de aandacht vermoedelijk 
vooral uitgaan naar medicamenteuze behandeling.  
 
3.6  Hoe zijn de resultaten van behandeling? 
Bij veel patiënten die voor leukoplakie zijn behandeld, komt op den duur de leukoplakie 
terug; de kans daarop wordt aanzienlijk verkleind bij patiënten die stoppen met roken.
8
 
Daarnaast kunnen zich nieuwe leukoplakieën elders in de mond ontwikkelen. In samenspraak 
met de patiënt wordt dan besloten al of niet tot een hernieuwde behandeling over te gaan, ook 
al is er geen zekerheid dat de leukoplakie niet zal terugkomen. Verder is wetenschappelijk 
nooit aangetoond, dat verwijdering van leukoplakie daadwerkelijk de kans op het in de 
toekomst ontstaan van mondkanker vermindert of voorkomt.
9,10
 
 
3.7 Wat te doen bij leukoplakie? 
Zoals al is vermeld, zijn er geen betrouwbare testen om vast te stellen of iemand met 
leukoplakie wel of niet mondkanker zal krijgen. Daarnaast is ook al vermeld, dat behandeling 
van leukoplakie de kans op het krijgen van mondkanker niet daadwerkelijk verkleint. De 
vraag rijst dan ook: "Een witte plek in de mond: wat te doen"? 
Bij uitleg aan patiënten met leukoplakie dat een eventuele overgang naar kanker niet 
betrouwbaar kan worden voorspeld en dat verwijdering van de leukoplakie de kans op het in 
 5 
 
de toekomst ontstaan van kanker niet elimineert, zijn er uiteenlopende reacties. Een klein 
percentage van de patiënten ziet op grond van deze informatie af van behandeling en kiest 
voor controle. Een ander, eveneens klein percentage, zegt de uitleg volledig te begrijpen, maar 
wil toch worden behandeld ("Ik houd niet van plekjes, die er niet horen"). Voor het merendeel 
van de patiënten is de problematiek te complex ("Ik weet het niet; zegt u het maar, u bent 
immers de specialist"). In deze situatie wordt zo mogelijk voor actieve behandeling gekozen, 
aangezien bij het afzien van behandeling en een later onverhoopt ontstaan van kanker de 
patiënt altijd het gevoel zal hebben, dat hem of haar adequate behandeling is onthouden. 
 
3.8 Controlebeleid 
Patiënten die zijn behandeld voor leukoplakie worden levenslang gecontroleerd op het 
eventueel optreden van recidief of het ontstaan van mondkanker. Meestal worden 
controleperiodes van 4-6 maanden aangehouden. 
 
3.9 Hoe nu verder? 
Voorkomen is beter dan genezen. Dat betekent, dat alles moet worden gedaan om roken te 
verbannen en alcoholgebruik te beperken. Daarnaast zal de zoektocht naar voorspellende 
factoren voor overgang naar mondkanker moeten worden gecontinueerd, zo mogelijk met 
behulp van een speekseltest. Bij de behandeling van reeds bestaande voorloperlaesies moet 
vooral worden gezocht naar medicamenteuze behandeling, bijvoorbeeld in de vorm van een 
zalf of een mondspoeling. 
 
4 Dankwoord 
Het aantal personen met wie ik in de afgelopen ruim 46 jaar in professioneel verband te 
maken heb gehad, is dermate groot, dat ik er voor heb gekozen hen op deze plaats niet met 
naam en toenaam te bedanken. In plaats daarvan beperk ik mij tot het groepsgewijs noemen 
van personen en instanties. 
In de eerste plaats dank ik het bestuur van de Stichting VU-VUmc, het College van Bestuur 
van de Vrije Universiteit, de Raad van Bestuur van het VU-medisch centrum en het bestuur 
van de faculteit Tandheelkunde van ACTA voor het in mij gestelde vertrouwen. In ACTA-
verband is altijd sprake geweest van goede samenwerking op het gebied van patiëntenzorg, 
onderwijs en onderzoek. Voor wat betreft nascholingscursussen noem ik graag de prettige 
samenwerking met ACTA Dental Education. 
 6 
 
Dank ook aan het bestuur van divisie II van het VU medisch centrum en, nadrukkelijk, ook 
aan de managers. Ik betrek hier op dit moment graag ook de juridische medewerkers van het 
VUmc bij, die mij enkele malen bij soms bizarre medisch-juridische kwesties met patiënten 
hebben bijgestaan. 
Met veel afdelingen binnen het VUmc is altijd sprake geweest van goede, prettige 
samenwerking. Graag dank ik daarvoor in het bijzonder de afdelingshoofden, stafleden en 
assistenten-in-opleiding van de afdelingen Pathologie, Keel-Neus- en Oorheelkunde, 
Radiotherapie, Oncologie, Heelkunde, Plastische chirurgie, Anesthesiologie, Inwendige 
Geneeskunde, Dermatologie en Hematologie.  
Een bijzonder woord van dank is op zijn plaats voor de medewerkers van het 
operatiekamercomplex OK-complex en vooral ook voor de planningfunctionaris van het OK-
complex. Zowel bij de patiëntenbehandeling als bij het weefselonderzoek heb ik mij bij de 
documentatie, ook in het kader van onderwijs en onderzoek, altijd voortreffelijk ondersteund 
gevoeld door de medische fotografen van het VUmc. 
Aangekomen bij de eigen afdeling kaakchirurgie, thans geheten afdeling voor Mondziekten, 
Kaak- en Aangezichtschirurgie (MKA), ben ik veel dank verschuldigd aan het huidige 
afdelingshoofd, de stafleden, de interne onderwijs- en onderzoekcoördinatoren, de collegae 
van de Maxillofaciale Prothetiek, de MKA-assistenten-in-opleiding, de administratieve 
medewerkers en het administratief-hoofd van de polikliniek,  de afdelingssecretaresses,  de 
verpleegkundigen en de hoofd-verpleegkundige. Graag noem ik ook de binnen de afdeling 
werkzame mondhygiënisten, de röntgenlaboranten, de laborant van de afdeling Pathologie 
van de Mondholte en, nadrukkelijk, de secretaresses. 
Met plezier denk ik terug aan de talloze contacten met tandheelkundige studenten tijdens 
colleges en co-schappen op onze afdeling. Daarbij heb ik altijd uitgedragen, dat het behalen 
van een diploma slechts een tussenstap is in de gedachte van altijd willen blijven leren. Tot op 
de dag van vandaag is dat ook mijn eigen inzet geweest. 
Buiten ziekenhuis- en faculteit tandheelkundeverband ben ik aan veel mensen dank 
verschuldigd voor het in mij gestelde vertrouwen. Het betreft onder andere de vele tandartsen, 
huisartsen,  kaakchirurgen, dermatologen, keel,- neus- en oorartsen en pathologen, die een 
beroep op mij hebben gedaan bij de diagnostiek en de behandeling van patiënten met 
bijzondere mond- en kaakafwijkingen. Daarnaast dank voor de prettige samenwerking met 
bestuursleden en medewerkers van de Koninklijke Nederlandse Maatschappij voor 
Tandheelkunde, het Nederlandsch Tandheelkundig Genootschap, de Nederlandse Vereniging 
van Tandartsen, de Nederlandse Vereniging voor Mondziekten, Kaak-en 
 7 
 
Aangezichtschirurgie, Redactie en medewerkers van het Nederlands Tijdschrift voor 
Tandheelkunde, het Nederlands Tandartsenblad en Tandartspraktijk. Een bijzonder woord van 
dank gaat uit naar de medewerkers van uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum en ook naar die 
van uitgeverij Prelum en van de nascholingsinstituten E-Wise en Bureau Kalker.  
Dank ook aan de vele patiënten, die mij hun vertrouwen hebben geschonken om hen te 
behandelen. In een academische omgeving lopen patiëntenbehandeling, studentenonderwijs, 
specialistenopleiding en wetenschappelijk onderzoek op veel momenten door elkaar heen; 
soms is dat ingewikkeld. "De patiënt staat centraal" is een ogenschijnlijk logisch, maar in een 
academisch- medisch centrum niet altijd reëel uitgangspunt. Dat is voor de meeste patiënten 
ook bespreekbaar. Bij de terugrapportage aan verwijzers heb ik jarenlang een kopie aan de 
patiënt gestuurd. Vooral de laatste jaren heb ik mijn terugrapportage vaak primair gericht aan 
de patiënt met een kopie aan de verwijzer.  
Ten slotte, dank aan u allen hier aanwezig. U zult het mij niet kwalijk nemen, wanneer ik 
daarbij nadrukkelijk mijn familie en vooral mijn echtgenote Olga en onze kinderen en 
kleinkinderen betrek. 
 
Ik heb gezegd. 
 
Literatuur 
1 Www.cijfersoverkanker.nl 
2 Stahl S, Meskin LH, Brown LJ. The American Dental Association's oral cancer campaign: 
the impact on consumers and dentists. J Am Dent Assoc. 2004 Sep;135(9):1261-7. 
3 Mathew B, Sankaranarayanan R, Wesley R, Nair MK. Evaluation of mouth self-
examination in the control of oral cancer. Br J Cancer. 1995 Feb;71(2):397-9. 
4 Groome PA, Rohland SL, Hall SF, Irish J, Mackillop WJ, O'Sullivan B. A population-based 
study of factors associated with early versus late stage oral cavity cancer diagnoses.Oral 
Oncol. 2011 Jul;47(7):642-7.  
5 Downer MC, Moles DR, Palmer S, Speight PM. A systematic review of measures of 
effectiveness in screening for oral cancer and precancer. Oral Oncol. 2006 Jul;42(6):551-60.  
6  Samet JM. The health benefits of smoking cessation. Med Clin North Am. 1992 
Mar;76(2):399-414. 
7 Holmstrup P, Vedtofte P, Reibel J, Stoltze K. Oral premalignant lesions: is a biopsy 
reliable? J Oral Pathol Med. 2007 May;36(5):262-6. 
 
 8 
 
8 Vladimirov BS, Schiodt M.  The effect of quitting smoking on the risk of unfavorable 
events after surgical treatment of oral potentially malignant lesions. Int J Oral Maxillofac 
Surg. 2009 Nov;38(11):1188-93. 
9 Einhorn J, Wersall J. Incidence of oral carcinoma in patients with leukoplakia of the oral 
mucosa. Cancer. 1967 Dec;20(12):2189-93. 
10 Lodi G, Sardella A, Bez C, Demarosi F, Carrassi A. Interventions for treating oral 
leukoplakia.Cochrane Database Syst Rev. 2006 Oct 18;(4):CD001829. 
 
 
Onderschrift 
Afb.1 Leukoplakie van de rechter tongrand; geen klachten.  



Een witte plek in de mond

http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/54268/Een%20witte%20plek%20in%20de%20mond.%20Afscheidsrede%20I.%20van%20der%20Waal.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Een witte plek in de mond

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

DSpace at VU