__Abstract__



Elk jaar geeft de Vlaams-Nederlandse Vereniging

voor Nieuwe Geschiedenis (VNVNG) een

bundel uit naar aanleiding van haar jaarcongres.

In 2009 was het thema van deze bijeenkomst

‘Propaganda en spektakel: Intochten en

festiviteiten in de Nieuwe Tijd’. Bijna alle lezingen

van dit congres zijn samengebracht in een

bundel onder redactie van Joop Koopmans en

Werner Thomas

Dijck, M.F. (Maarten) van

van Dijck, Maarten

EUR Research Repository

144 |  Tijdschrift voor Mediageschiedenis — 14 [1] 2011vinden we straks onze bronnen en wat is diebron? Als we sociale media begrijpen als eennieuwe vorm van expressie, namelijk als eenvorm van genetwerkte en collaboratieve cultu-rele producties, onder welke categorie vallen zedan? Uricchio laat zien hoe deze ‘multiply voi-ced, collective and ongoing’ praktijken nochobjecten zijn, noch pure ‘teksten’ en vaak ont-breekt ook een enkele auteur of instantie dieverantwoordelijk is voor de inhoud. Wie regeltdan de opslag? En wat wordt dan het juistemoment om zo’n dynamische artefact tebevriezen en te bewaren? Het is meer principi-eel een vraag naar het verschil tussen cultureelen sociaal, tussen artefact en de productieervan wanneer patronen van interactie min-stens zo belangrijk zijn als een afgeronde tekst.Uricchio wijst op het probleem dat het hiergaat om een vorm van cultuur die niet een sta-biel eindproduct oplevert, maar tegelijkertijdwel sporen nalaat. Gelukkig staat daar tegen-over dat opslag van data steeds goedkoper isgeworden en ook de bereidheid en het besefvan de historische waarde als bron van dezepraktijken.Inmiddels heeft bijvoorbeeld het Library ofCongress besloten Twitter te archiveren, datwil zeggen de grootste bibliotheek ter wereldarchiveert dagelijks miljoenen tweets en re-tweets. Het is een eerste aanwijzing dat er ookvoor de toekomst een hoop digitaal materiaalligt te wachten voor nog generaties mediawe-tenschappers. In een complexe mediawereldwaarin artefact een fact is maar tegelijkertijdeen doorgaand proces, materieel en vernet-werkt, is het fascinerend om te lezen in DigitalMaterial hoe en vanuit welke perspectieven hetmogelijk is de inbedding ervan in ons dagelijksleven te begrijpen.Susan AasmanJoop. W. Koopmans, Werner Thomas (red.)Propaganda en spektakel: vroegmoderne intochtenen festiviteiten in de NederlandenMaastricht: Shaker Publishing, 2009, 149 blz.,50 illustraties, € 25, ISBN 978-90-423-0396-6.Elk jaar geeft de Vlaams-Nederlandse Vereni-ging voor Nieuwe Geschiedenis (VNVNG) eenbundel uit naar aanleiding van haar jaarcon-gres. In 2009 was het thema van deze bijeen-komst ‘Propaganda en spektakel: Intochten enfestiviteiten in de Nieuwe Tijd’. Bijna alle lezin-gen van dit congres zijn samengebracht in eenbundel onder redactie van Joop Koopmans enWerner Thomas. Terwijl de expertise van deeerste volop in het veld van de vroegmodernemedia en propaganda ligt, valt dit thema eerderbuiten het kennisveld van inquisitiespecialistWerner Thomas. Waarschijnlijk ontbreken inde inleiding op de bundel daarom nogal watbelangrijke recente bijdragen over vorstelijkeintochten in de Zuidelijke Nederlanden.Opmerkelijk is niet alleen het onvermeld latenvan het werk van Stijn Bussels en Anne-LaureVan Bruaene, maar ook de manier waarop destandpunten uit een toonaangevende bijdragevan Hugo Soly worden ontkracht. Daarvoorwordt namelijk niet verwezen naar de recentstehistoriografische ontwikkelingen, maar welnaar een verder onbekende en onuitgegevenLeuvense licentiaatsverhandeling uit 1990.Verder ontbreekt in de inleiding een theoreti-sche luik waarin het begrip propaganda wordtuitgediept. Zo had deze bundel een bijdrageaan het historisch debat kunnen leveren dooraan te geven hoe de vroegmoderne propagandazich verhield tot de achttiende-eeuwse opkomstvan de publieke sfeer. Door het ontbreken vaneen stevige inleiding mist de bundel somssamenhang.De bijdrage van Jonas Goossenaerts biedteen interessant perspectief op de vorstelijkeintreden tijdens de laatmiddeleeuwse periode.Hij toont op basis van vorstelijke en stedelijkebronnen aan dat de Brugse Blijde Inkomst vanKarel de Stoute in 1468 door alle deelnemendegroepen op hun eigen manier werd geïnterpre-teerd. Hoewel hij het niet met zoveel woordenGezien, gehoord, gelezenTijdschrift voor Mediageschiedenis — 14 [1] 2011 |  145zegt, legt zijn bijdrage meteen de beperkingenvan vorstelijke propaganda bloot. Ondanks allefinanciële inspanningen van de Bourgondiërsom hun machtsoverwicht te propageren in deoptocht, slaagde de stedelijke overheid erin omde eigen identiteit te benadrukken. Daardoorblijft achteraf de vraag open wat de toeschou-wers precies in de symbolische taal van deintocht lazen: de macht van Bourgondië, deeigenheid van de stedelijke identiteit of beide.Ook Jac Geurts beklemtoont in zijn artikelde beperkingen van de vorstelijke propaganda.Hij vertrekt vanuit de interessante vaststellingdat de zestiende-eeuwse intochten van Filips IIniet overal met evenveel luister werdengevierd. Vooral in Oost-Nederland was hetenthousiasme voor de nieuwe vorst volgens dekroniekschrijvers vrij luw. Die vaststelling kop-pelt Geurts aan de vrij recente incorporatie vanGelre in het Habsburgse rijk, de beperkte ken-nis van renaissance-ideeën in deze streken énde eigen bestuurstradities in Oost-Nederland.Geurts heeft ongetwijfeld gelijk als hij stelt datvóór de Opstand de belangrijkste breuklijn zichtussen de zee- en landgewesten bevond en niettussen noord en zuid, maar zijn analyse is nietgeheel sluitend. Zo is het opvallend dat ook inde Hollandse steden de intochten van Filips IIvrij sober verliepen. Een vergelijking met deWaalse provincies zou hier meer duidelijkheidkunnen brengen over de eigenlijke oorzakenvan de verschillen.Net als Goossenaerts en Geurts wijst ElmerKolfin op de beperkingen van de vorstelijkepropaganda. Kolfin geeft een kunsthistorischebespreking van de muur- en plafondschilderin-gen in Huis ten Bosch. Interessant is de vast-stelling dat ook de culturele bovenlaag die hetpaleis bezocht, de inhoud van de voorstellingenzelden begreep. De bezoekers waren weliswaaronder de indruk van de muur- en plafondschil-deringen, maar de ingewikkelde symboliek vande voorstellingen schoot zijn doel voorbij. Spij-tig genoeg blijft deze bijdrage vaak op hetbeschrijvende niveau steken. Dat geldt groten-deels ook voor de bijdrage van Joop Koopmansover het vieren van de verjaardag van de stad-houder na het verdrijven van de patriotten in1788. Op basis van eigentijdse nieuwsberichtenweet hij een goed beeld te schetsen van de poli-tieke situatie in de Republiek aan het einde vande achttiende eeuw. Koopmans weet een nieuwinzicht aan de verzamelbundel toe te voegendoordat hij aantoont dat propaganda deelswerd opgelegd aan de bevolking, maar deelsook door de burgers werd gedragen.Eelco Elzinga besluit de bundel met eenstuk over de continuatie van de Blijde Inkom-sten na 1800. Ook deze bijdrage is ergbeschrijvend van opzet, maar niettemin vormtze een mooi sluitstuk. Elzinga toont aan dat detraditie van Blijde Inkomsten in Nederland na1800 werd voortgezet. Tijdens de negentiendeeeuw viel men grotendeels terug op rituelen uithet Ancien Régime. Zelfs het iconografischeprogramma van de intreden sloot nauw aan bijhet verleden. Zo wezen de Nederlandse vorstenmaar al te graag op de continuïteit met deHabsburgse vorsten waarvan de Republiek zichin de zestiende eeuw net had afgescheurd. Pasin de twintigste eeuw was er sprake van eenzekere modernisering van de Blijde Inkomstvan de vorst. Spijtig genoeg gaat Elzinga nietdieper in op deze veranderingen. Zo vermeldthij wel de onlusten bij de intredeplechtigheidvan Beatrix maar duidt hij het achterliggendeproces van democratisering niet.Net als elders in de bundel moet de lezerook in de laatste bijdrage van Elzinga zelf depassende conclusies bij het gepresenteerdemateriaal trekken, en juist daar laat deze bun-del heel wat kansen liggen. Een intelligenteepiloog had hier soelaas kunnen bieden, wanthet had de redacteurs de mogelijkheid gegevenom de belangrijkste conclusies van deze bun-del aan te stippen. Zo weten we dankzij dezebundel meer over de vorstelijke intrederituelenin de Noordelijke Nederlanden, terwijl in dehistoriografie doorgaans de laatmiddeleeuwseZuidelijke Nederlanden alle aandacht opslok-ken. Bovendien is de lange chronologische lijnvan middeleeuwen tot vandaag uiterst interes-sant. Daarbij komen de Zuidelijke Nederlan-den weliswaar iets te weinig aan bod, maar Pro-paganda en spektakel maakt de lezer alvast dui-delijk dat propaganda geen eenvoudig eenrich-146 |  Tijdschrift voor Mediageschiedenis — 14 [1] 2011tingsproces was tijdens het Ancien Régime.Verder onderzoek moet wel nog uitwijzen hoedit in de vroegmoderne Republiek dan preciesverschilde van de monarchale ZuidelijkeNederlanden.Maarten van DijckMichel ReindersGedrukte chaos. Populisme en moord in hetRampjaar 1672Amsterdam (Uitgeverij Balans) 2010, 333 p.;ill., € 19,95, ISBN 978-94-600-3284-4Het Rampjaar 1672 blijft fascineren. Ver-scheurd door burgerlijke onrust en rellen enbedreigd door de Engelse vloot en de troepenvan Lodewijk XIV en de bisschop van Munsterbeleefde de Republiek in dat jaar een existenti-ele crisis, met de gruwelijke politieke moord opde gebroeders De Witt als onbetwist diepte-punt. Velen voelden zich geroepen commen-taar te leveren of stemming te maken. Zo’n1600 verschillende pamfletten verlieten in datjaar de drukpers, in een totale oplage van mis-schien wel 2,4 miljoen exemplaren; zelfs voorde Republiek met haar levendige discussiecul-tuur was een dergelijke oververhitte publiekediscussie ongekend. ‘Gansch Nederlantseheelal dat schynt sijn Gal te braecken, Enspuwt met volle mont de laster-schriften uyt’,wist een anonieme pamfletschrijver te melden.Die onophoudelijke stroom van pamflettenstaat centraal in Gedrukte chaos. Populisme enmoord in het Rampjaar 1672 van Michel Rein-ders, een bewerking van zijn proefschrift Prin-ted Pandemonium. The Power of the Public andthe Market for Popular Political Publications inthe Early Modern Dutch Republic, waarop hij in2008 promoveerde aan de Erasmus Universi-teit Rotterdam.Aan de hand van pamfletten leidt Reindersde lezer met vaardige hand en vlotte pen chro-nologisch door het Rampjaar, van december1671, toen de toenemende oorlogsdreiging aan-leiding gaf tot felle discussies over de noodzaakprins Willem tot legeraanvoerder te benoemen,tot en met december 1672, toen de meeste Hol-landse, Zeeuwse en Friese stadsbesturenwaren gezuiverd van ‘onbetrouwbare’ regentenen de opstandige burgers meenden dat de fun-damenten van goed bestuur waren hersteld.Alle belangrijke kwesties van het overvolle jaar1672 komen zo in al hun felheid voorbij: depositie van de Oranjes in de Republiek, de ver-houding tot de Engelse koning Karel II, de ver-ontwaardiging over de verwaarloosde landde-fensie, de onmacht en het vermeende verraadvan de zittende regenten, de onwenselijkheidvan een vredesverdrag met Lodewijk XIV, deniet meer te stuiten roep om een stadhouder,de steeds sterker wordende demonisering vanhet bewind van de Ware Vrijheid, de moord opde gebroeders De Witt, en de luide roep onderontevreden burgers om politieke vernieuwingen zuivering. Als een seismograaf peilen depamfletten de verschillende stemmingen enopvattingen en brengen zij de wanorde van hetRampjaar tot leven. Daarin ligt de grote kwali-teit van Gedrukte chaos.Maar Reinders wil meer. Hij meent dat deveronachtzaming van de pamflettenliteratuurtot een onjuist beeld van de gebeurtenissenheeft geleid. De vaak door burgers geschrevenpamfletten registreerden namelijk niet alleenwat er leefde in de hoofden van de tijdgenoten,maar bepaalden in belangrijke mate het gedragvan de betrokkenen en gaven zo de gebeurte-nissen in het Rampjaar mede vorm. Zijn boekbelooft een nieuwe interpretatie te bieden vande politieke cultuur die ’1672’ mogelijkmaakte. Hier beginnen de vragen en de twijfel.Die betreffen in de eerste plaats Reinders’omgang met de pamfletten zelf. Wie op basisvan zijn stellige verklaring dat hij als eerste diepamfletdiscussies serieus neemt, verwacht datGedrukte chaos systematisch aandacht besteedtaan het publieke debat, aan vragen als wie zoalpamfletten schreven en uit welke motieven,wat de (commerciële) rol van uitgevers was enhoe we de rol van pamfletten in het publiekedebat kunnen bepalen, komt bedrogen uit.Reinders spreekt bijvoorbeeld geregeld onbe-kommerd van een goed uitgedachte Oranjepro-paganda (‘een schaakspel van Oranjepropa-ganda’ noemt hij het op p. 41), zonder de orga-Gezien, gehoord, gelezen

Dutch

Propaganda en spektakel. Vroegmodene intochten en festiviteiten in de Nederlanden

NARCIS 

Erasmus University Digital Repository

https://pure.eur.nl/files/47135906/Metis_171385.pdf

Propaganda en spektakel. Vroegmodene intochten en festiviteiten in de Nederlanden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

EUR Research Repository

NARCIS

EUR Research Repository

Erasmus University Digital Repository