Romero López, Alicia

Portal de Revistas Científicas Complutenses

Recensións
Madrygal, 2013, 16  223-241236
descubrir que o seu pai pertencía ás Irmanda-
des da Fala” (p. 48). Velaquí temos o home e 
o galeguista, sen deixar a un lado o escritor. O 
autor realiza unha profunda análise da súa obra 
e realiza investigacións dende aqueles primeiros 
textos irrecuperables publicados na escola.
Estas tres facetas, como nos apunta o autor, 
reflicten “o decorrer de Celso Emilio Ferreiro 
nos planos vital, literario e político, os tres case 
sempre da man” (p. 12). No levantamento do 
dezaoito de xullo, recollido no capítulo titulado 
“Destrución”, converxen os tres niveis. Vemos 
un Celso Emilio mozo que suspira polo seu pri-
meiro amor. A dor por esa muller acentúase dra-
maticamente pola dor pola Patria. “O corazón 
parece querer saírlle do peito, o mesmo corazón 
que cicatriza tan amodo logo da ruptura con Isa-
bel, pero isto élle outra cousa ben distinta” (p. 
85). Vive agochado e escribe cartas reveladoras. 
Como unha que rubrica coas seguintes palabras, 
cheas de rancor: “Hoxe máis que nunca: morra 
Hespaña! Teu e de Galiza, Ferreiro” (p. 92). O 
Día de Galiza achegábase e Celso Emilio defen-
día, malia as circunstancias, a súa terra máis que 
nunca. Alí onde se despediría de todos nós, no 
seu fogar en Celanova, no ano 1979.
Vanesa RodRíGuez teMBRás
oGando González, Iolanda / Laura tato 
Fontaíña (eds.) (2012): Textos recuperados. De 
Galo Salinas a Castelao. Pontevedra: Bibliote-
ca-Arquivo teatral “Francisco Pillado Mayor”, 
219 pp.
O volume ante o que nos atopamos recolle 
un arduo traballo de investigación no que se re-
cupera unha serie de textos, ben inéditos, ben 
publicados dende 1903 ata 1923 nalgunhas re-
vistas científicas de difícil acceso, e que van ser 
moi útiles á hora de investigar a historia do Tea-
tro Galego da época. 
O libro ábrese cunha breve nota das autoras, 
na que sinalan a finalidade da recompilación e 
a súa utilidade. É seguida dun breve, pero in-
tenso e preciso estudo introdutorio no que se 
nos ofrecen datos tanto dos textos recuperados 
como dos seus autores, sempre en relación coas 
obras presentadas a continuación. Tamén atopa-
mos unha pequena bibliografía e uns coidado-
sos criterios de edición. É por todo iso polo que 
 Ferreiro”. Deste xeito o expresa Nicolás nas pri-
meiras páxinas correspondentes ó prólogo, en-
gadindo máis facetas dun mesmo home sinxelo 
e afable: “Home, o traballador, o político, o en-
saísta, o narrador, o activista cultural, o confe-
renciante, o colaborador en prensa, o fundador 
ou cofundador de partidos políticos e de asocia-
cións de carácter social e cultural...”, e engade: 
“e facelo con luces de situación” (p. 9).
Temos diante “un libro concibido ad maio-
rem gloriam” (p. 9), que non só pode ser útil 
para investigadores literarios, senón que da man 
do poeta de Celanova fai un repaso tamén á his-
toria do século XX ata catro anos despois do ini-
cio da democracia, cando faleceu Celso Emilio 
Ferreiro.
A organización da obra guíanos dunha ci-
dade a outra, en bloques cronolóxicos, onde 
Ramón Nicolás vai máis alá e lévanos os lec-
tores coa súa obra coma se fose unha máqui-
na do tempo: a aqueles que queiran estudar a 
súa obra ou sinxelamente a aqueles que queiran 
coñecer a ese home extraordinario de Celano-
va. “Non quere ser unha biografía de carácter 
exclusivamente literario, porque son da idea de 
que cómpre un texto biográfico que explique a 
Celso Emilio á luz do tempo que lle tocou vivir” 
(p. 11), explícanos o autor.
A ampla relación de correspondencia reci-
bida, como ben nos sinala Nicolás, “permite 
reconstruír, e neste caso reconstruír é a pala-
bra exacta, o universo de afectos e desafectos, 
de actividades e traballos feitos ou frustrados, 
de desgustos ou ledicias na vida cotiá” (p. 12), 
sen esquecernos do valor engadido destas car-
tas cruzadas no Franquismo, encriptadas moitas 
delas debido ó control férreo na ditadura.
As conversas coa xente achegada a Ferreiro, 
proporcionoulle a Ramón Nicolás unha perspec-
tiva más extensa da figura literaria. Podía, deste 
xeito, confirmar o que xa sabía despois do dila-
tado estudo da súa obra durante máis de vinte 
anos. “Xa de mozo, confírmano os amigos, vían 
nel algo especial: gustábanlle os versos!, e máis 
que lelos, que tamén, facelos” (p. 47). Unha 
vocación natural, así como as súas tendencias 
vindicativas políticas: “Esa práctica galeguista, 
esa ideoloxía que fora algo natural, no que non 
tivera que pensar moito e que lle veu co uso da 
razón, pois no seu fogar era o que se vivía ao 
Recensións
Madrygal, 2013, 16  223-241 237
desenvolver en ambientes rurais e os protago-
nistas pertencían ás clases medias e altas. O que 
cambia na obra é o espazo e a clase social dos 
protagonistas, xa que a trama segue tendo como 
tema principal a honra. Copas e bastos. Sainete 
de feitos gallegos nun acto (1921), co nome de 
sainete o autor volve á súa orixe rexionalista, 
tendo como materia o marido burlado; Os meus 
amores (1922), que non consta que fose estrea-
da, e como na anterior, abundan nela as refe-
rencias subidas de tono. O dramaturgo Alfredo 
Nan de Allariz, estando instalado na Habana 
en 1904, tivo acceso á obra Minia do cubano 
Manuel Lugrís, a cal toma como base para dar 
forma á súa peza dramática Por mor do drama 
Minia ou Furto, xuízo e sentenza (1904). Esta 
preséntanos unha sala do xulgado onde o autor é 
acusado de roubar a obra Minia. O trasfondo da 
mesma é un lamento polo estado do teatro gale-
go da época. A outra obra transcrita titúlase ¡Ai-
riños... levaime a ela!, boceto cómicodramático 
(1905), que é o primeiro monólogo escrito polo 
autor. O tema é o dun vello emigrante que dese-
xa volver á Galiza pero non dispón dos medios 
necesarios, aínda que o final conclúe co retorno. 
No medio da mesma faise unha loanza tanto da 
lingua como das tradicións do cante e baile ga-
legos. As pezas editadas de Emiliano Balás Sil-
va son: Monólogo (1912), que se trata máis ben 
dun poema; Estranxeiro na súa terra (1915), 
obra bilingüe (galego-castelán) e A noite de San 
Xoán (1917) na que se describe a través da téc-
nica do contacontos as lendas e tradicións da 
devandita noite. A peza do dramaturgo José M. 
López Castiñeiras integrada neste compendio 
é O Chufón. Comedia dramática en dos actos 
y en prosa, que foi publicada parcialmente, xa 
que non se presentan todas as escenas, no xor-
nal lugués El Progreso (1916). Foi enviada por 
Xesús Rodríguez López, despois dunha disputa 
sobre a autoría da mesma que as editoras resu-
men nesta edición, para concluír que, aínda que 
o segundo aproveitou algunhas escenas (feito 
recoñecido polo mesmo autor), as dúas obras se 
diferencian sobre todo en que a de López Cas-
tiñeiras é un drama onde triunfa a inxustiza e a 
outra é unha comedia. A peza vén encabezada 
por unha nota de Rodríguez López na que inten-
ta esclarecer o acontecido (p. 189 e ss.). Salva-
dor Cabeza León foi parte do movemento rexio-
nalista e tivo relación con Manuel Murguía. Só 
a lectura dos textos resulta moito máis amena e 
sinxela. Os textos presentados están ordenados 
de xeito metódico: en primeiro lugar temos o de 
Castelao, por ser o de maior importancia tanto 
polo autor como pola súa relevancia na Historia 
do Teatro, e seguidamente os textos dos demais 
autores, ordenados cronoloxicamente segundo o 
autor. Os escritores presentados son doce e en 
total imos encontrar dezanove textos, dezaoito 
teatrais e un, o de Castelao, que é un fragmento 
epistolar. 
O primeiro texto co que nos encontramos é 
o de Castelao, que ten como título, xa que así 
está catalogado no arquivo da Fundación Vicen-
te Risco, a primeira liña do texto da primeira 
folla conservada, “Proieuto de teatro galego ô 
xeito do da «chave souris»”. O texto componse 
de tres follas, das que falta a primeira, e é par-
te dunha carta na que o autor pon por escrito 
o programa dunha función do Teatro da Arte. 
Consta de dúas partes, a primeira composta por 
cinco pezas e a segunda por catro. En cada un 
dos pequenos apartados Castelao apunta bre-
vemente como debería ser a montaxe escénica. 
Tras estas breves descricións continúa co corpo 
normal da carta, onde se laia da falta de actores 
cualificados na Galiza. O destinatario da carta é 
descoñecido, aínda que as editoras nos ofrecen 
algúns nomes posibles: Vicente Risco, Ramón 
Otero Pedrayo ou José Rodríguez de Vicente. 
“A importancia deste breve documento radica 
en que é a proba definitiva de que nos primei-
ros anos da década de 1920 (...) Castelao ten-
tou crear en Pontevedra un grupo de teatro que 
contribuíse á renovación (...)” (p. 12). Este texto 
tamén serve para ver a evolución do teatro de 
Castelao, por unha banda o que describe nesta 
carta e por outra o que posteriormente repre-
sentaría durante o exilio arxentino. O seguinte 
autor é Galo Salinas, que foi un dos escritores 
máis importantes do teatro rexionalista e tamén 
coñecido por ser o primeiro teórico da Historia 
do Teatro Galego. Este testemuño está compos-
to por catro textos: Sabela, comedia nun acto 
(estreada en 1903) é a primeira das súas come-
dias e, ademais, a súa primeira obra escrita en 
prosa. O seu argumento insírese na liña temática 
da honra que caracteriza as súas obras iniciais; 
Entre dous mundos. Poema dramático nun acto 
(datada en 1919) está inserida na época da reno-
vación teatral, na que as obras non tiñan que se 
Recensións
Madrygal, 2013, 16  223-241238
os investigadores do Teatro Galego de comezos 
do século XX e mais para todos aqueles lectores 
curiosos e interesados neste tema. 
Alicia RoMeRo lóPez
Palacios González, Manuela (ed.) (2012): 
Forked Tongues. Galician, Basque and Catalan 
women’s poetry in translations by Irish Writers. 
Bristol: Shearsman Books.
O presente volume nace do esforzo editorial 
de Manuela Palacios para levar a voz dalgu-
nhas das autoras de poesía máis relevantes nas 
linguas galega, catalá e vasca contemporáneas 
até a lingua franca de hoxe, o inglés. A “for-
ked tongue” que lle dá título ao libro é unha 
lingua bífida, partida, bifurcada, un termo que 
alude con claridade á situación de bilingüismo 
que acontece nas vidas das autoras da escolma 
e de calquera autor que desexe desenvolver a 
súa produción literaria en galego, catalán ou 
éuscaro. Estes autores conviven coa realidade 
e a dualidade do bilingüismo no Estado espa-
ñol, en palabras da editora: “the notion of the 
forked tongue arises also of the bilingual condi-
tion both of the writers and of the communities 
involved in this anthology” (p. 7). Ademais, as 
mans encargadas de facer a tradución dos textos 
ao inglés veñen de Irlanda, un país que coñece 
tamén o bilingüismo e a diglosia entre o irlan-
dés e o todopoderoso inglés, que é xa a lingua 
maioritaria na illa, segundo amosan as enquisas 
lingüísticas.
Manuela Palacios sabe xogar coa semántica 
e co dobre sentido das palabras, xa que a “for-
ked tongue” inglesa non é só unha lingua que 
posúe dúas partes, mais tamén unha lingua vi-
perina, cruel, quizais unha chamada de atención 
contra aqueles que critican e castigan social-
mente o uso das linguas que compoñen o libro; 
ou talvez unha ironía sobre a personalidade es-
tereotipada das mulleres, pois estamos perante 
un volume confeccionado só por elas. Forked 
Tongues é un volume de significado bífido: ten-
ta dar voz a linguas consideradas “minoritarias” 
por algúns mais igualmente válidas que calque-
ra outra lingua para acadar unha produción lite-
raria de enorme calidade, e tenta dar voz ás mu-
lleres, que ás veces son esquecidas nos circuítos 
mainstream a favor dos homes.
escribiu unha obra chamada Camiño da vila que 
é a que se reproduce neste volume. É unha peza 
que contén música e cantos. Ao ser unha obra de 
1915, ano no que empezaban a crearse os coros 
populares, o máis probable é que formase parte 
do teatro que enmarcaba as actuacións musicais. 
A peza de Manuel Posse Rodríguez persentada, 
Inda non quero ser mico!, está dentro do canon 
do teatro didáctico. Parece ser que é unha adap-
tación de F. Ignacio Blanco Freire, xa que no 
manuscrito no que se encontra a obra aparece 
atribuída a este e figura Posse Rodríguez como 
adaptador da mesma. O argumento é “un gra-
cioso diálogo entre un labrego e un mozo estu-
dado que se esforza, inutilmente, en convencer 
ao paisano de que o home non tivo como pri-
meiro pai a Adán, senón un simio” (p. 26). Por 
suposto, a tese evolucionista non triunfa, polo 
que a peza serve como exemplo do uso que fixo 
a Igrexa do teatro para predicar a súa ideoloxía. 
Euxenio Charlón Arias e Manuel Sánchez Her-
mida marcaron as liñas do teatro popular dende 
1915. Neste volume recóllense dúas obras: Cal-
quera entende este enredo, peza de crítica so-
cial, e Nocturno periodístico, obra bilingüe, que 
é unha homenaxe aos periodistas da época. A 
peza editada de Xosé Ares Miramonte é a única 
que se coñece do autor e chámase Andacio. Nela 
trátase o tema do desleixamento dalgúns emi-
grantes. De Manuel Vidal Rodríguez recóllese 
a obra O “si” de Gabriela (1920), publicada en 
forma de conto dialogado. A peza Un match in-
ternacional de foot-ball de Manuel Rei Pose é 
unha comedia na que se reproduce o abraio dun 
feirante que observa, sen entendelo, un partido 
de fútbol. A obra insírese na época na que o fút-
bol estaba comezando a gañar gran popularida-
de. Co pseudónimo Nin guén publicouse O Tor-
nillo (1923), brevísima peza en forma dialogada 
na que se parodia a utilidade dun automóbil. 
Benvido sexa o traballo das editoras, Iolanda 
Ogando González (doutora en Filoloxía Galega 
pola Universidade de Santiago de Compostela, 
actualmente profesora da Universidade de Ex-
tremadura) e Laura Tato Fontaíña (doutora en 
Filoloxía Galego-Portuguesa pola Universidade 
da Coruña, actualmente profesora nesta univer-
sidade. É tamén directora da Serie Azul “Litera-
tura Teatral Galega”), que ao presentarnos esta 
recopilación de textos colocan ao noso alcance 
un coidadoso traballo de gran importancia para 


Ogando González, Iolanda / Laura Tato Fontaíña (eds.) (2012): "Textos recuperados. De Galo Salinas a Castelao".

http://revistas.ucm.es/index.php/MADR/article/download/43720/41318

Ogando González, Iolanda / Laura Tato Fontaíña (eds.) (2012): "Textos recuperados. De Galo Salinas a Castelao".

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Portal de Revistas Científicas Complutenses