Aguado Domingo, Elena

Portal de Revistas Científicas Complutenses

aspecto sintáctico relevante desde un marco teórico como
o da gramática de valencias que non fora até ao momento
presente tido moito en conta na lingüística galega. Non
cabe dúbida de que esta se ve enriquecida con tal aborda-
xe e de que a monografía abre un camiño para novas e
desexábeis achegas a uns estudos sintácticos que aínda
demandan unha maior atención dos lingüistas.
Xosé Ramón FREIXEIRO MATO
VILLANUEVA GESTEIRA, María Dolores (2011): A lin-
gua galega entre 1963 e 1975. Situación social e discur-
sos dende o galeguismo. Pontevedra: Litosprint S.L,
242 pp.
Gañadora do premio de investigación 2008 de novos
investigadores, Malores Villanueva preséntanos na súa
segunda obra un extenso e acertado traballo sobre a
situación social da lingua galega nos últimos anos do
franquismo, concretamente entre 1963 e 1975. Datas
escollidas a conciencia xa que ambas dúas supoñen
cambios estratéxicos nos derradeiros anos do réxime.
1963 é o centenario da primeira edición de Cantares
Gallegos de Rosalía de Castro e grazas a súa reedición
vólvese a publicar neste ano a revista Grial. Ademais de
ser o ano no que se instaura o Día das Letras Galegas
pola Real Academia Galega. A data escollida para rema-
tar o  período de investigación é 1975 xa que coincide co
final da ditadura franquista.
O estudo comeza cun capítulo de introdución ó mar-
co histórico da época que non podería entenderse,
segundo a autora, sen analizar as consecuencias da Gue-
rra Civil española acontecida entre 1936 e 1939 xa que
tivo unha gran repercusión en Galicia por ser unha das
primeiras rexións en caer ante o réxime e durante este
foi unha das máis reprimidas. Polo tanto, hai que facer
distinción entre a situación xeral de España e a particu-
lar de Galicia (pp. 19-25).
Non estaría rematada a introdución sen ter en conta
a situación socioeconómica e demográfica do País
durante o período de estudo. A autora incide na impor-
tancia da emigración que levou ós galegos a buscar un
futuro mellor fóra da súa terra tendo como destinos
principais primeiro América, despois Europa e outras
partes da península (pp. 32-36). Este feito afecta, non
cabe dúbida, á economía galega que debe sustentarse da
terra e, como non, do mar (pp. 37-40).
O obxectivo do estudo é analizar a situación socio-
lingüística no momento. Así, exponse de forma detalla-
da, con táboas e gráficos moi clarificadores, extraendo
datos do Mapa Sociolingüísco de Galicia e mais do Ins-
tituto Galego de Estatística, a utilización e o coñece-
mento da lingua do pobo galego (pp. 43-47). Os datos
refírense á lingua da poboación en todas as súas disci-
plinas. Analiza a investigadora a continuación o uso do
galego na escrita recollendo os títulos publicados no
período (pp. 49-54). Ao final do libro adxunta unha
táboa con todas elas.
Fronte a esta esperanzadora utilización do galego a
estudosa analiza o uso da lingua nos ámbitos máis for-
mais da sociedade como na administración, no ensino e
a igrexa, ou mellor dito, o no uso da lingua galega nestes
ámbitos. O impulso que lle dera a proclamación da
Segunda República vén destruído coa entrada do réxi-
me, e ata o final do mesmo, a lingua galega foi prohibi-
da nestes ámbitos. Naquela España había que ser patrio-
ta, para iso, había que falar ben, ou sexa o idioma oficial,
o castelán. Polo tanto, o ensino desenvolveuse integra-
mente en castelán ata finais do réxime. “Só nos derra-
deiros anos hai unha certa flexibilidade, unha certa saí-
da de aire á gran ola de presión que é a Ditadura” (p. 69).
E foron, certamente, nestes derradeiros anos cando
se puxeron en marcha as organizacións e os galeguistas
para tentar cambiar a visión do galego. Así, hai un re-
rexurdimento da literatura galega grazas ós autores da
Nova Narrativa Galega. Moi importante para este feito
foi, como sinala M. D. Villanueva, a segunda andaina da
editorial Grial en 1963. Todos estes autores foran uni-
versitarios, xa que a Universidade de Santiago de Com-
postela adquiriu gran prestixio e na metade da década
dos setenta habería máis de 15000 alumnos. Alí come-
zouse a introducir o galego. Creouse en 1972 a Cátedra
de Lingua e Literatura Galegas. Así, moitos estudosos
comezaron a preocuparse pola lingüística galega facen-
do a súas teses de doutoramento sobre este tema e duran-
te este período saen á luz dicionarios, gramáticas e
libros de texto para o estudo do galego. Para isto foi moi
importante o labor do “Instituto da Lingua Galega”, que
xurdiu en 1971 e dende este organismo fixéronse (e fan-
se aínda hoxe en día. A propia Malores Villanueva é
investigadora do centro) os máis importantes traballos
de lingua galega. Moi destacados foron os métodos de
ensino Gallego 1, Gallego 2 e Gallego 3. Ademais dou-
tros proxectos que non é momento de describir. Este
ensino da lingua non sería posíbel sen a colaboración da
Real Academia Galega coas Normas ortográficas e
morfolóxicas do idioma galego (1970). Outras asocia-
cións culturais fixeron moito por estender a lingua den-
tro e fóra de Galicia. Asociacións moi importantes que
xurdiran a principios dos anos sesenta por todo o territo-
rio galego e fóra de Galicia. A autora lembra o grupo
“Brais Pinto” en Madrid. Anos despois de que comeza-
ran esta andaina os galegos universitarios en Madrid,
xurdiron “O Galo” en Santiago de Compostela, “O
Facho” na Coruña, a Asociación Cultural de Vigo, a
Asociación de Amigos da Cultura, en Pontevedra, a
Agrupación Cultural Auriense o a Agrupación Cultural
Abrente en Ribadavia. Todas elas encargáranse de pro-
mover a cultura e a lingua por todo o territorio con con-
ferencias, recitais, concursos. Ademais promoveron o
teatro e impartiron cursos de lingua. Detrás destas aso-
ciacións están as organizacións políticas coma o Partido
Socialista de Galicia ou a Unión do Pobo Galego. Así,
vincúlanse á creación de “O Galo” ou “O Facho” os
Recensións
231Madrygal, 2011, 14 217-232
militantes do PSG, á Asociación Cultural de Vigo os da
UPG ou á Asociación Cultural Breogán os do PCG. O
nacionalismo político desenvolvíase en galego, era un
símbolo máis, un sinal de identidade e isto vai reflectir-
se no pobo. Grazas a estas organizacións o galego vai
ser a lingua do proletariado, da reivindicación, da loita
(pp. 113-118).
Non cabe dúbida, e desenvólvese neste capítulo do
libro, que pese á represión, moitos foron os homes e as
mulleres que axudaron a superar a situación e facer do
galego unha lingua de comunicación en todos e para
todos os niveis.
A segunda parte do estudo céntrase nas opinións
destes homes e mulleres, destes galeguistas, sobre a lin-
gua galega daquela. Entre eles había posturas diverxen-
tes, algunhas delas cheas de optimismo, outras de pesi-
mismo pero sempre en prol do galego.
O primeiro que estes galeguistas fixeron foi tentar
de convencerse e convencer os outros de que o galego
era unha lingua ó mesmo nivel que o castelán e que o
francés e non un simple dialecto do castelán xa que o
propio galego presenta variedades dialectais. Quen
xogou maior papel da defensa desta teoría foi, entre
outros, Xosé Luis Méndez Ferrín. Para que o galego
alcanzase o rango que lle correspondía había que facer
unha norma da lingua, dunha lingua unificada e disto
encargáronse os membros da RAG tomando como
modelo a lingua literaria e máis o ILG que deu máis
importancia á lingua oral e á fonética primordialmente.
Destácase tamén como feito moi importante o labor da
editorial Galaxia na unificación do galego. 
A autora non deixa de mencionar neste capítulo ó
profesor Rodrigues Lapa quen se considera “un ponte
ideal entre Galicia e Portugal” (p. 136).
Na liña pesimista sitúase ó profesor X. Alonso Mon-
tero quen con seu Informe –dramático– sobre a lingua
galega publicado en 1973 creou alarmas sobre a desapa-
rición do idioma (pp. 143-148). A obra causou un gran-
de impacto na sociedade e tivo moito éxito, pero foi cri-
ticada polo seu pesimismo e por estar escrita en cas-
telán.
Aparte das ideas das persoas relevantes sobresaíntes
do galeguismo, hai que ter en conta a opinión da socie-
dade galega daquela. Sinala a estudosa que o galego era
a lingua do rural, dos que non tiñan acceso a estudos
mentres que o castelán era a dos universitarios, a lingua
das grandes cidades. Estes prexuízos debíanse comba-
ter, por iso a importancia da figura do galeguista.
Ramón Piñeiro foi un dos máis concienciados con
esta loita, tiña moitas esperanzas en introducir a lingua
nos ámbitos culturais e sociais. Se ben é certo, que non
era un momento no que lle sería moi doado consegui-
lo, pouco a pouco a lingua foi adquirindo prestixio. O
bilingüismo non era moi ben acollido en Galicia.
Había dúas linguas, a lingua do País e unha lingua allea
que se impoñía sobre a propia. O castelán era esa lin-
gua imposta nos ámbitos da sociedade. O ensino era
enteiramente en castelán e se se conseguía un ensino
bilingüe sería un grande adianto. Isto conseguiuse,
como moi acertadamente observa a autora, grazas,
ademais de á Lei Xeral de Educación, ó labor dos gale-
guistas (pp. 152-168).
Herdeira destes galeguistas, Malores Villanueva
mostra nesta obra o seu interese, amor e respecto pola
lingua galega facendo, grazas ó seu coñecemento e
expresión, un libro práctico, sinxelo, exemplificado e
didáctico para os que, máis modestamente ca ela, quere-
mos achegarnos ó estudo desta lingua, coa que xa hai
anos camiñamos. Para outros, como o profesor Ramón
Lorenzo que prologa o estudo, supón un “grande intere-
se posto que me fixo revivir unha época importante da
miña vida, vivida con intensidade e coa esperanza, non
cumprida, de que a nosa lingua tivese unha expansión
cada vez maior como lingua de cultura e como a lingua
de toda a sociedade galega” (p. 9).
Felicitamos esta iniciativa que enriquece os estudos
de sociolingüística galega e animamos á autora a seguir
adiante.
Elena AGUADO DOMINGO
Recensións
232 Madrygal, 2011, 14  217-232


Villanueva Gesteira, María Dolores (2011): "A lingua galega entre 1963 e 1975. Situación social e discursos dende o galeguismo."

http://revistas.ucm.es/index.php/MADR/article/download/37214/36015

Villanueva Gesteira, María Dolores (2011): "A lingua galega entre 1963 e 1975. Situación social e discursos dende o galeguismo."

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Portal de Revistas Científicas Complutenses