López López, Yolanda

Portal de Revistas Científicas Complutenses

ISSN: 1138-9664
Vol 5(2002) 81 84
MARUJA MALLO: O SOÑO E A RECREACIÓN
SUBMARINA
YOLANDA LÓPEZ LÓPEZ
Abstract
Considered as une of tihe spanish artist
more ourstanding of tibe last eentury, Maru-
ja Mallo syntherized in her own styíe sume
of tIte mosc relevant «ismos».
Tu eommemorate the centenary of her
birrh we summarize the main conrributions
of a woman advaneed tu her time. Eccentrie,
traveiler and independent.
She cultivated tihe iilustrations, tihe thea-
ter srage design, the ceramie an painting
wirh markedly surrealistie emphasis, but
under a very particular esrhetie tihar defined
her own style.
N os mesmos anos que Freud daba acuñecer a súa controvertida interpreta-ción dos soños, nos que Picasso pinta-ba de azul a vida urbana parisina,
cando Marconi lograba a primeira radiotransmí-
sion a longa distancia, e cando a sinuosidade do
art nouveau estoupaba en toda Europa, nacía en
Viveiro Ana María Manuela Isabel Josefa Gómez y
González, máis tarde coflecida como Maruja
Mallo. Esa mistiura de mundos e realidades, de
mares e areas azuis, de viaxes intraconrinentais e de
sensibilidade artística innata, tiinxiron desde entón
a súa carreira profesional. Muller coqueta, eam-
biou aló polo 1920 o seu ano de nacemenro de
1902 polo anovador de 1909, erro no que caen a
maioría das publicacións e enciclopedias. Pode ser
esa a causa de que este ano mohos esqueceran o
cumprimento do seu centenario.
Foron máis de sesenta anos dedicados á arte,
cunha actividade esencialmente pictórica, pero
desdobrada noutras facetas como o debuxo, a ilus-
tración, a cerámica, a decoración, o vesriario eseé-
nico, o muralismo, o cartelismo, e mesmo, a ensí-
no artístico e a escenografía teatral. Coma outras
mulleres artistas da súa xeración —Frida Khalo ou
Dorotihea Tanning— destaeou por un extremado
individualismo e independencia, que non ineituu
a un estudio máis profundo dos seus estilos e as
súas obras, yéndose inmersas na xeralizaeión dun
ismo uu un contexto histórico.
Incluida dentro do movemenro surrealista,
algúns autores prefiren falar da pintura de Mallo
Maruja Ma//o na iI/a de Pascua.
YOLANDA LÓPEZ LÓPEZ MARUJA MALLO: O SOÑO EA RECREA CIÓNSUBMARINA
como sínrese particular de tiódulos ismos tan rexeí-
rados na Península. Ela mestura todo un mundo
de realidades trascendidas cnn surrealismo natu-
tal, eonxénito e inconsciente. Como veremos
máis adianre, transfigura elementos reais e eotiiáns
a un plano distinto, a unha metáfora de realidade
poética. A súa pintura parricipa ás veces do fol-
clorismo racista dos grandes muralistas mexicanos
como Diego Rivera, co que mantuvo unha grande
amízade, ainda que outras veces amosa unha ten-
dencia máis «francesa» con influencias de Picabia
ou Léger. Puderiamos indicar, incluso, marices de
Dalí na recreación de paisaxes espeetrais sen refe-
rencías humanas e obxeeros indeterminables, ou
na percepción conceptual do debuxo con García
Lorca.
No caso de Galicia máis que dun surrealismo
galego debemos falar de surrealistas galegos que
it
ity
desenvolven esta poética de forma ilíada e fóra de
Galicia. A excepción de Urbano Lugris (que si tra-
baIla no país) os casos de Eugenio Fernández Gra-
neil, Maruja Mallo ou mesmo Pedro García Lema
pertiencen á esa regra zeral.
MADRID, AS VERBENAS E O
CIRCULO DE ORTEGA Y GASSET
Filía dun axente de aduanas, a profesión do
pai motivon constantes cambios de residencia
nunha familia tan numerosa como a súa. Estas
circunstancias potenciaron a autosuficiencia, a
socíabilidade, e mesmo a extravagancia como
trazos do seu carácter. Manuel Vieent deseribiu-
na deste xeíto: «Maruja Mallo é pequeniña,
calculo que pesará uns corentia e dous quilos,
incluindo tódolos aparellos, a plumaxe, ditios,
metais, gasas, sombreiro, e ese reloxo de pataca
que funciona a setenta mentiros baixo a auga...»
Mantuvo varias relacións ó longo da súa vida,
mais nunca quixo casar. Independente por natu-
reza e convicción, a idea de estar supeditada a un
hume, a un ismo ou a un partido nunca formon
parte dos seus plans.
Logo se muda coa súa familia a Madrid, onde
estudiará pintura na Escuela de Bellos Artes de Son
Fernando. Na capital do estado estábase a vivir un
período de grande excitación cultural de tertulias
literarias, foigas, saións ilustrados, cine-clubs e
manafestos. Coñece a Ortega y Gasset que líe
apadriíia a primeira exposición. As Verbenas son
unha imersión no mundo onírico, unha exalta-
ción do tema popular, do festivo, da vida, do
muvementio, das vivencias cotiás cunha forte pre-
sencía do elemento etnográfico. Nelas superpón
unha serie de realidades tratadas dun xeiro que se
achega máis ós futuristas que ós surrealistas. Da
man de Ortega, comeza como ilustradora de La
Revista de Occidente, e entra en contacto coa
Xeraeión do 27. No seu grupo de amizades ató-
pase xentie como Gómez de la Serna, Dalí,
Buñuel, Souto, Diesre, e principalmente o trío
formado por Miguel Hernández, Pablo Neruda e
Rafael Alberti. Con este último, mozo e cumpa-
ñeiro da Escuela de Son Fernando, pruxeetia un
libro con quince litografías, Yo era un tonto y lo
que he visto me ha hecho dos tontos, e a escenogra-
fía dunha obra teatral que non se levan a cabo
traía ruptura da relación.
1
Cabeza de mujer e Arquitectura humana.
82
Vol. 5(2002): 81-84
YOLANDA LÓPEZ LÓPEZ MARUJA MALLO. O SOÑO EA RECREACIÓNSUBMARINA
PARÍS, BRETON E CLOACAS E
CAMPANARIOS
Viaxa cunha bolsa de formación a París onde
colabora na parte plástica da experiencia musical
Clavileño de R.Halfrer que non chega a estrearse.
Logra expoñer nunha galería e o mesmisimo
André Breron merca unha das súas obras perren-
centie á serie Cloacas e Campanarios. Maruja Mallo
esperra admiración e sona tiamén en Francia.
Esta serie son vanitas barrocas, visións sobreco-
lledoras dun mundo infestado por un cataclismo
definitivo: pegadas, espanrallos, oseiras, fósiles,
terra queimada, ciscos de lixos e excrementos
todos pintados con materiais vivos como o cal, o
carbón, a cínsa e a pizarra. Buscando inspiración
Maruja Mallo visirou verredoiros madrileños. Din
que o espectáculo dantesco do incendio dun con-
vento no centro urbán formou parre destia suxes-
tión, desta profética proposra que anticipaba as
catástrofes bélicas e morais que pronto sacudirían
Europa. Na capital parisina coñece a Paul Eluard,
Aragon, Kandinsky, Hans Arp, Picasso...
Dous anos despois, obtén a cátedra de debuxo
no Instituto de Ensino Secundario de Areválo.
Cunha nova actividade didáctica na Escolo de
Cerámico e na Residencia de Estudiantes de Madrid
recupera un espíritu máis constructivo tomando
como referentes as leus e a urde íntima da natiure-
za. Xuntiu a este sentimento afastadamenre pante-
ista, xorde nela un novo interese pulas matemáti-
cas e a xeometiria frecuentando o circulo madrileño
de Torres García, e lecturas clásicas como La Divi-
na Proporción de Luca Paeeioli. Achegase máis á
cerámica, á pintura mural e á escenografía, tal e
como amosan as obras exposras na ADLAN (Ami-
gos de los Artes Nuevas) de 1936 en Madrid.
ARXENTINA, O MAR E O EXILIO
Cua chegada da Guerra Civil parte primeiro cara
a Portugal e logo a Arxentina, que daquela vivía uns
momentos de bonanza económica e política. Reali-
za diversas entrevistas e pronuncia conferencias
nunha xira pulas prineipais capitais americanas.
Publicanse monografías sobre a súa obra como a
escrita por Gómez de la Serna da editorial Losada,
e realiza a escenografía dunha obra de Alfonso
Reyes Cantoto sobre García Lorca pola compañía de
Margarita Xirgú. Ademais non deixa de cultivar
unha intensa vida social, xuntio a Luisa Sofuvieh,
Victoria Ocampo, Luis Seoane ou Antonio Bonet.
Desra época é tiamén unha serie mariña do cielo
dedicado á relixión do trabalio. Un canto apoloxé-
rico á vida do mar baixo claves surrealistas. A parte
terrestre son harmonías solares, ocres e douradas,
mentres que na mariña aropamos harmonías luna-
res, prareadas e grises. Xuntio a elas varios mitos
universais como a mazaroca e o peixe, a fouee e a
rede. As caras e as figuras humanas semellan arque-
tipos sintéticos, hieráticos, dun primitivismo e
unha natureza mural con pegadas de lonxanas fra-
dicións: asiria, ehinesa ou precolombina.
Durante esta década dos trinta segue viaxando
poío continente desde o cumio do Corcovado bra-
sileiro, Santiago de Chile, Montevideo, La Paz á
Tierra del Fuego. Os seus cielos pictóricos america-
nos repetiran unha serie de propostas iconográfi-
cas, de modelos míticos. E o caso de Retratos bidi-
mensionais. Parellas de bustos femininos, de fruntie
e de perfil que representan os arquetipos raclais do
futuro. Ou da serie Máscaras, ¡maxes simbióticas,
misteriosas, místura do fuieklore e a maxia, inspi-
83
Ires indicasas.
Vol. 5 (2002): 81-84
YOLANDA LÓPEZ LÓPEZ MARUJA MALLO> O SOÑO EA REcRIACIÓNSUEMARINA
radas nos ritos e cultos dese continente: Macum-
ha, Vudú ou Candomblé. Temos un terecíro caso,
as Noturezo vivas, eonxunros de elementos proce-
denres da flora e a fauna das praias dos oc&nos
Atlántico e Pacífico: estrelas dc mar, medusas,
rosas, cunehas, orquídeas e buguinas de cores for-
tes, principalmente azuis, e simbolismo erótico
mor adiantado para a súa época.
BOS AIRES E A MAXIA DA ILLA
DE PASCUA
Pero o acto mÁis relevante da súa actividade
pública en Bus Aires, seria a realización da obra
mural de tres corpus para a entrada do cine Los
Ángeles da capital arxenrina. Por fin poderá tras-
ladar a obra de cabaletie a un muro e insertala na
arquitectura. As referencias ós estilos e tendencias
dos muralistas mexicanos -Diego Rivera, Orozco,
Siquciros- poden resultar demasiado obvias.
Experimenrou con ampiiacións fotográficas pin-
tadas a man, botóns, lámpadas de cores, papeis
de celofán, cunehas e estrelas de mar represen-
rando un ballet de estirañas criaturas no mundo
submarino. Tristemente fui destruido nos anos
oítenta.
O final da Segunda Guerra Mundial, marca a
ehegada ó poder de Perón, que traerá consigo un
parón na vida social e profesional da artista. Reali-
za exposieións en Nova York, París e Punta del
Este, pero o feito máis destacado é sen dúbida a
víaxe que realiza xunto a Pablo Neruda á Lila de
Pascua. Son coñecidas as fotografías desa víaxe ini-
cática onde Maruja posa en traxe de baño cuberta
cnn manto de algas.
Un sentimento esotérico e ún interese cosmico
vai protagonizar desde entón a súa obra e sobre
todo o seu último e ineloneluso cielo Moradores do
baleiro. Ela mesma explicaba o nacemento desta
serie a unha xornalista: «.. . condo entrei en coñece-
mento de Einstein, Marx e Freud, os tres sontos lai-
cos, ¿ cando fago esta pintura que por todo recoñece-
mento levita. E ademais teño a necesidade de
inventar seres míticos. De aí sae esta serie, e das
miñas sete travesías poíos Andes, onde ti ven a sensa-
ción de levitación e onde pensei nos interrogantes
sobre os fo rmas non coñecidos que existen mil metros
máis abaixo...»
VOtIVA A CASA k AS ORIXES
Cua década dos sesenta cumeza a pensar en vol-
ver ó Estado Español, e así atiopámola en Madrid
en 1964, aínda que o panorama non era moi alen-
tador. Os seus amigos estaban soterrados ou deste-
rrados, cía vivía soa no Hotel Palace, e as galerías
estaban eheas de pintura informalisra, —estilo con
ligazóns co réxime do franquismo—, ou op-art e
pop-art. Tardará algúns anos en poder expór —no
1979 na galería Ruíz-Castillo unha pequena mus-
tra anrolóxica— e volverá ás súas sorixes ilustrando
as cubertias de La Revista de Occidente.
Morre en 1994. Os últimos anos, tras unha
fractura de cadeira, pasuunos prostrada nunha
cama, feito que Ile impediu asistir a retrospectiva-
homenaxe en Santiago no 1993, inaugurando o
edificio que Siza creou para albergar o Centro
Galego de Arte Contemporánea. Para tal ocasión
museos como o Georges Pompidour de París, o Artes
Visuales de Montevideo, u Reina Sofia de Madrid
ou o Rosa Calisteo de Santa Fe de Arxentiina cede-
ron obras dos seus fundos.
Maruja Mallo é, con Marie Blanehard, a única
representante feminina con nome propio na pin-
tura do estado español nunha época na que a arte
era «eousa de humes>. A séa linguaxe afondou nas
claves do realismo máxico elevándoo ó popular, o
folelore e o misterio da xeoloxía submarina a unha
condición mística. Acertado esrivo Gómez de la
Serna cando decidin baurizala como «bruxiña
novas. Cen anos despuis do seu nacemento, o
aleume segue vixente.
BIBLIOGRAFÍA
AA.VV.: Maruja Mal/o, Santiago de Compostela,
CGAC-Xuntia, 1993.
AA.VV.: Manija Mal/o, la gran ignorada en Galicia,
Lugo, Depuración Provincial, 1995.
Proiz oit AYALA, J.: Manija Ma//o: álbum hiograjico,
Madrid, Galería G. de Osma, Fundación Banesto, 1992.
84
Vol. 5(2002): 81-84


Maruja Mallo: o soño e a recreación submarina.

http://revistas.ucm.es/index.php/MADR/article/download/MADR0202110081A/33373

Maruja Mallo: o soño e a recreación submarina.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Portal de Revistas Científicas Complutenses