Taha Toros Arşivi, Dosya No: 41-Halide Edip-A. Adnan Adıva

[Adıvar], Halide Edib

Istanbul Sehir University Repository

işte vatandaşınızın hülâsası
Milletler arasında soğuk 
veya sıcak haıbler olmakta­
dır. Bunların, eski din harb- 
lerini hatırlatan taralı yok 
değil. Bu defa şu veya bu di­
nin üstünlüğünü tesbit için 
girişilen kanlı savaşlar yeri­
ne çok cepheli bir siyasî - iti- 
kadlar çarpışmasına şahit 
oluyoruz. Bu cihetlere, de­
mokrasi ve totaliter isimle­
rini vermek mümkündür. 
Fakat bu kamplarda bu si­
yasî itikatların birçok tefsi­
rini işitmekteyiz.
İkisinin hedefi de menfi 
veya müspet bir şekilde hür­
riyet fikrine dayanıyor; bir 
taraf, bu kıymetin muhafa­
zası, diğer taraf imhası için 
döğiişüyor. Bu iki rejimin 
fikir ve bir dereceye kadar 
şekil itibariyle örnekleri ma­
zide mevcuttur, bugünküler 
sadece bin defa daha karışık 
olmak bakımından eskiler­
den ayrılıyorlar. Ve insan 
cinsinin en aşağıdan en 
yükseğine doğru medenî te­
kâmülünde, tefsirler ne ka­
dar başka olursa olsun, hür­
riyet fikri daima bir rol oy­
namıştır.
Siyasî bakımdan, sol to­
taliter rejimin taraftarları, 
bazan ırkçılık ile biraz 
karışarak ekseriyeti teşkil 
etmektedirler. Avrupa veya 
Garb medeniyeti umumî mâ- 
nasiyle, Avrupa ve Amerika­
nın bu kavgada kurtarmak 
iddiasında bulundukları du­
rumdur. Bu cephe Asyada 
çok tutunamamış ise de 
kendi içinde de, sol 
veya sağ siyasî akide­
lerin, nispeten ekalliyet­
te de olsalar dahi - faali­
yette oldukları göze çarpı­
yor. Demokrasi cephesi, bir 
çok cereyanları içinde kay­
natan ve henüz hangisinin 
tamamen galip geleceğini 
göstermeyen bir kazan gibi 
görünüyor. Neticesinin belki 
yüksek bir medeniyete lâyık 
bir terkip olması muhte­
meldir. Fakat bugün plân­
larındaki unsurlar ne tama­
men tasnife tabidir, ne 
de fayda veya zarar­
ları hakkında sarih bir 
fikir vardır. Buna muka­
bil, totaliterlerin, tek cephe­
li de olsa, insaniyetin hattâ 
kendilerinin varlığına muzır 
dahi olsa, gene de çok vâzıh 
bir plânları vardır.
Demokrasi cephesinin id­
diası: (bence) «Hürriyet
hilkatin nefesidir. İptidadan 
beri hürriyet en hayatî ve 
uzvî bir insiyak olmuş­
tur ve olmakta devam 
edecektir. Onsuz değiş­
mek imkânı yoktur. On­
suz, ne kadar ideal 
olursa olsun, herhangi bir 
rejim idaresinde m illet mut­
lak tohuma kaçar ve göçer 
gider.»
Totaliter cephenin iddia­
sı şudur:
«İnsanların muhtaç oldu­
ğu ve istediği şey, sefaletten, 
ve istikbalinin emniyetsizli­
ğinden onu kurtaracak, bil­
hassa insanları yeni hayat 
tarzları ve fikirler yaratmak 
illetinden kurtaracak sabit 
ve ezelî bir idare ve rejim 
mekanizmasıdır. Eğer insan 
cinsi mesut ve emniyet için­
de yaşamak istiyorsa fert 
biitiin zaman için İçtimaî, 
ve İktisadî bir mekanizma­
nın içinde kaybolmahdır. 
Hürriyet fikri, ekseriyetin 
saadeti için bir tehlikedir.»
İşte insaniyeti sulha ve 
saadete kavuşturmak için 
meydana atılmış iki cephe! 
Bugünkü ve yarınki soğuk 
veya sıcak harblerin netice­
leri ne olursa olsun, insani­
yet, mukadderatının dönüm 
noktasına erişmiştir.
- Muharrir ve münevver in­
san, tecrübe, ilim ve muha­
keme kabiliyetine sahip ol­
mak şartiyle hangi cephede 
olursa olsun,-bugünkü hu­
zursuzluğun sebeplerini se­
rin bir kafa ile tetkik etmek­
le mükelleftir. Acaba bu 
günkü kargaşalığı viicude 
getiren yakın mazimiz­
deki âmiller hangileridir? 
Yeni bir dünya kur­
mak için bütün insaniyeti 
ayaklandıran sev nedir? 
Bunun hürriyet fikriyle ne 
alâkası var? Acaba, bu 
iki muhasım cephelerin han­
gisinin kendi modeline göre 
yeni ve daha iyi bir dünya 
kurmak şansı vardır?
Cevaplar:
Sebeplerini, modern ça­
ğın iki büyük ihtilâl ve 
inkılâbında aramak iktiza 
eder. Birincisi Fransız ihti­
lâlidir. Dünyaya hem milli­
yetçilik, hem de demokrasi 
tesirlerini hemen her kıtaya 
az çok yaymakta bir rolü ol­
du. Fakat, insaniyete hürri­
yet, müsavat ve adalet geti­
receğini vâdeden bu ihtilâl 
Garb medeniyeti sahasının 
içinde ve dışında kendini 
gösteren diğer ihtilâllerde d„ 
bilerek bilmeyerek bir'’âmil- 
oldu.
Y aza n :
HALİDE EDİB
İkincisi, X  X. Asırda
Rusyada patladı. Bunda
Fransız ihtilâlinin demokra­
si tarafının tesiriyle beraber, 
mahallî ve Asyaî tesirler de 
bârizdir. Bu ihtilâl de, Fran­
sız ihtilâli kadar iman sahi­
bi ve mutaassıp bir ruh ya­
rattı. İnsaniyeti saadete ka­
vuşturmak, kendisinin orta­
ya attığı tek modele çevir 
mekle mümkün olacağım 
iddia etti. Sefalet içinde ve 
nispeten iptidaî kütleler ü- 
zerinde tesiri büyük oldu. Bu 
nun tesisi için eski ve yeni­
ye doğru değişmek insiyakı­
nın, yâni hürriyet fikrinin 
kalkması için yaptıkları 
propaganda dünyanın teh­
like noktasını teşkil etmek­
tedir.
İki büyük dünya harbi a- 
rasında, Almanyada milli­
yetçiliğin çarpık ve tohuma 
kalkmış bir başka tecellisi 
de, dünyanın mukadderatı 
üzerinde az çok rol oynayan 
ırkçıların ihtilâlidir. Bu, ve 
daha mülayim bir şekli o- 
lan Faşizm Avrupada 
hattâ Asyanm bazı kısımla­
rında moida oldu ve bir çok 
mukallitler yarattı. Bunu, 
Garp demokrasisi, komünist 
tehlikesine karşı bir siper o- 
labilir diye destekledi. Bu 
gün, ikisinin tehlikesini de 
garbte idrak etmeyen kal­
mamıştır. Çünkü birinin ga­
lebesi, ortaya bangır bangır 
bağıran türedi insan - ilâh­
ların tahakkümü, diğerinin 
galebesi, bir kudret inhisarı 
altında insaniyeti, makine 
halinde âciz bir amele sını­
fına ircâ edeceğinden ve bu­
nu ancak hürriyet fikrini 
fertte felce uğrattıktan son­
ra yapabileceklerinden, her 
düşünen kafa emindir.
İnsaniyeti yeni bir dün­
ya kurmak için harekete 
getiren huzursuzluğun âmi­
li hiç şüphesiz, teknik ve ma­
kine hâkimiyetinin millet­
leri birbiriyle beraber çalış­
mağa mecbur edecek kadar 
yaklaştırması, ve nüfusun 
bütün âlimlere endişe vere­
cek kadar çoğalmasıdır.
Hürriyet fikriyle bu va­
ziyetin alâkası, sabit bir 
mekanizma kurmak yolun­
daki çalışmağı aksatması, ve 
totaliter rejimlerde, şahıs 
veya zümrelerin bütün öl­
çüyü aşan tahakküm ihti­
raslarıdır.
Acaba hangisinin da­
ha fazla galibiyet şansı var­
dır sualine gelince:
İstikbaldeki galiplerin za­
feri sırf silâh tefevvukuna 
bağlı değildir. Zafer mey­
danı, dünya gençliğinin 
dimağındadır. Bundan dola­
yı Garp yâni demokrasi cep- 
hesindekiler sadece siyasî, 
İktisadî ve askerî meseleler­
de birleşmekle bir şey elde 
edemezler. Bunların hangi­
si dünya gençliğinin fikrini 
fethederse —  h i ç  ol­
mazsa bir zaman için — za­
fere erecektir. Bundan do­
layı, sağ ve sol totaliter­
lerdeki kadar, hattâ daha 
kudretli bir imanı demokra­
siler ve bütün demokratlar, 
(bu defa siyasîler tarafından 
değil) hakikî müminleri ta­
rafından dünyaya yaymalı­
dırlar.
Eğer muvaffak olamazlar­
sa, hiç olmazsa bir zaman i- 
çin, fikir hürriyeti olmayan 
taraf dünyaya hâkim ola­
cak, dünyayı bir sirk içinde 
oynatılan makine veya may­
munlara benzeteceklerdir.
Hürriyet onun için bu dâ­
vada en büyük kozdur. Eğer, 
kanun içinde yüksek bir 
hürriyet fikrini, bugünün 
oldukça müsait toprağında 
yetiştirmekten demokrasiler 
ve demokratlar âciz kalırsa; 
bütün maddî ihtiyaçları 
plân altına alırken, ona mu­
vazi olarak mânevi kıymet­
leri aynı hizada, hattâ daha 
ilerde tutmazlarsa, insani­
yetin yukarıya doğru tekâ­
mülünde kaşandığı kıymet­
lerin hepsini toprağa ve nis- 
yana gömmeğe mecbur ola­
caktır.
Bu muhtıranın mealini 
Yuvarlak Masaya anlattığı 
gün, bu vatandaşınız, bütün 
İngiliz matbuatım işgal eden 
bir hâdisenin başlangıcına 
şahit olmuştu. Ondan ve er­
tesi gün, dört yüz küsûr mu­
harririn toplandığı kongre­
deki fırtınadan memleket 
işlerine dair yazacağım di­
ğer makalelerde münasebet 
düştükçe bahsedeceğim.
Halide EDİB
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 4 8 5 3 0 1 0 *


İşte vatandaşınızın hülasası

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/137362/3/001584853010.pdf

İşte vatandaşınızın hülasası

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository