Taha Toros Arşivi, Dosya No: 34-Haldun Tane

Ertop, Konur

Istanbul Sehir University Repository

' d (?C]OQ^
G ELEN EK TEN  BESLENEN, HALKTAN 
KOPMAYAN, A Y D IN L IK  B İR  SANATÇI
HALDUN TANER
•Konur Ertop -
İ lk öykü kitabı "Yaşasın De­mokrasi "den kısa bir süre sonra yeni edebiyatın en önemli temsilcilerini çevre­
sinde toplayan Varlık Yayınevi’nin 
bastığı "Tuş" kitabı, edebiyat dün­
yasında kazanacağı yaygın ünün
Bütün Dünya•
başlangıcıdır. 1956 da Varlık dergi­
sinin soruşturmasında, "Yılın En 
Beğenilen Öykücüsü" seçilir.
Aile ve kültür çevresinde ince­
liklerini kavradığı İstanbul Türkçe- 
si’nin en canlı örnekleriyle konu­
şur öykülerinde, oyunlarında yer
19
Bütün Dünya • M art 2002
alan her kesimden kişiler. Anlattı­
ğı çarpıklıklara, canlandırdığı ken­
dini bilmezlere bıyıkaltından güle­
rek yaklaşır. Günlük yaşamı ku­
caklarken, olup bitenleri eleştirir­
ken hiçbir öğretiye körü körüne 
bağlı değildir. Sanat yapıtını halk­
tan uzaklaştıran yenilik arayışları­
na sıcak bakmamıştır.
B ütün bu nitelikleri onu geniş izleyici kitlesiyle buluşturur. Ancak yine bu nitelikleri yüzünden 
toplumcu kesi­
min ya da öncü 
edebiyat çevre­
lerinin eleştirile­
rini almış, yapıt­
larındaki taşla­
ma öğeleri yü­
zünden edebiyat 
adamından çok 
"gülmece yazarı" 
sayıldığı olmuş­
tur. "Salt İnsana 
Yöneliş" öyküsü 
onun bu tür 
eleştirilere bir 
yanıtıdır. Bu öykünün kahraman­
larını sözde-yenilikçi sanatçılar 
oluşturur. Halktan uzak, sıradan 
bir bohem yaşayışı sürdüren bu 
kişiler ülkelerinin sanat geleneği­
ne sırt çevirmişlerdir. Toplum so­
runlarına, o sorunları yansıtan sa­
nata yabancıdırlar. Kendi ülkele­
rinin de Batı’nın da ancak moda 
olan değerlerine yalnızca yüzey­
den yaklaşırlar. Bu öykünün eleş­
tirdiklerinin tam karşısında yer 
alan değerler Taner’in kendisinin 
sahip çıktıkları ve yapıtlarında 
uyguladıklarıdır.
Nasıl yazdığını anlatırken "Ko­
nu aramam. Hareket noktam, 
çokluk, başımdan geçmiş ya da 
doğrudan tanık olduğum olaylar­
dır" der. "Atatürk Galatasa­
ray’da", böyle yaşanmış bir ola­
ya, bir tanıklığa dayanan, nere­
deyse anı niteliğinde bir öyküdür. 
Galatasaray’da Atatürk’ün derse 
girdiği sınıfta öğrenci Haldun Ta­
ner de bulunmaktadır. Söylence 
kahramanı ile gerçek insanın 
özellikleri birleşerek yıllar sonra 
sözkonusu öyküde şöyle anlatıla­
caktır: "Bu gözler bir yere bakıyor 
ama baktığı şey­
den çok daha 
derinleri görü­
yor gibi idiler.
O gün, orada 
onun karşısında 
çocuk kafamın 
koyduğu ilk tam 
şu oldu: Bu göz­
lerden hiçbir 
şey kaçmaz ar­
kadaşlar. Bu 
adam kandırıla- 
maz, aldatıla- 
maz. Bu adam 
yanıltmacaya, laf cambazlığına 
pabuç bırakmaz. Bu adam, bil­
mek için öğrenmiş olmaya ihtiya­
cı olmayan, bildiğini bilen, bil­
mediğini de şıp diye sezen bam­
başka bir insandır."
Büyük adamın kişiliğinden 
yansıtılan çizgiler arasında öykü­
cünün kendisinin de sahip olmayı 
amaçladığı, başkalarının göreme­
diğini görebilme yetisi dikkati çe­
ker. Taner’in yapıtları bu yetiyle 
beslenmiştir.
Öyküleri olsun, oyunları olsun 
onun en küçük ayrıntıları yakala­
yan bir gözlemci olduğunu, anlat­
İyi bir hikaye 
soyutla 
somutun,
gerçekle şiirin 
mutlu bir bileşimi 
olmalıdır, 
candan olmalıdır.
20
Haldun Taner
tıklarını en geniş topluluklarla 
paylaşmada ustalık taşıdığını or­
taya koyar. 1950’lerin toplumcu 
ya da öncü yazarları ona eleştiri­
ler yöneltirlerken Taner’in izledi­
ği yolun öncülerinden ünlü öykü­
cü Fahri Celal onun yapıp ettikle­
rini derinden kavramış ve onayla­
mıştır. Örneğin "On İkiye Bir Var" 
öyküsünü şöyle değerlendirir: 
"Bu yazı zorlayıcı düşüncelere 
tutkun, olayları kendince yorum­
lamaya düşkün birtakım insanla­
rın hastalıklarını bize anlatıyor. 
Yaptığı işin büyüklüğünü kendi 
de biliyor herhalde ki:
“Eee sonra?” deyivermemize 
engel olmak istercesine, yaman 
bir ustalıkla, tam geçip gideceğini 
gördüğümüz, başka şeyler araya­
cağımız sıralarda bizi tekrar yaka­
lamasını iyi biliyor."
Taner'in yapıtlarında canlan­
dırdığı dünyada insanoğlunun ya­
radılıştan getirdiği ya da toplu­
mun ortaya çıkardığı eşitsizlikler 
sık sık kendini gösterir. Bu or­
tamda ezilenlere sevgiyle yakla­
şıp kol kanat geren yazar, hak et­
mediği yerde bulunanlara, başka­
larının sırtında yükselenlere eleş­
tiri okları yağdırır.
N asıl yazdığını anlatır­ken şu açıklamalarda bulunur: "Önce atmos­fer ararım (...) İkinci 
olarak candanlık, heyecan, sıcak­
lık ararım, yapaya tahammülüm 
yoktur. Maniyerizm, cambazlık, 
fazla ustalık, soyuta fazla kaçış he­
vesi keyfimi kaçırır.
Sonra açık seçiklik ararım. 
İyi bir hikâye soyutla somutun, 
gerçekle şiirin mutlu bir bileşimi
olmalıdır, candan olmalıdır. 
Yazanın yüreğinin sıcaklığını 
taşımalıdır. Boyutlu olmalıdır. 
Yüzeyde kalmamalıdır. Hikâye, 
yoğun bir yaşam deneyiminin 
kağıda yansımasıdır."
T aner’in öyküleri bütün bunları gerçekleştirebil­miş ürünlerdir. Bu öykü­ler küçük insanları, ezik 
memurları, görmüş geçirmiş yaşlı­
ları, çiğleri, güngörmüşleri, başın­
da kavak yeli esen gençleri, kızla­
rın ardında dolaşan delikanlıları, 
arkasında binlerinin dolaşmasın­
dan hoşlanan kızları, hovardaları, 
vücudunu satanları, yaşamda ye­
nik düşenleri, başkasının sırtında 
yükselenleri, geleceğe umutla ba­
kanları, geçmişleriyle hesaplaşan­
ları, atılganları, pısırıkları, alçak 
gönüllüleri, ne oldum delilerini... 
Can alıcı kişilik özellikleriyle öz­
gün davranışları ve konuşma bi­
çimleriyle ortaya serer.
Bu renkli insan kadrosu tiyat­
ronun da ulaşmaya can atacağı bir 
malzemedir. Haldun Taner yete­
neğini bu birikimiyle bu alanda da 
ustaca kullanmayı başarmıştır. 
Yalnız oyun yazmamış, büyük us­
talar ve araştırmacılardan tiyatro 
eğitimi almış, Türkiye’nin ilk tiyat­
ro enstitüsünü kurarak burada öğ­
renci yetiştirmiş, zengin birikimini 
üniversitenin dışında bitip tüken­
mez sahne çalışmaları sırasında 
genç tiyatro sanatçılarına da aktar­
mıştır.
Taner’in tiyatro yapıtlarını ko­
nu edinen bir kitabın sahibi olan 
Prof. Dr. Ayşegül Yüksel, onun bu 
alanda gerçekleştirdiklerini şöyle 
özetlemiştir:
21
Bütün Dünya * M art 2002
"a) Toplumun tartışma günde­
minde olan sorunları sahnede 
eleştirel gerçekçi bir yaklaşımla ve 
güldürünün uzak bakış açısından 
sergileyerek seyircinin, yaşamda 
ve toplumda olan biteni akılcı bir 
yaklaşımla algılamasını Sağlamak;
b) Bu amacı gerçekleştirme 
yolunda biçimsel denemeler 
yapmak;
c) Tiyatromuzda çağdaş ulusal 
bir deyişe yönelmek;
ç) Geniş bir seyirci kitlesiyle 
bütünleşmek."
T aner’in ünlü oyunu "Ke­şanlı Ali Destanı", yerli oyun kişileri, yerel ya­şam görüntüleriyle çağ­
daş tiyatronun önemli bir uygula­
ma alanı olan Brehtçi tiyatro anla­
yışını birleştirir. "Sersem Kocanın
Kurnaz Karısı" oyunu ise Türki­
ye’de Batı kaynaklı tiyatronun ge­
lişmelerini konu edinen, gelenek­
sel halk tiyatrosundan ve beğeni­
sinden beslenme gereğinin altını 
çizen unutulmayacak bir tiyatro 
dersi niteliğindedir.
Bu oyunda Fasulyeciyan’ın 
ünlü tiradından hemen önce 
Ahmet Vefik Paşa’nın söyledik­
leri, Haldun Taner'in de sahne 
çalışmalarının bir özetidir, onun 
gelecek kuşaklara bir vasiyetidir: 
"Doğru yol ne Batı’yı taklit, ne 
de uyarlama. Doğru yol galiba, 
Türk insanından, Türk şartların­
dan, Türk konularından hareket 
edip hem öz hem biçim bakımın­
dan bir Türk tiyatrosuna varmak. 
Biz ancak bu kadarını yaptık. 
Bundan ötesini gelecek kuşaklar 
başarsın artık."»
Bu Yazının Yazarıyla Tanışın
1936 da İstanbul’da doğdu. Babası topçu albayıydı. İstanbul Üni­
versitesi, Edebiyat Fakültesi nde Türk. Dili ve Edebiyatı öğrenimi gör­
dü. Cumhuriyet, Hürriyet gazetelerinde ça­
lıştı. Meydan Larousse, Büyük. Larousse an­
siklopedilerinin Türk edebiyatı ile ilgili bö­
lümlerini hazırladı. Simavi Yayınları nın 
yöneticilerindendi. Şimdi Dünya gazetesi 
Cumartesi-Pazar Eki nin kitap sayfasını ha­
zırlamakta, Marmara Üniversitesi, İletişim 
Fakültesinde "Günümüz Türk Edebiyatı" 
dersini okutmaktadır. Türk edebiyatının ta­
rihsel dönemlerini de kapsayan izlek araştır­
malarıyla tanınır. Yapıtları: "Türk Edebiya­
tında Sex" (1977), "Emperyalizmle Savaşım" 
(1979), "Pir Sultan Abdal’dan Onat Kut- 
lar’a" (1997), "Mektepten Memlekete -  Fotoğraflarla Yahya Kemal’in 
Yaşam Öyküsü" (1998), "Cumhuriyet Dönemi Düşünce Yazıları Seç­
kisi" (1999), "Benden Söylemesi" (1999). •
22
Taha Toros Arşivi
* 0 0  1 6 4 0 3 3 2 0  1 0 *


Haldun Taner

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/132648/3/001640332010.pdf

Haldun Taner

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository