Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: Son Halife Abdülmecit Efendi. Not: Gazetenin "Kavram" köşesinde yayımlanmıştır

Eroğlu, Necati

Istanbul Sehir University Repository

Milliyet24 DIN-DUNYA-DEVLET
AOı,
Çarşamba 8 Şubat 1995
Hazırlayan: RUŞEN ÇAKIR
S
 e y  y i  d Hey. (1873 - 
1924) medresede oku­
d u , D arülfünunum  
Hukuk şubesinden me­
zun oldu. A rd ından  
aynı bölüme müderris 
oldu ve özellikle fıkıh  
usulü dersleri okullu. 
II. Meşrutiyet'in ilanından sonra 
Meclis - i Mebıısan'a iki dönem 
İzm ir mebusu olarak katıldı. 
Daha sonra Ayan MecAisi'rıe (se­
nato) ¡iyeliğine seçildi. I. 
TBMM'de İzmir mebusu olarak 
görev aldı; I. İsmet İnönü kabi­
nesinde Adliye Tekili oklu. 3 
Mavi 1924't e yaptığı TBMM'de 
halifeliğin kaldırılması lehine 
ünlü bir konuşma yaptı. Aşağıda 
bu konuşmanın kısa bir özetini 
bulacaksınız:
SEYYİD BEY’İN BİRİNCİ MECLİSTEKİ TARİHİ KONUŞMASI
ÖNCELİKLE şunu arze- 
deyim ki hilafet meselesi di­
ni olmaktan çok dünyevi bir 
meseledir. Hilafet hükümet 
demektir. Doğrudan doğru­
ya millet işidir, zamanın ge­
rektirdiklerine tabidir. Asıl 
dini kanun olan Kur’an - ı 
Kerim’e müracaat edilirse 
görülür ki, bizim hilafet şek­
li hakkında, yani İslam hila­
feti hakkında hiçbir ayet 
yoktur.
K ur’an - ı Kerim hükü­
met ve memleketin idaresi 
konusunda bize iki düstur 
gösteriyor: Biri bugün me­
deniyet aleminde yürürlük­
te olan meşveret (şura) kai­
desidir ki bunu Kur’an bize 
1300 sene evvel ortaya koy­
muştur. O da “Onların işleri 
kendi aralarında şura ile­
dir” (Şura, 42:38) düsturu­
dur. Demek ki memleket i- 
daresi hususunda meşveret 
usulü, A llah’ın takdirine 
mazhar olan güzel bir usul­
dür.
Kur’an’da zikredilen ikin­
ci düstur da ulü’l - em r’e 
(devlet başkama) itaattir. 
Kur’an - ı Kerim’de “Al­
lah’a, Peygamber’e ve içi­
nizden emir (idare) sahibi o- 
lanlara itaat ediniz” (Nisan, 
4:59) buyrulmaktadır. İşte 
bu ikinci düsturdur. Bu da 
anarşiyi, hükümetsizliği or­
tadan kaldırmak ve uzaklaş­
tırmak içindir. Asayiş, em­
niyet ve intizam memleke­
tin emniyeti içindir, dolayı­
sıyla hükümetin emirlerine 
itaat etmenin dinen vacip ol­
duğunu beyan etmektedir. 
Bu ayet, fertlere salahiyetli 
olan devlet adamlarının e- 
mirlerine itaat hususunda 
bir dini vazife yüklemekte­
dir. İşte memleketin idaresi 
konusunda Kur’an - ı Ke­
rim’de bu iki ayetten başka
bir ayet yoktur.
Tırnak kesmek, sakal bı­
rakmak gibi en detaylı ko­
nularda, edep, adet ve sıhhi 
konularla ilgili birçok hadis 
mevcut olduğu halde; halife­
nin nasü nasp ve tayin edi­
leceği, hilafetin şartlarının 
neden ibaret olduğu, her za­
manda halife nasp ve tayin 
etmenin vacip olup olmadığı 
konusunda açık ve kesin 
hiçbir hadis yoktur.
Bunun hikmeti nedir? Hi­
lafet meselesi öyle zannedil­
diği gibi esas dini meseleler­
den değildir, siyasi bir me­
seledir. Zaman, örf ve adete 
göre değişir, zamanın gerek­
tirdiği şeylere tabidir. Onun 
için Hz. Peygamber hilafet 
işini ümmetine bırakmıştır.
Bizde bugün hükümeti 
meşveret usulü üzerinde 
kurmak istiyoruz ve hatta 
kurduk da. Bu idare usulü, 
ilahi güzelliğe ve beğenmeye 
mazhar olduğu halde daha 
ne istiyoruz, başımızda he­
yula gibi bir halife bulun­
durmanın ne manası var?
Hilafet bir çeşit vekalet­
tir. Milletle halife arasında 
akdedilmiş olan vekaletten 
başka bir şey değildir. Mil­
let müvekkil (vekil eden), 
halife onun vekilidir. Halife 
seçmek ve ona biat etmek 
■........... . vekalet akdi­
ni icap etmek 
demektir. Bi­
lirsiniz ki her 
mukavelede i- 
ki tarafın  i- 
cap ve kabu­
lüyle akdedil­
miş olur. İşte 
hilafet de bir 
akit ve muka­
veledir.
Madem ki 
hilafet bir ve­
kalettir, mil­
let dilerse ha­
lifeyi mutlak 
bir şekilde se­
çer, onun hiç­
bir tasarrufunu kayıt altına 
almaz, mukayyetleştirmez. 
Bu durumda bu mutlak hü­
kümet demektir. Dilerse 
millet, halifenin tasarrufla­
rını bazı kayıt ve şartlara 
tabi tutar. Bu durumda da 
hükümet -i mukayyede (ka­
yıtlanmış hükümet) olur.
İşte meşruti hükümet de­
nilen hükümet bu tür bir 
hükümettir. Millet hiçbir ki­
şiye vekalet vermez, yani 
bir halife, bir imam seçmez­
se hilafet yok demektir. O 
vakit de cumhuriyet olur. 
Buna ne mani vardır? Millet 
kendi işimi ben yapacağım, 
neden bana başkası zorla 
yaptırsın derse niçin caiz ol­
masın? Millet diyor ki “Ha­
yır kendi işimi ben görece­
ğim, ne zaman aciz olursam 
o vakit halife veya İmam a- 
dıyİa başkasını vekil tayin 
ederim. Vekile ihtiyacım 
yoktur. Milletler için en fay­
dalı hükümet şekli demek o- 
lan cumhuriyet ve meşveret 
usulüyle kendi işimi ken­
dim göreceğim.” O halde bu­
na kim ne der? Kimse bir 
şey diyemez. Çünkü hak 
milletindir.
(Kaynak: İsm ail KARA, 
Türkiye’de İslamcılık Dü­
şüncesi, I. Cilt, Risale Ya­
yınları, 1986.)
Necati EROĞLU
Halife,
hilafet
BİR kimsenin yerine geçme, ona vekil ve halef olmaya hilafet, yerine geçen kişi­
ye de halife denir. Hz. Peygam­
berin vefatından sonra Müslü­
manların işlerini yürütmek üze­
re seçilen Hz. Ebubekir’e halife 
- i Resulullah (Allah’ın Elçisi nin 
vekili, halifesi) dendiği için da­
ha sonraları devlet başkanları i- 
çin halife, makamları için de hi­
lafet kullanılmıştır. Hz. Ebube- 
kir, Ömer, Osman ve A li’ye 
Dört Halife yahut hulefa - yı ra- 
şidin (raşit halifeler) denir.
Dört halife için böyle bir ayı­
rım yapılması onlardan sonra 
gelen Hz. Muaviye ile birlikte 
halifeliğin halkın rızasına ve bi­
at yoluyla bir tür seçimine daya­
nan hilafet anlayışının terkedil- 
diği ve babadan oğula geçen 
saltanat sisteminin kurulduğu 
da vurgulanmaktadır. Şiilikteki 
halifelik anlayışı hayli farklıdır. 
Şiilere göre halife Müslümanla­
rın seçimine bırakılmış bir şey 
değildir. Yüce Allah ve Hz. Pey­
gamber halifenin kim olacağını 
tayin etmiştir. Böyle olmasına 
rağmen, Hz. Ali yerine Hz. Ebu- 
bekir'in seçilmiş olması meşru 
bir davranış değildir; bunu ya­
panlar günah işlemişlerdir.
Halifelik saltanatla birleşerek 
daha güçlü bir konuma yükselir­
ken bir tür hilafet nazariyatı di­
yebileceğimiz bir literatür de ge­
lişmiştir. Burada halifenin taşı­
ması gereken şartlar, vazifeleri 
ve hakları uzun uzadıya ve dik­
katle ele alınmıştır. Müslüman, 
erkek, aklıbaşında, bilgili, adil, 
ehil ve liyakat sahibi olmak hali­
feliğin şartlarıdır. Başlıca vazife­
leri ise din ve dünya işlerini yü­
rütmek, iç ve dış güvenliği sağ­
lamak, adalet dağıtmak, vergi 
toplamak ve eşitliği sağlamak­
tır. Halifenin en önemli hakkı i- 
se itaattir.
Halife teamül olarak kaydıha­
yat şartıyla görev yapar. Ölüm, 
istifa veya azil yoluyla makam 
boş kaldığında yerine bir başka- 
•sı gelir veya seçilir. Halifenin az­
ledilmesinin şartları İslam tarihi 
boyunca daha çok teorik düzey­
de kalmıştır.
Tarikat kültüründe yer alan 
halife ve hilafet kavramı ise 
şeyhin vekillerini ifade eder. Bir­
den fazla olabilen bu kişiler 
şeyh olmadığı zaman ve yerler­
de onun görevini üstlenir, şey­
hin vefatında da biri yerine ge­
çer. Şeyh efendi genellikle yeri­
ne geçecek halifeyi hayatta i- 
ken belirler.
Taha Toros Arşivi


Halife, hilafet

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/131804/3/001583990010.pdf

Halife, hilafet

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository