Taha Toros Arşivi, Dosya No: 62-Enver Paşa Aile ve Çevres

Akyol, Taha

Taha Toros Arşivi, Dosya No: 62-Enver Paşa Aile ve Çevresi.

Not: Gazetenin "Arayış" köşesinde yayımlanmıştır

Ateş, Toktamış

Istanbul Sehir University Repository

SAYFA
3
ARAYIŞ
TOKTAMIg ATEŞ s/1, .
Enver Paşa
Enver Paşa’nın kemikleri; ölümünden 74 yıl, mem­
leketi terk ettikten 82 yıl sonra vatan topraklarına ge­
tirildi ve “Hürriyet-i Ebediye Tepesi’nde", kader ar­
kadaşlarının yanına gömüldü. Huzur içinde yatsın...
Enver Paşa büyük bir kumandan, cesur ve yürek­
li bir asker idi. Sarıkamış’ta 90 bin askerimizin dona­
rak ölmesine neden olması, “Büyük Kumandan” sı­
fatını gölgelese bile, tümüyle ortadan kaldırmaz. Na- 
poleon Moskova seferinde, çoğu donarak ölen 
400.000 asker yitirmişti. Kumandanlığına kimse laf 
ediyor mu?
Balkan savaşlarında tel tel dökülen Osmanlı ordu­
sunu birkaç yıl içinde müthiş savaşçı bir ordu haline 
getiren hırs ve iradenin kaynağı, hiç kuşkusuz Enver 
Paşa’nın asker ve lider kişiliği idi. Mustafa Kemal’le 
olan çatışmanın kökeninde de aynı lider kişiliği ve bu 
kişilikten doğan egoizm ve tek olma arzusu yatar. Ne 
Enver Paşa’nın Mustafa Kemal gibi bir “alternatif li-
- der”e tahammülü vardı, ne de Mustafa Kemal'in En­
ver Paşa gibi bir “lider"e.
Kimi yazarlarımız, Osmanlı Imparatorluğu’nun Al­
manya’nın safında 1. Dünya Savaşı’na girmesini En­
ver Paşa’nın “Alman hayranlığı ”na bağlar. Tarih kitap­
larımızda da çoğu kez böyle yazar. O günün dünya 
dengelerine bakmadan yapılan böyle bir yüzeysel 
değerlendirmeye kanıt olacak olgular da vardır, ö r­
neğin Enver Paşa’nın “VVilhelmvari” bıyıkları, Yavuz 
ve Midilli zırhlılarının kimi kabine üyelerinin haberi ol­
maksızın Karadeniz’e çıkarak Rus limanlarını bom­
balaması gibi. Oysa o günlerin dünya dengeleri dü­
şünülürse, işin aslı bambaşkadır.
19. yüzyılın son çeyreğinde Almanya’nın ulusal bir­
liğini sağlayarak, büyük bir güç halinde Avrupa siya­
sal arenasında yer alması, tüm Avrupa dengelerini al­
tüst etmişti. Bir yandan Rusya’ya tehdit oluştururken, 
bir yandan da inşasına başladığı “açık deniz donan­
masıyla" Ingiltere’yi ve özellikle Ingiliz sömürgelerini 
tehdit etmeye başlamıştı.
Ingiltere, tüm 19. yüzyıl boyunca OsmanlI’yı des­
teklemişti. “Hasta adam"ın ölüme terk edilmesi öne­
rilerine karşı çıkmış ve hastayı iyileştirmese bile, öl­
mesine izin vermemişti. Zira o dönemlerde Ingiltere 
için büyük tehdit Rusya’dan geliyordu. Ve Rusya’nın 
Akdeniz’e inmesinin önündeki en büyük engel, Os­
manlI Imparatorluğu’nun bütünlüğünü koruması idi. 
Akdeniz’e inen bir Rusya hem Mısır’ı, hem de Hin­
distan yolunu tehlikeye sokabilecekti.
Alman Imparataorluğu’nun sahneye çıkması, In­
giltere’nin Doğu politikasını değiştirmesine neen ol­
du. Zira “93 Harbi’nde" OsmanlI’nın aldığı ağır yenil­
gi, Ingiltere’yi endişelendirdiği gibi, Kıbrıs adasına 
“geçici” bir süre için el koyarak, Doğu Akdeniz’deki 
çıkarlarını buradan denetleme olanağını bulmuştu. 
Zaten savaş sonrasında Kıbns’a tümüyle el koya­
caktır.
Ingiltere’nin yavaş yavaş Rusya’ya yakınlaşması; 
Osmanlı Imparatorluğu’nu yeni bir arayış içine sok­
muştu. Ve o günün dünya dengeleri içinde Osmanlı 
için Almanya’dan başka seçenek yoktu. Zaten Os­
manlI Imparatorluğu’yla Almanya arasındaki yakın­
laşma, Enver Paşa’dan çok önce, Sultan 2. Abdül- 
hamit zamanında başlamıştı. Neyse, bunları bir ya­
na bırakarak konumuza dönelim.
Enver Paşa, ulusçuluk akımlarıyla derinden sarsı­
lan bir imparatorluğu ayakta tutmaya çalışan özveri­
li bir kadronun önde gelen liderlerinden biriydi. İyi ni­
yetli, yürekli, fakat biraz hayalci idi.
Mustafa Kemal dünya dengelerini, hiç kuşkusuz 
Enver Paşa’dan daha iyi değerlendiren bir liderdi. 
Savaşın uzamasıyla Almanya’nın bir felakete sürük­
lendiğini görmüş ve bu gidişin OsmanlI'yı batıraca­
ğını anlamıştı. Onun önerisi, Almanya’yı kendi kade-
- riyle baş başa bırakarak az kayıpla tek taraflı bir an­
laşma imzalamak idi. Ama güç, Enver Paşa’daydı.
Arap dünyasından umudunu kesen Enver Paşa; 
gözlerini, daha “mütareke” öncesinde, Türk dünya­
sına dikti. Buralardaki ayaklanmaların Rusya’yı zor 
duruma düşüreceği gibi, Hindistan'ı da kuzeyden 
tehdit etmeyi umut ediyordu. Ancak bunlar boş ha­
yallerdi.
Zaman Mustafa Kemal’i haklı çıkardı. Çöken impa­
ratorluğun enkazı altında kalan Enver Paşa, teselliyi 
umutsuz bir kavgada aradı. Ve yiğit bir askere yakı­
şan biçimde, elinde kılıcıyla atının üstünde şehit ol­
du. Ona gerçekten bu yakışırdı.
Eğer Sakarya Savaşı yitirilseydi ve Ankara düşsey­
di, acaba Enver Paşa Anadolu’ya geçerek işin lider­
liğini üstlenebilir miydi? Bilemeyiz. Fakat Mustafa 
Kemal’in Enver Paşa’dan tedirgin olduğu açıktır. Bun­
lar tarihin cilveleridir işte...
Enver Paşa’nın cenaze töreninde ilginç görüntüler 
vardı. Bir grup “ülkücü", bu töreni “Turan ülkülerinin" 
dile getirilmesine vesile yaptılar. “Yaşasın Turan ül­
kümüz" gibisinden sloganlar attılar.
Aslında bu tören Turan ülküsünün sona ermesi, 
noktalanmasıydı. Bugün açıkça görülüyor ki; artık ne 
Pamir Dağları bizler için “vatan" olma özelliğini taşı­
yor, ne Vardar Ovası. Bizim vatanımız, Misak-ı Milli 
sınırları içindeki Anadolu ve Doğu Trakya. Ve Turan 
idealinin bu en önde gelen savaşçısının kemikleri de, 
ancak bu vatanın topraklarında huzur bulabiliyor, hu­
zuru bu topraklarda arıyor.
Herkes bu vesile ile bir şeyler geveledi. Kimi tari­
himizle barışmaktan dem vurdu, kimi Enver Paşa'ya 
kin kustu. Boş işler bunlar. Bugün Enver Paşa; Tu­
ran değil, Türk bayrağının altında ve “ırktan” değil, 
“vatandaş olmaktan” doğan Türk kimliğinin egemen 
olduğu vatan topraklarında yatıyor ve sonsuza dek 
yatacak...
Taha Toros Arşivi


Enver Paşa

Enver Paşa...
MONDROS Mütarekesi imzalanmıştır.' ¿kîÇtat >e- rit Paşa'nın ikbal günleridir... Bu Ferit Paşa, Paris Konferansında "Ermeni katliamı yapıldı, fakat biz değil, İttihatçılar tarafından" diyerek, Sevr planlarını 
hazırlayan Lloyd Ceorge ve Clemenceau'ya "gerekçe" 
bahşeden adamdır!
Babıali'de Damat Ferit, gıyaplarında, ittihatçılara, bu a- 
rada Enver Paşa'ya hakaretler yağdırmaktadır. Vatansever 
Ahmet izzet Paşa dayanamaz:
- Paşa Hazretleri, siz o zaman Ayan (Senato) üyesi idi­
niz, şimdiki fikirlerinizi, hadiseler olup bitmeden, o za­
man söyleseydiniz, ahlaki ve vatani görevinizi yapmış o- 
lurdunuz! Kendileri şimdi burada yoklar. Böyle konuş­
mayın. Evet, hata yaptılar ama onlar hatalı vatansever i- 
diler. (Cemal Kutay, Üç Paşalar Kavgası, sf. 284) 
Sanıyorum, ittihatçılar ve Enver Paşa hakkında en doğ­
ru yargı budur.
Başardıklarıyla bugünümüze ve yarınımıza katkıda bu­
lunarak, hatalarıyla da sonraki kuşaklara 'ibret' olarak 
Türkiye'ye hizmet ettiler.
SULTAN Abdülhamid'in, reformlar yaptığı ve Avrupa dengelerini çok ustaca kullanarak Osmanlı'yı 33 yıl 
büyük kayıplara uğratmadan yaşatan mahir bir devlet a- 
damı olduğu kesindir.
Ancak, Avrupa dengeleri savaş yönünde tozulunca bu 
siyaset artık yürütülemezdi. "Reval mülakatında İngilte­
re ile Rusya'nın "Hasta Adam"ı paylaşmak için anlaştığı 
görüşü, sadece ittihatçı patlamanın dinamiti değil, aynı 
zamanda yaklaşan Balkan ve Cihan savaşlarının işareti­
dir.
ittihatçılar bu telaşla "kahraman - 1 hürriyet" ve "feda- 
iyyan - 1 vatan" oldular.
Abdülhamid'in siyaseti "itidal" ve "usul - i tedriç" ile 
yürüyebilirdi.
Fakat, Balkanlar'daki yangın ve "Reval mülakatı"nın 
bizde uyandırdığı telaş ile, "düşman"da uyandırdığı li­
mit, artık ateşli, atılgan, savaşçı insanlar çıkaracaktır. "İ- 
lan - ı Hürriyet" denilen İkinci Meşrutiyet, bu nesil ve 
zaman değişiminin ifadesidir.
BALKAN Harlji'nde yenik düşmüş, Edirne'yi Bulgar'a kaptırmış Osmanlı'da Binbaşı Enver ve arkadaşlarının 
23 Ocak 1913'teki "Babıali baskını", müthiş bir "komite­
ci" cür'etidir!
Ama bu baskını yapmasaydılar, Edirne bugün bile Bul­
garların elinde olacaktı!
"İhtiyatlı" diplomatlarla eski kuşak paşalar, "Avrupa i- 
zin vermez, Rusya savaş açar" gibi ciddi uyarılarda bulu­
nurken, İttihatçılar savaş açıp Edirne'yi kurtarmışlardır!
Bu ruh ve nesil değişimi, Balkanlar'da dökülen orduyu 
Çanakkale ve Milli Mücadele mucizelerini başaran ordu­
ya dönüştürecektir.
İsmet Paşa anlatıyor:
"Enver Paşa Harbiye Nazırı olunca, evvela yeni ordu­
yu kurdu. Hakiki bir tasfiye ve temizlik yaptı. Balkan 
Harbi öncesinde orduya giren siyaseti ordudan çıkardı. 
Orduyu tam ve cezri (köklü) manada kudretli hale getir­
di... Böylece Türk ordusu yeni bir hüviyetle kuruldu..." 
(Ş.S.Aycıemir, Enver Paşa, II, sf.433)
BİRİNCİ Dünya Harbi'ne girişimizde çoğunlukla Enver Paşa sorumlu tutulmuştur.
ittihatçılar baştan itibaren İngilte, Fransa ve Rusya ile it­
tifak yapmak istediler. Ama Avrupa dengelerine göre ara­
larında anlaşmış olan ve Boğazladı Rusya'ya vermiş olan 
bu üç ülke, Osmanlı'ya yanaşmadı.
İttihatçıların endişesi:
İngiliz - Fransız - Rus ittifakı savaşı kazanırsa, Türkiye 
taksim edilecek! Komşumuz olmayan Almanya kazanırsa 
bu akıbetten kurtulabiliriz, hatta avantajlar kazanabiliriz!
iki yıl önce Rumeli'yi kaybetmiş bir imparatorlukta atıl­
gan yeni kuşağın bu şartlardan nasıl etkilendiğini tahmin 
etmek zor değildir.
İttihatçılar, keşke başlangıçta ilan ettikleri "silahlı taraf­
sızlık" siyasetini hep sürdürseydiler... Ama...
Mustafa Kemal Paşa'ya göre:
"Silahlı tarafsızlığın devam etmesi için paramız, silahı­
mız, sanayimiz, hülasa lazım olan vasıtalarımız mevcut 
değildi." (Nutuk, vesika 142)
SAVAŞA girmekte aceleci ve basiretsiz davranıldığı ve savaşın "büyük strateji" bakımından iyi yönetilmediği 
kesindir. O kuşak, altına girdiği yükün gerektirdiği "biri- 
kim"e sahip değildi.
Onların acılı tecrübeleri, Mustafa Kemal ve arkadaşları 
için okul olacaktır.
Genç yaşta başkumandan yetkilerine sahip olan Enver 
Paşa, yeni bir ruh disiplin verdiği orduyla birlikte bü­
tün cephelerdedir; her an bir kurşuna maruz kalabilir. 
Sadrazam Talat Paşa sorar:
- Enver, sana bir şey olursa, yerine kimi tavsiye eder­
sin?
Enver Paşa tereddütsüz cevap verir:
- Mustafa Kemal'i! (Halil Menteşe'nin Anıları, sf.252) 
Halbuki, hep önde gitmek isteyen bu iki vatansever as­
kerin arasında, daha Harbiye'den beri rekabet ve 'doku 
uyuşmazlığı' vardı!
TARİHTE kopuşlar kadar devamlılıklar da önemlidir.Enver Paşa orduya yeni ruh, atılganlık ve disiplin ka­
zandırmakla kalmamıştır. Birinci Dünya Harbi'nin son­
larına doğru yenilgiyi görmüş ve Milli Mücadele'yi yürü­
tecek bir orduyu bilinçli olarak hazırlamıştır:
"İşte bu maksatla Enver Paşa (Erzurum'daki) 9. Or­
du'yu mümkün mertebe çok silah ve teçhizatla takviye­
ye önem vermiştir ve hakikaten Harbin sona erdiği ta­
rihlerde Kafkas sınırında her itibarla mükemmel olan iki 
tümen mevcuttu.. Bu hazırlık, sonraları çok hayırlı ol­
muş ve Kazım Karabekir Paşa'nın Milli Mücadele baş­
langıcında kumanda edeceği 15. Kolurdu, işte bu 9. Or­
du Dirliklerinden teşkil edilmiştir." (Prof. Akdes. N. Ku- 
rat, Türkiye ve Rusya, sf.573)
Enver Pasa, kendini düşman bir devletin eline terkedip 
----------------  Türkiye'ye karşı propagan­
da silahı olarak kullandıra­
cak adam değildi. Artık 
Türkiye'de yapacağı bir 
şey kalmadığını, aksine, 
Milli Mücadele'de ihtilaf 
çıkarmaması gerektiğini 
görünce Türkistan'a gitti...
Anadolu'dan yürüyerek 
kuramadığı Turan'ı, Orta 
Asya'yı ayaklandırarak ku­
rabilir miydi?! Hem Bolşe­
vik ordularıyla savaştı hem 
"kadimci" denilen "ham 
softa " takımıyla...
İstanbul'daki eşi Naciye 
Sultan'a yazdığı son mek­
tupta, duygulu bir dille, e- 
şine, çocuklarına ve vata­
nına duyduğu özlemi anla­
tıyor, "üç gündür altında 
yattığım karaağaca çakım­
la adını yazdım" diyordu.
Bolşevik saldırganlarla 
savaşırken, kurban bayra­
mı sabahı şehit düştü.
74 yıl sonra, aynı gün, 
vatanındadır artık...
Ruhu şad olsun...
Taha Toros Arşivi
* 0 0  1 5 1 4 8 3 6 0 0 6 *


Enver Paşa...

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/172962/3/001514836006.pdf

Enver Paşa...

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository

Istanbul Sehir University Repository