Taha Toros Arşivi, Dosya No: 41-Halide Edip-A. Adnan Adıva

Kaplan, Sefa

Istanbul Sehir University Repository

Halide Edip Adıvar 1882 -1 964
' s
" X
* S
Stork’s,
Türkiye Cumhuriyeti 
75. yaşına girerken, 
Cumhuriyet için 
savaşan,yurdun 
her karış toprağında 
yarının Türkiye’si 
için “Ateşten Gömlek” 
giyen kadınlarımızla 
gurur duyuyor.
Mustafa Kemal’in 
gösterdiği yolda, 
yılmadan devam eden 
kadınlarımızla da 
olduğu gibi...
u f -r i . .il]um
Ladini
seviyoruz
am a
tazılarıy la
an
»urur
duyuyoruz.
ORK'
J E W E L L E R Y
Mücevher Mağazaları Zinciri
STORK’S MERKEZ SÜMER KUYUMCULUK A.Ş. Atik Medrese Sok. N o :l7  34410 Çemberlitaş/lstanbul Tel: (0 212) 514 09 41 (3 hat) Faks: (0 212) 528 08 28 • 
SAMSUN İstiklal Cad. No:76 55200 Samsun Tel: (0 342) 432 44 77 Faks: (0 362) 432 75 27 • AKSARAY Bankalar Cad. Park Karşısı No:l8 68100 Aksaray Tel: (0 382) 214 22 77 
Faks: (0 382) 214 22 79 • ORDU Süleyman Felek Cad. No:79 52100 Ordu Tel: (0 452) 214 72 96 Faks: (0 452) 225 30 75 • İSTANBUL KADIKÖY Söğütlüçeşme Cad. 
No:49 81320 Kadıköy Tel: (0 216) 414 33 23-24 Faks: (0 216) 414 25 26 • İSTANBUL CAPİTOL Tophanelioğlu Cad. Capitol Alışveriş Merkezi No:92/2 81130 Altunizade/Üsküdar 
Tel: (0 216) 391 18 90 • İSTANBUL LALELİ Fethibey Cad. Laleli İş Merkezi No: 103 34470 Laleli Tel: (0 212) 638 64 39
EDEBİYAT JkltfjrfLa - -
Frances Kazan, Halide Edib Adıvar’ı yazdı
Romandaki Halide Edib
♦
S e f a  K a p l a n
Mısır, piramitler, firavunlar, Os- manlı sarayı, adı unutulmuş sul­tanlar derken, iş 
gelip ciddi ciddi ‘tarihsel ro- 
man’ın kapısına dayandı artık.
İlk önce Lâtife Mardin’in 
‘Doğu Doğudur’ (Oğlak Yayın­
ları, Çeviren: Deniz Sarol) roma­
Sultanahmet M iting i’nin ünlü hatibi, 
Kurtuluş S ava ş ı’nın ‘Halide O nbaşı’sı, 
‘Sinekti Bakka l’ ın, ‘Ateşten Göm lek ’ in 
yazarı şimdi bir roman kahramanı olarak 
karşım ızda. Hem de bir ‘yabancı’nın 
kalem iyle...
nı geldi gündeme. Yaklaşık kırk 
yıldır New York’ta yaşıyor Mar­
din. Kırk yıldır anadilinden ve 
anayurdundan uzakta olmak, 
dönüp sık sık aynaya bakmayı 
gerektiriyor hiç kuşkusuz. Bu tür 
durumlarda dönüp bakılabile- 
cek en sağlam ayna ise tarihin ta 
kendisi. Lâtife Mardin’in, Rud­
yard Kipling’in bir mısrasından 
yola çıkarak kaleme aldığı ‘Do­
ğu Doğudur’ romanında da, ‘Si­
vastopol önünde yatar gemiler / 
Atar da Nizam topunu yer gök 
iniler’ marşında anlamını bulan 
Kırım Savaşı atmosferinde Os- 
manlı, Rus, İngiliz ve Fransız 
ilişkileri, insanı sarsan bir aşk
hikayesi ekseninde anlatılıyor. 
Mekân 150 yıl öncesinin İstan­
bul’u ve kişiler bugün arasında 
gezindiklerimizden çok daha 
canlı üstelik.
NAHİD SIRRI ÖRİK’I DE 
UNUTMAYIN
Arkasından Kayseri kökenli 
ünlü sinema yönetmeni Elia Ka- 
zan’ın eşi Frances Kazan’ın kale­
me aldığı ‘Halide’ (Sistem Ya­
yıncılık, Çeviren: Gül Çağalı Tu­
ran) buluştu Türk okuruyla.
Frances Kazan, kendi ifade­
sine göre, New York’ta ‘Türk 
Dili ve Edebiyatı’ tahsili sırasın­
da bir hatıratına rastladığı Hali­
de Edib’in peşini bırakmıyor bir 
daha. Bütün eserlerini peşpeşe 
okuyor ve daha sonra da kafa­
sındaki Halide Edib imgesini 
oturup bir romana döküyor.
Roman sadece Halide Edib’i 
değil, ‘Sinekli Bakkal’ yazarının 
şahsında, bütün bir meşrutiyet 
dönemi atmosferini de anlatıyor 
elbette. Hele bir de, bir roman 
kahramanı olarak II. Abdülha- 
mid var ki, Nahid Sırrı Örik’in 
‘Abdülhamid Düşerken’ roma-
Halide Edib: Çok yönlü kişilik
Amerikan Kız Koleji’nin ilk Müslüman 
öğrencisi Halide Edib (en solda) ve 6 
Haziran 1919’daki Sultanahmet 
Mitingi’nin ünlü hatibi Halide Edib 
(solda).
1 2 0  • Popüler TARİH / Temmuz / Ağustos 2001
nıyla birlikte okunmasında sayı­
sız fayda olabilir.
ABDÜLHAMÎD 
YİNE SAHNEDE
Söz konusu kitapların yarat­
tığı kısmi şaşkınlık sürerken, bu 
kez Ahmet Altan'ın 50 binlik ilk 
baskısıyla edebiyat ve yayın tari­
hine damgasını vuran ‘isyan 
Günlerinde Aşk’ (Can Yayınları) 
kitabı çıkıp geldi üç yıllık eme­
ğin ürünü olarak.
Ahmet Altan da, tıpkı Lâtife 
Mardin ve Frances Kazan gibi, 
yakın tarihe çevirmişti gözlerini 
ve o ünlü ‘31 Mart Ayaklanma- 
sı’nı dert edinmişti kendisine. 
Doğal olarak, Ahmet Altan’ın 
roman kahramanlarından biri 
de II. Abdülhamid idi ve o da 
son derece ilginç bir padişah 
portresi ile çıkıyordu okurun 
karşısına.
Üstelik Ahmet Altan da tıpkı 
diğer iki yazar gibi, farklı bir 
pencereden bakıyordu meseleye.
Laf aramızda, resmi tarihçilerin 
de, gayrı-resmi resmi tarihçilerin 
de pek hoşuna gitmeyecek bir 
pencereydi bu.
NEW YORK’TAN TÜRKİYE
Hadi Ahmet Altan neyse ne 
de, iki New York sakininin yani 
Lâtife Mardin’le Frances Ka- 
zan’ın tarihe ilgisinin sebebi ney­
di acaba? Üstelik, bütün bir tari­
hi dekoru inşa edecek, bütün 
kahramanların karakterini bu 
tarihi dekor önünde şekillendire­
kolay denilebilir elbette; ama bu 
kadar zahmete katlanmanın ge­
risinde yatan beklenti ya da sap­
lantı neydi o zaman?
Lâtife Mardin, bu soruyu 
cevaplandırırken şunları söyle­
yecekti söz gelişi: "Kırım Savaşı 
devresi bana enteresan geldi. 
Çünkü ilk defa olarak Osmanlı, 
Ingiltere ve Fransa imparator­
lukları işbirliği yapıyorlar ve 
beraber harbediyorlar. Kı­
rım’dan evvel birkaç seyyah ve­
ya tüccardan mâdâ temasları
Roman sadece Halide Edib’i 
değil, bütün bir meşrutiyet 
dönemi atmosferini anlatıyor.
cek; dahası, dönemin günlük ha­
yatına ilişkin teknik ve estetik 
detayları aktaracak bütün o zen­
gin kaynaklara nasıl ulaşmışlar­
dı?
Devir internet devri, kaynak­
lara ulaşmak eskiye göre daha
pek olmamış, daha ziyade bir­
birlerine düşman ve yabancı gö­
züyle bakan iki ayrı medeniyet 
işbirliği yapmak zorunda kalı­
yor. Bu beni çok etkiledi. Bizler 
iki ayrı kültürün çocukları değil 
miyiz?"
Haziran ayında
İstanbul’a
gelen Frances
Kazan’ın
romanı
‘Halide’ ,
ABD’de
Randoııı House
ile Türkiye’de
Sistem
Yayıncılık
tarafından aynı
anda
yayımlandı.
Popüler TARİH / Temmuz / Ağustos 2001 • 121
F
o
t
o
ğ
r
a
f
: 
V
u
r
a
l
 Y
a
z
ic
io
ğ
l
u
Frances Kazan: 'Halide 
Edib'in her yönü bir roman7
'Halide' romanının yazarı Frances Kazan, kitabı­
nın tanıtımı için İstanbul'daydı. Medyanın yoğun 
ilgisine mazhar olan Kazan, sorularımızı cevap­
landırdı:
• Herkesin sorduğu soruyu biz de soralım: Neden 
Halide Edib?
Halide Edib, devrinin en sembol isimlerinden bi­
risi. Bir yanıyla inanılmaz ölçüde Doğu kültürü­
nün ürünü. Ama, diğer yanıyla da Amerikan Kız 
Koleji'nden mezun olan ilk Müslüman kız öğren­
ci. Bu iki değerler sisteminin yarattığı çelişkileri, 
hem eserlerinde, hem de hayatında şiddetli bir bi­
çimde yaşayan birisi Halide Edib. Kabul edersiniz 
ki, son derece çarpıcı bir konu bu.
• Peki aradığınızı bulabildiniz mi Halide Edib'te?
Elbette. Düşünün ki, Halide Edib sadece edebi bir figür değil, aynı za­
manda siyasi bir figür. Türk Kurtuluş Savaşı'ndaki rolü, kadın hareke­
tine vurduğu damga, arkasından Atatürk'le arasının açılması ve sürgü­
ne gitmesi bile başlı başına birer roman konusu olabilir. Ben sadece bir 
bölümünü getirdim dile.
• Eşiniz Elia Kazan'm da payı var mı OsmanlI'ya ve Türkiye'ye duydu­
ğunuz ilgide?
Sanırım var. Bildiğiniz gibi, Elia İstanbul'da doğdu. İstanbul'da doğ­
mak, İstanbul'u benimsemek sanıldığı kadar kolay bir şey değil. Elia, 
yaşı ilerledikçe doğduğu yerin değerleriyle ve kültürüyle daha bir öz­
deşleşti. 1990 yılında Kayseri sokaklarında bir yürüyüşü vardı ki gör­
meliydiniz. 400 yıldır bölgede yaşayan ataları gibi, kendini bölgenin 
bir yerlisi olarak kabul etmiş ve bu fikri benimsemişti hemen. 0 gün 
bugündür, Türkiye'nin çeşitli katmanlardan oluşan karmaşık tarihi hep 
ilgilendirdi beni.
• Bu ilgi devam edecek mi?
Yazdığım yeni roman da Türkiye ile ilgili ama fazla bir şey söylemek 
istemiyorum bu konuda.
• Elia Kazan, romanlarınızı film yapmayı düşünüyor mu? Söz gelişi, 
'Halide' çok iyi bir film olurdu herhalde...
Bunu zaman gösterecek...
ELİA KAZAN FAKTÖRÜ
Frances Kazan’m merakını 
tahrik eden ise kocası Elia Ka­
zan’m Kayseri kökenli olmasının 
yanı sıra, bütün bir imparator­
luk atmosferi, 500 yıllık bir im­
paratorluğun çökerken çıkardığı 
‘gürültü’ olmuş onu asıl ilgilen­
diren:
"Batı dünyasındaki ismiyle
Constantinople, İslam aleminde­
ki ismiyle İstanbul, 20. yüzyıla 
doğru büyük bir kargaşanın ve 
entrikaların yaşandığı bir şehir 
olarak dikkat çekiyordu. 500 
yıllık bir imparatorluk çöküşün 
eşiğindeydi ve Osmanlılık kavra­
mı da sonsuza kadar yok olmak 
üzereydi. Tarihin bu dönemini 
temel alan bir roman yazmak is­
tedim. Halide Edib, böyle bir ro­
man için en uygun kahramandı. 
Bir kere, yaşadığı dönemin en 
popüler kadınıydı. Arkasından 
Atatürk’le arası açıldığı için eski 
arkadaşları tarafından suçlan­
mıştı. Günümüz Türkiye’sinde 
bile en çok tartışılan ve bir o ka­
dar da saygı duyulan isimlerden 
birisi hâlâ. Yetiştirilme tarzında­
ki paradoks kadar, aile ortamını 
kuşatan yoğun politik atmosfer 
de bir hayli etkiledi beni. Halide, 
geleneksel bir Osmanlı evinde 
yetişti ve kendisine Müslüman 
değer yargıları öğretildi. Babası 
Edib Bey, geleneksel bir kimliğe 
sahip olmasına rağmen kızının 
Batılı bir eğitim almasını istiyor­
du. Anneannesi ise bu fikre kar­
şı çıkıyordu. Çünkü, böyle bir 
eğitim Halide’nin zihnini işe ya­
ramaz bilgilerle doldurmakla 
kalmayacak, iyi bir evlilik yap­
ma şansını da elinden alacaktı. 
Benim merak ettiğim, Halide’nin 
ne istediğiydi. Umutlan ve arzu­
larıyla birlikte, derin dini inanç­
ları da Amerikan Kız Koleji’nde 
aldığı eğitimle değişmiş miydi 
acaba?"
Amaçlarına ulaşıp ulaşama­
dıklarına karar vermek ise oku­
yucuya düşüyor elbette. Her üç 
roman da bütün kitapçı vitrinle­
rinde yan yana duruyor zaten.
122 • Popüler TARİH / Temmuz / Ağustos 2001
Taha Toros Arşivi


Frances Kazan, Halide Edib Adıvar'ı yazdı:Romandaki Halide Edib

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository