Taha Toros Arşivi, Dosya No: 161-Necip Fazıl Kısakürekİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Emil, Birol

Istanbul Sehir University Repository

Türk Edebiyatı AĞUSTOS
P ro f.D r. B İR O L  E M İL
Büyük Köklerin 
ve “ÇİLE”nin 
Şâiri
9
Eveı, her şey bende bir gizli düğüm;
Ne ölüm terleri döktüm, nelerden!
Dibi yok göklerden yeter ürktüğüm, 
Yetişir çektiğim mesafelerden!
Diz çök ey zorlu nefs, önümde diz çök! 
Heybem hayat dolu, deste ve yumak. 
Sen bütün dalların birleştiği kök;
Biricik meselem, sonsuza varmak... 
(Çile’den)
Henüz oniki yaşında iken hasta annesinin şâir 
olması dileğini ömür boyu vasiyet sayan ve o ana kadar 
farkında olmadığı şâirlik kabiliyetini hissedip birden 
kararını veren seksenlik şâir artık yok. Cumhuriyet devri 
Türk edebiyatının “Sultanü’ş-şuarâ" sı, altmış yıl Türk 
“poetika" ve “politika” hayatını çok hususî mizacı ve 
aksiyonuyla meşgul ettikten sonra biricik meselesi say­
dığı sonsuzluğun perdeleri arkasına çekildi. Asıl bundan 
sonradır ki onun üzerinde daha rahat konuşulacak, şiir 
sultanlığı gibi “Çile”si de daha iyi anlaşılacaktır.
Eseri ortadayken bir şâirin tesir ve ilham kaynakla­
rını araştırmak önümüzde duran apaydınlık ufka göz 
kapayıp gecelerin dipsiz karanlığına dalmak gibidir. 
Şiir ki sade insanın idrakine ve basmakalıp dilin kalıbına 
sığmaz, mûsikîden sonra en güzel tecriddir, onu basit 
idraklerin tecessüs konusu olan bir takım biyografik 
deliller ve isbatlarla izaha çalışmak boşunadır. Biz en 
derin, en esrarlı, en ulvî, en güzel ve mükemmel şiir olan 
kâinatı Tanrı ile değil, Tanrı’yı kâinatla anlarız, önce 
“eser", sonra “müessir” vardır.
Bununla beraber bir şâir sadece şiir yazmamış, 
kendi şiiri ve umumiyetle şiir üzerinde düşünmüş, kendi 
"poetika"sını yapmışsa, bunları bilmek, hayat hikâye­
sini öğrenmekten elbette ki daha yararlıdır. Şiirinde susan 
ve tecride giden şâir, eseri ve şiir san’atı üzerinde yazar­
ken konuşur ve müşahhastır. Şâiri hiç konuşturmadan, 
dıştan ve objektif olarak yapılacak araştırma kadar onun 
şiir sanatını ve estetiğini kendi içinden ve düşüncelerin­
den (silmek de şiir tahlilinde geçerli bir metoddur,
Böyle bir yaklaşımla Necip Fazıl Kısakürek kendi­
sini nasıl “ ifşa” eder?
Eski şiirimizi biraz bilen ve tadanlar bile teslim eder­
ler ki Eskilerin büyüklüğü onların çok büyük ve derin 
köklerle beslenmiş olmalarındandt. Allah, Peygamber, 
Din, Kader, Tasavvuf, mistik tecrübe, İlahîde biten aşk... 
Eskilere "menba-ı ilham" olan bu köklerdi. Onlarda, 
Batılı mânâda metafizik azap değil, Allah’a ve ebedîliğe 
teslim oluş ve bundan duyulan huzur, sükûn ve tevekkül 
vardı. Batı’nın “trajik insan” ı yoktu, fakat fanilik endişe­
sinden uzak, tasavvuf neşvesine sahip, cezbesi 
“enelhakk’a kadar varan, yahut rıza ile boynunu büken, 
mutlak hakikati kendi içinde bulan ve bulduğu içindir ki 
ölümü bile bir “düğün gecesi"nden sonraki ebedî hayat
Türk Edehlııa iı AĞUSTOS
sayan insan mevcuttu. Eskiler insanı “zübde-i âlem” ve 
“merdüm-i dîde-i ekvan”, kâinatın özü ve gözbebeği 
sayacak kadar yüceltmişlerdi. Aklın apaçık hakikatlerine 
değil, pönülün sırlarına inanıyorlardı. “ Ehl-i mecaz" 
değil, “ehl-i hakikat” idiler. Alim değil, âriftiler. Onlariçin 
büyük hakikatlerin yolu sırlarla yekpâre aydınlanmış bir 
yoldu. Mecazîden hakikî aşka giden bu yol gönülden 
geçendi. Bir bakıma eski şiirimiz, tıpkı eski musikimiz 
gibi, gönülden gönüle “sırrî” bir mesa]dı. Nihayet onlar 
filozofların izaha kalkıştıkları Tanrıya değil, peygamber­
din haber verdiği Allah'a inanıyorlardı ve bir tek ve en 
son bir kılavuzları vardı: Hz.Peygamber.
Fakat Eskilerin bu huzur, sükûn ve tevekkülü, bu 
ölüm korkusuzluğu, bu ebedîlik duygusu ve iştiyakı, bu 
önül sırları, bu mutlak, metafizik, mistik ve ilâhîhakikat 
ssî eski medeniyetimizin esasen mutlak oluşundan, 
.ıtlak değerlere dayanışındandı. Yahya Kemal’in o 
hteşem mısra'ında söylediği gibi, eski medeniyetimi- 
karanlıkları içinde hâlâ bile “Şeb-i lâhûtta manzûme-i 
dâm gibi” parıldayan bu değerler manzumesi dağıl- 
aya başlayınca muzdarip, huzursuz, bedbin insan da 
ndini göstermekte gecikmedi. Çöken muhteşem bir 
adeniyet sarayının yıkıntıları arasında kendisini yapa- 
inız ve çıplak hisseden Türk insanı, işte o zaman varlık 
3 ebedîlik neş’esinden yokluk ve fanilik azabına düştü. 
Daha 18. yüzyılda Şeyh Galib bu zelzelenin işaretini 
veriyordu:
Belâ mevc-âver-i giı^dâb-ı hayret nâhüdâ nâ-bûd
Adem sahillerin tuttu dirîga bank-i nâ-mevcûd
19. Yüzyılda Akif Paşa’nın varlığa mersiye ve yokluğa 
kaside olan “Adem-yokluk" redifli manzumesi, Ziya 
^şa’nın hayatta, tabiatta ve kâinatta gördüğü zıt tecelli- 
karşısında beyit beyit attığı hayret çığlıkları ve hiç bir 
listik ve metafizik tarafı olmayan zihıiî ilhamlı kaderiye- 
ciliği, Abdülhak Hâmid’in kâinat ve tabiat karşısındaki 
“mâveraî” hayret ve hayranlığı o eski büyük köklerin 
nasıl ve niçin kuruduğunu çok iyi gösterir. Bu yüzdendir 
i 19. yüzyıl sonrası Türk edebiyatçıları ilhamlarını ya 
'miyetin sosyal ve politik çalkantılarında aramışlar, 
ıu t da kendi ferdiyetlerinin dar ve kısır çemberinde 
psolup kalmışlardır. Vakıa orada, öteleri özleyen ve 
oralarda, trajik benliğini yok etmek için hayal beldeleri 
kuran bir Ahmet Haşim, Islâmın sosyal ve ahlakî niza­
mını arayan bir Mehmet Akif, eski medeniyetimizi bir 
,ltür ve estetik vâkıa olarak şiirleştiren bir Yahya Kemal 
irdir. Fakat gerçeği şu ki, artık Türk edebiyatçıları o 
oüyük köklerin saldığı özsuyu ile beslenemiyorlardı. 
Bunda da belki haklıydılar. Zira onlar sadece mecazîden 
hakikîye ve İlâhîye doğru yükselen bir aşk anlayışından 
yahut mistik tecrübeden değil, gülü yolunmuş ve bül­
bülü öldürülmüş bir medeniyetten arta kalmışlardı. Ve 
zira çöken bir siyasî imparatorluk değil, bütün hâlis 
değerleri ve güzellikleriyle bir kültür ve bir inanç siste­
miydi ve bunların içinde yer aldığı bir bütünlük ve 
tutlaktı.
Eskilere göre her şeyin etrafında kurulduğu mutlak, 
Ulah'tır. Bütün tecelliler O’ndandır ve O’na gitmek için­
dir. Her an, her şeyi var eden ve yok eden O’dur. Hayat ve 
âinat sürekli bir oluşum ve değişimdir. “Alem-i kevn-ü 
zad" terkibi, hayat ve kâinatın temel prensibini ifade 
ider. “Basit” ve “mürekkeb” , "teferruat” ve “bütün” diye 
ayrı şeyler yoktur. Basit mürekkebin, teferruat bütünün 
görünüş perdesindeki akisleri ve gölgeleridir. İnsanoğlu
“zorlu nefs" I yahut yanıltıcı duyularının idrakiyle ancak 
bu gölgeleri seyredebilir. Kavrar değil, görebilir. Gör­
mek pasif bir davranıştır ve bir duyu işidir. Kavramak, 
derinliğine idrak ise bir tefekkür cehdi, bir düşünme 
aksiyonudur. Ancak bu cehid ve aksiyon sayesinde aktif 
düşünce gölgeleri delip perdenin ötesine uzanabilir. Bu 
ise alelâde ve zahmetsiz idrakin değil üstün idrakin, şâi­
rin ifadesiyle, “çileli idrak” in işidir.
Çileli idrak... Necip Fazıl’ın şiir ve nesir olarak bütün 
eserinin özü ayni zamanda izahı bu iki kelimededir. 
"Şâirliği küçük ve adi hissîliklerin üstünde gören, onu 
idrakin en ileri merhalesi sayan..." şâir, bunun içindir ki 
asıl eserine “Çile” adını vermiştir.
Çile ve şiir... Şâir büyük meçhullerin yolcusu ve o 
meçhullerde gizli hakikatlerin avcısıdır. Böyle bir yolcu­
luğu ne aklın aydınlığında, nede beş duyunun tesadüfle­
riyle yapmak mümkündür. Perdenin, görünenlerin, 
bilinenlerin ötesindeki gizli hakikatleri yakalamak kud­
reti mucizelerin sırrına ermiş peygamberler ve keramet 
ehli velilerden sonra şâirlere vergidir. Fakat şâir ne pey­
gamber, ne de velidir. Zira ne mucize, ne de keramet 
gösterebilir. Faruk Nafiz'ln
Bir mucizenin sırrına ermiş gibi yer yer
Can buldu asâsıyla dokunduğu şekiller...
mısraları görünen dünya ve bilinen hakikatler içindir. O 
halde şâir ötelere nasıl gidecek, ötelerden, Eskilerin tabi­
riyle, “mâverâ" dan nasıl sesler getirecektir?
Bu "Aşma", ancak şâirin şiir ile sonsuzluk, sonsuz­
luk ile iman ve iman ile aksiyon arasında kuracağı müna­
sebete bağlıdır. Bu'münasebet ise her şâirin kârı değil, 
şiirde yaratış kadar idrakin de nasıl bir çile olduğunu 
bilen şâirlerin isidir.
işte N.F.Kısakürek Cumhuriyet devri Türk şiirinde 
bu münasebetler bütününün farkına varmış, onun üze­
rinde şuurla düşünmüş, şiirinin kökünü ve ilham kayna­
ğını onda bulmuş bir şâirdir. O şiirinin ne şeklinde, nede 
muhtevasında hiç bir yabancı modaya kapılmadan, bir 
geleneği kendi içinde derinleştirip yenileme ve devam 
ettirmenin en güzel örneklerini vererek Eskilerin büyük 
köklerine bağlanmıştır. Bu bağlanış onun “Poetika” 
sında hem estetik, hem de trajik ve metafizik bir mânâ 
taşır. Tabiatta içindeki kadar iniş ve çıkış bulunmadığını 
söyleyen, fikir çilesinden büyük işkence olmadığına ina­
nan Necip Fazıl'ın “zorlu nefs" ine galebe çalmak, bu 
“cihad-ı ekber” den muzaffer çıkmak için Eskiler gibi 
dışarda bir çile hücresine kapanmaya ihtiyacı yoktu. O, 
kendi iç varlığını, trajik benliğini çilehâne yapmıştı.
(Türk Edebiyatı Vakffnın “Sultanü’ş-şuarâ" pâye- 
sini tevcih ettiği Necip Fazıl'ın ölümünü çok uzakta 
haber aldım. “Çile" ile “ iman ve Aksiyon" adlı kitabını 
yeniden okudum, ilk düşüncem bu kitap üzerinde dur­
mak ve şiirde aksiyon yahut aksiyonun şiirini Necip 
Fazıl’a göre ele almaktı. Fakat okurken kendimi yukar- 
daki dağınık düşüncelere kaptırdım. Bazı senfonilerin 
gaiblerden sesler gibi uğultulu ve ürkütücü başlangıçla­
rını andıran “Çile" şiirini defalarca tekrarladım. Başka 
şiirlerini de tekrar okudum. Bu şiirler dururken, bazı 
görüşlerin onda bir politikacı, ideolog, hatta müctehid 
hüviyeti vehmetmelerine hayret ettim. Necip Fazıl asıl 
aksiyonunu şiirde yapmıştı. Bir başka yazıda bu mese­
leyi ele almağa çalışacağım.)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 3 5 3 Z 0 1 0 *


Büyük köklerin ve Çile'nin şairi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository