Taha Toros Arşivi, Dosya No: 117-Ahmet Vefik Paşaİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Sefercioğlu, Nejat

Istanbul Sehir University Repository

T T  T& Z& O
AHMET VEFİK PASA
9
“Ahm et Vefik Paşa binek taşı kadar bir elmastır. Ne yüzük yapılabilir, ne de sokakta bırakılabilir.”
Fuat Paşa
Nejat S E F E R C İ O Ğ L U
Z amanına uymayan düşünce ve hareketleriyle yadırganan A h ­met V e fik  Paşa 1823 yılında İstanbul'da doğmuştur, ilk  tahsi­
linin bir kısmını özel olarak, bir kısmını da Mühendishane-i 
Berr-i Hümâyun'da yapmıştır. 1834 yılında babası Ruhiddin Efendi 
ile beraber Paris'e gitmiş, orada üç yıl Saint Louis Lisesi'nde oku­
muş, dönüşünde Tercüme Odası'nda çalışm ıştır. Bundan sonra Lond­
ra, Memleketyn ve Sırbistan'da bulunan Ahmet V efik  Paşa 1847 
yılında Tercüme Odası Baştercümeciliğine getirilerek Devlet Sal­
namesinin düzenlenmesi işi de kendisine verilm iştir. 1848 de mem- 
leketeyn Fevkalâde Komiserliği'ne, 1851 de Encümen-i Dânış üye­
liğine, bir kaç ay sonra da Tahran Elçiliğine atanmıştır. 1854 de 
Meclis-i Vâlây-ı Ahkâm-ı adliye üyeliğine seçilmiş, 1857 yılında Dea- 
v î Nazırlığına getirilm iştir. 1860 da Paris Elçisi, 1862 de Evkaf Na­
zırı ve Darülfünun Hikmet-i Tarih öğretmeni, bir müddet sonra da 
Anadolu müfettişi olmuştur. BursalIların şikâyeti üzerine görevin- 
dan alınan Ahmet Vefik  Paşa, Sadrâzam A li Paşa'nın ölümüne ka­
dar vazife almamıştır. Mahmut Nedim Paşa'nın Sedareti sırasında, 
Sedaret Müsteşarlığı, Maarif Nazırlığ ı ve Danıştay üyeliğinde bu­
lunmuştur. 1873 yılında tekrar açığa çıkan Paşa iki yıl sonra Pe­
tersburg Bilim ler Akadem isi'ne muhabir üye olarak gönderilmiş, 
1877 de Meclis-i Mebusan'a başkan, aynı yıl vezirlik  rütbesi ile 
Meclis-i Âyan üyesi ve Edirne valisi olduktan sonra 1878 yılında 
Başvekil olmuştur. Bu görevinde üç ay kalmış, 1879 da Bursa va­
liliğ ine getirilm iştir. 1882 yılında tekrar Başbakanlığa getirilen A h­
met V efik  Paşa, üç gün kaldığı bu görevinden sonra ölümüne ka­
dar dokuz yıl yalnız özel işleriy le uğraşmış ve 2 Nisan 1891 y ılın ­
da İstanbul'da hayata gözlerini yummuştur.
Z amanının dar çerçevesine sıkışmış, elindekiyle yetinen, şekil­ci, içine kapanık, pencerelerini Batının rüzgârlarına henüz 
yeni yeni aralıyan düşünce ve görüş ortamı içinde elbette ga­
rip, elbette tuhaf bir şahsiyet olarak değerlendirilecekti. Batıyı 
görmüş. Batının kültürünü hazmetmiş, Arapça, Farsça ve Fransız­
ca'nın yanında İngilizce, Latince ve Gerek d illerini "okuyup an­
layacak kadar öğrenmiş" ve bunlara hassasiyet derecesine varan 
bir titiz lik le  üzerine daima titrediği m illiyetçiliğini katmış bir in­
sanın zamanının ölçülerine sığabileceğini beklemek gerçekten hak­
s ız lık  olurdu. Bîr de bunlara pervasız, nükteci ve başına buyruk 
sağlam karakteri eklenince, "garip ", "tu ha f", "acayip" damgala­
rını yemesi zor olmadı. Arapça ve Farsça dillerinden Türkçeye ha­
zırlanmış lügatlardan başkasını bilmeyen bir ortam Türkçe bir söz­
lüğü nasıl kabul edebilirdi. Onun "Lehçe-i O sm ânî" si o kafala­
rın düşünemiyeceği, o gözlerin göremiyeceği kadar yükseklerde 
idi. . .
S iyasî şahsiyeti, devrinin dalkavuk, menfaatperest, gösteriş 
meraklısı korkak tiplerine uymuyordu. Onda körükörüne bir Batı 
özlemi ve taklitçiliğ i yoktu. Zamanının mevki sahipleri büyüklükleri­
ni evlerindeki yabancı malı eşyalarla ölçerken o, çok sevdiği k ı­
zının yabancı malı bir terlik arzusunu bile "bu eve yabancı ma­
mulatı olan hiç birşey giremez" gerekçesiyle reddedecek kadar 
şuurlu ve kararlı bir m illiyetçilik örneği gösteriyordu. Meseleleri 
kanun ve nizamların kesin, affetmez dar çerçevesi içinde değil, 
akıl ve mantığının emrettiği şekilde çözümlüyordu. O valilik leri 
sırasında devrin sadrazamlarını tanımaz görünecek kadar pervasız, 
Türklük şeref ve gururunu kıralların önünde koruyacak kadar 
şuurlu ve şahsiyet sahibi idi. Onun için sadece Türkçe ve Türklük 
vardı. Bu düşünce ve davranışları zamanına göre çok aşırı ve ile­
ride idi. i - —
Fikirlerinde çok okumuşluğun verdiği bir dağınıklık, üslûbun­
da aksaklık, yazılarında yer yer Arapça, Farsça kelime ve tamla­
malar vardı ama Osmanlıcanın Türk dilinin Oğuz lehçesinden doğ­
duğunu, kökünün Türkçe olduğunu, sonradan Arapça, Farsça keli­
me ve kuralların istilâsına uğradığını, Türk dilin in Uygur, Çağatay 
ve Kıpçak lehçeleri gibi kollara ayrıld ığ ın ı, Türk kelimesinin bile 
ender kullanıldığı, "Ben Osm anlIyım " diyen bir toplumun içinde 
düşünüp haykırabilen adamdı.
Yusuf Kâmil Paşa'nın Fenelon'dan yaptığı Telemak tercüme­
sinin Divan Edebiyatındaki en sâde nesir örneklerini bile aratacak 
dilin i beğenmemiş aynı eseri yeniden tercüme etmişti.
Topladığı Türk atasözlerini 1852 yılında Müntehabât-ı Durub-ı 
Emsâl adı altında bastırmıştı. Atasözlerini alfabetik olarak sırala­
dığı bu eserinde halk deyim lerine de yer verm iştir.
Tarihle olan ilgisi yalnız Dârülfünun'da verdiği Hikmet-i Ta­
rih derslerine münhasır kalmadı. Asıl ilgilendiği konu Orta Asya 
ve Şark Türkleriydi. Ders notlarını Tasvir-i Efkâr gazetesinde te f­
rika olarak yayınladığı gibi, kitap olarak da bastırmıştır. Eserinde, 
Ademden başlayarak eski ulusların doğuşunu incelemiş, h icrî ve 
m ilâd î tarihler, ilk , orta, yeni çağ ve kaynaklar hakkında bilgi 
verm iştir.
Fezleke-i Tarih-i Osmanî adlı eseri Rüştiyeler (Ortaokul) için 
ders kitabı olarak hazırlanmış olup Osmanlı tarihi ile ilg ilid ir.
Ebul Gazi Bahadır Han'ın Secere-i Türkî adlı eserini Çağatay 
lehçesinden Anadolu lehçesine aktarmıştır.
Telemak-ı Fenelon'dan, Ernanl'yi Hugo'dan Gil Blas Santil- 
lani nin Sergüzeşti'ni Lesege'den ve Hikâye-i Hikemiye-i Mikrome- 
ga'yı da Voltaire'den dilim ize çevirmiştir.
Ahmet V e fik  Paşa'ya asıl şöhretini kazandıran eserleri Moliere'- 
den yaptığı tercüme ve adaptasyonlardır. Moliere'den dilim ize ak­
tardığı on altı tiyatro eserinden İnfiâl-i A şk , Dudukuşları, Don Civa- 
n i, Yorgaki Dandini nesir, Savruk, Kocalar Mektebi, Kadınlar M ek­
tebi, Tartüf, Adamcıl ve Okumuş Kadınlar on heceli m illî bir vez in ­
le ve nazmen tercüme edilm iştir. Tabib-i A şk , Zoraki Tabib, Azarya, 
Zor Nikâhı, M erâkî ve Dekbazlık adlı eserler ise nesir yoluyla yap­
tığı adaptasyonlarıdır. Ahmet Vefik  Paşa'nın Adaptasyonlarda gös­
terdiği başarıya ulaşılmamış olması onun kıymetini bir kat daha art­
tırmaktadır.
1823 den 1891 yılına kadar süren 78 y ıllık  inişli çıkışlı hayatın­
da birçok önemli mevkilere “getirilen Ahmet V efik  Paşa iki defa da 
Başbakan olmasına rağmen fakir bir insan olarak hayata gözlerini 
yummuştur, ikbâlin her basamağında gurur ve şahsiyetini daima 
korumuş şerefli bir insan olarak ölmesini bilmiştir.
Birçoklarının edebiyat kitaplarından bile isim lerine rastlanmaz- 
ken Ahmet Vefik  Paşa hâlâ bizim dilim izde, duygularımızda ve f i ­
kirlerim izde yaşıyorsa bu bizim kadirşinaslığımızdan değil onun 
kuvvetli şahsiyeti ve unutulmaz hizmetleri sayesindedir. Bugün, 
latife olarak anlatılan hâtıraları düşünerek okunacak olursa içinde 
ders alınacak çok şey bulunacaktır.
Her büyük kıymetimizin önünde olduğu gibi onun hatırası önün­
de de hürmetle fakat onlara gerçek değeri vermenin verdiği üzün­
tü ve mahcubiyetle eğiliriz.
Faydalanılan eserler:
Ahmet Hamdi Tanpınar. XIX. Asır Türk Edebiyat Tarihi. İs­
tanbul, 1956.
İnönü Ansiklopedisi. C. 1. 1946.
İslâm Ansiklopedisi. C. 1, İstanbul, 1950.
İsmail Habib (Sevük). Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi, İstan­
bul, 1340.
İsmail Hikmet (Ertaylan). Ahmet Vefik Paşa, İstanbul, 1932. 
Nihat Sami Banarlı. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul, Ye-
nigün neşriyatı.
Molliere- Ahmet Vefik Paşa Külliyatı. Kanaat Kütüphanesi 1923- 
Sevim Güray, Ahmet Vefik Paşa. T.D.K. Ankara, 1966.
Mşıseı Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Ahmet Vefik Paşa

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository