Taha Toros Arşivi, Dosya No: 312-Sermet Muhtar Alus.



Not: Gazetenin "Bugünden, Dünden" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Alus, Sermet Muhtar

Istanbul Sehir University Repository

Bugünden, Dünden
Mart içinde...
Şubat yanlanmadan havaların yumuşayışı —  Eski Rumi mart arifesi —  Hanım 
ninelerde fitili alış —  (Mart içeri, pire dışarı) —  Pencereden fırlatılan kâse —  Bu 
ananeden murat —  Tesavii leylü nehar, hululü mevsimi behar, Nevruzu sulta­
nî —  Saat ve dakikasında tenavül edilen gülbeşeker —  (Mart dokuzu) fırtınası —
Kadinrıelerin çenesi.
Ayaz, yağış, kar kıyamet ocak I
ayının sonlariyle şubat iptida-1 
lannda gözümüzü yıldırmış, â- 
deta ninelerimizin tâbirince he­
pimizi (eze koymuş, büze koy­
muş, tandır başına dize koy­
muş) ken şubat daha yarılan­
madan, ilk Cemre bile düşme­
den hava yumuşadı; gök yüzü 
masmavi, güneş pırıl pırıl. Şey­
tan kulağına kurşun, nazar değ­
mesin amma mart farta furta 
bilmez; kapıdan baktırır, kaz­
ma kürek yaktırır. Hayırlısiyle 
Hıdrellez gelsin, sere serpe ya­
za bir kavuşalım, rahat ederiz 
işaiiahi
Eskiden, Rumi şubatın sonu­
na bir veya iki gün kala tam 
bir hafta süren Berdelâcuz, ya­
ni Kocakarı soğuğu bastın’-, 
herkes tiril tiril titriye titriye 
çivi keserken, mart girerdi. Ru­
mî mart mali senenin başlangı- 
: cı sayılır; devlet dairelerinin 
I hesapları, muvazeneleri, girdisi 
çıktısı bu aydan itibaren baş­
lar; memleketin Müskirat, Ha- 
rir, Saydü şikâr, Tuz gibi en 
yüklü gelirlerini sömürüp yutan 
mahut Düyunu Umumiye İda­
resine bağlı bazı müesseselerde 
sözüm ona bir takım merasim­
ler yapılırdı.
Mart arifesi akşamı minareler­
de yatsı ezanı okunurken ha­
nım nineler, kaynanalar, teyza- 
nımlar fitili alırlardı:
— Aman çocuklar (Mart içeri, 
pire dışarı) yı nutmıyalım!
Evdeki orta yaşlı bir hatun 
derhal ayaklanır; aşağıya inip 
kileri yoklar; İşe yaramıyacak 
kırık, çatlak bir tabak, kâse, ka­
vanoz filân aramaya koyulur; 
dolap raflarını, çekmeleri, köşe­
yi bucağı gözdeıı geçirir. Han- 
j gisinl alacağmı kolay kolay 
! kestiremez: Şu piyataya fesle­
ğen saksısı oturtulabilir; bu ça­
nağa çamaşır sodası konabilir. 
Kavanozun alt tarafı sapasağ­
lam; İçine ister kavurma, ister 
domates peltesi, ister kuyruk ya­
ğı doldur, sakla...
Hatun kilerde dört dönedur- 
sun, nihayet işkembeci dükkâ­
nından Iskarta, tekir kedinin 
yalarken devirip kenarını kır­
dığı, beş kuruş cerimeye mal o- 
lan, musluğun yanında sabun 
kablığı eden kâseyi kapar; etek­
lerini uçura uçura yukarıya ko­
şardı.
Ev halkı hep onu beklemede. 
Pencere açıiır, kafes bir karış 
kaldırılır. Orta yaşlı hanım 
yüksek sesle üç kere:
— (Mart içeri, pire dışarı!) 
yı tekrarlarken odadakiler de 
ona uyarlar. Üçüncüsünde, (P i­
re dışarı) kelimeleri ağızlardan 
çıktığı saniye, kâse sokağa fır- 
altılırdı.
Bu kadarla bitmiyor. Atılan, 
şangır şungur paramparça ola­
cak. Şayet çamura mamura, 
yumuşakça bir yere düşüp de 
parçalanmadı mı, hemen ora­
cıktan alınıp daha üslûplu bir 
elle, kaldırım taşları nişanlana­
rak fırlatılacak.
Bu işi üzerine almak İhtiyar­
ların, cahil tazelerin, çoluk ço­
cuğun kârı değildi; işgüzarlığı, 
becerikliliği denenmişlere ver­
giydi. İşbu ananeden murada 
gelince; Haneyi pirelerden pîru 
pâk etmek, o ele avuca sığmaz 
mahlûkların kökünü kazımak, 
deliklere, kovuklara gizlenmiş, 
kışın uyuşup kalmış, havalar 
ısınınca canlanmağa teşne afa­
canlar, şangırtıdan korkup he- 
lâk olurlarmış gûya... Yazın, 
ortalığın cayır cayır yandığı sı­
caklarda bile ilâç için bir teki 
bulunmazmış.
birkaç gün önce, mevkili zeva­
tın konaklarına civarda bulu­
nan eczacılardan zımbalı patis­
kalarla örtülü tepsilerde Nev- 
ruziyeler peşüeş çekilir, getirene 
bahşişler sunulurdu.
Cicili bicili kâselerde, bildiği­
miz loğusa şekerinin baharat­
la, karanfille kaynatılıp kaska- 
tılaşmış; üzerlerinde yaldızlı 
varak: Kâsenin dışındaki armu- 
dî yaftada gülbeşekerin tenavül 
edileceği gün. saat, hattâ daki­
ka; çeşit çeşit, beyitler, kıtalar...
Beleşten Nevruziyeye konamı- 
yanlar bu nesneyi namlı şeker­
cilerden edinir; yufka keseliler 
baklava şeklindeki loğusa şeke­
rinden münasip miktar alır; zü­
ğürt takım İse İki üç külah el­
van akideyi ceblerine sokup ev­
lerine dönerlerdi.
g—— 11 Yazan:
tSermet Muhtar
O gün Muneccimbaşmm sap­
sarı kâğıda basılı, küçücük tak­
vimi ortaya konur; Yenicami a- 
yarı Piryollara dikkatli dikkatli 
bakılır, ramazanda iftar topu 
bekler gibi heyecanla beklenir; 
akreple yelkovan muayyen saat 
ve dakikayı gösterdiği anda;
—  Yılma kadar ağzımızın ta­
dı bozulmasın. Rabbim cümle­
mizi bissıhha velâfiye daha ni­
ce nice Nevıuzlara eriştirsin! 
denilerek, kahve kaşığının kâ­
seye daldırılıp, veya loğusa şe­
kerinin burnu leblebi kadar kı­
rılıp ağza atılır, yahut bir adet 
akide avurda tıkılırdı.
Şu nokta da mücerrep; Nev- 
ruziyeyi vaktinde ekledenlerl 
bütün sene yılan, akrep, çıyan.
eşek arısı mîsiliû muzır hayva-. 
nat zinhar sokmazmış.
Martın haitas; atlatılmış, ilk­
bahar buyurmuş Kırlangıçlar 
alçaktan uçuşa uçuşa duvar kö­
şelerine, çatı altlarına yuvaları­
nı kuruyor. Yarın öbür gün. 
çaylaklar gelecek, cıyak cıyak 
ötüşe ötüşe yükseklerde çark 
çevirecek. Çok geçmeden bül­
büller şakıaya şakraya dem 
çekecek, gönülleri mestedeoek. 
Artık derya seferlerine' hiç ta­
sasız, rahat rahat çıkılmanın, 
da zamanı.
Bir de bakarsın, gök yüzünde 
koyu koyu bulutlar belirir; İs­
tanbulluların (Mart dokuzu) 
dediği adlı sanlı fırtına tepeden 
inercesine bastırıverir; Kara­
kışın Erbainini, Hamsinini, şu­
batın Berdeıâcuzunu solda sıfır 
bırakırdı. Sobaları harıl hani 
yanan konaklılar, mangalları 
tepeleme dolduran küçük evli­
ler odalara siner; borçlu nefesi 
gibi bumbuz poyraz cam per­
vazlarından, kaplama aralıkla­
rından keskin bıçak misali g i­
rer, herkese akla karayı seçti­
rirdi.
Kadinnelerde çeneler işlerdi;
— Gel de geçmiş günlere, bi­
zim gençliğimizdeki tandırlara 
hasret çekme- Ayol o kararsız, 
dönek, kalleş mart içindeyiz. Bu 
netameli aym ipiyle kuyuya i- 
nilmez. Mis gibi turşuları koku­
tur, canım bozaları çokıatır, 
kedileri damlarda. çılgından be­
ter eder. Neredesin güzelim 
Hıdrelez, yetiş imdadımıza!
Meseli zihninizden çıkarma­
yın: (Tavuğun büyüğü kazdır 
efendi, bu pilâva bu yağ azdır 
efendi, Hıdrellezden sonra yaz­
dır efendi'...
Rumî martın 8 inde güneş 
Hamel burcuna girerek (Tesav.’i 
leylü nehar) vuku bulur, yani 
gece İle gündüzün uzunluğu 
müsavileşir, o gün (Mevsimi be­
har) hulûl eyler, ertesi gün 
(Nevruzu sultani) tesid edilir­
di.
Nevruz malûm, Fürs’çe yeni 
gün demektir. Buradaki mâna­
sı, baharın teşrifinden ötürü­
dür. Onu her sene, bayram gibi 
kutlamak âdeti İranlIlardan 
blzlere intikal etmiş. 40 - 50 yıl 
evvel zengin, orta halli, fakir 
tabaka arasında Nevruzu kut- 
Uyanlar pek (oktu. Miadından
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Mart içinde...

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository