Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: İstanbul Genel Dokümanlarıİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Köseoğlu, Neşet

Istanbul Sehir University Repository

AĞUSTOS 1952 5
\ ( Ç > C
İstanbulu Sevenler'in tetkik gezilerinden
İstanbul’u Sevenlere geçen ay Aksaray civa­
rında yaptığımız bir gezintinin raporunu sun­
muştuk. Bu ay da aynı çevredeki incelemeye 
devam ettik. Hekimoğlu Alipaşa caddesinde Ha- 
cibayram Kaftanı camii ile mezarlarını, Yusuf-
Okmeydanındaki Anıt'lara dair bir kaç örnek
Quelques modèles des monuments érigés à Okmeydan
paşa mektebini ve mezarını, Şirmerd Çavuş ca­
miini ve güzel türbesini gördük, ilerde büyük 
külliyeler vardı; bunu üçüncü rapora bırakarak 
geri döndük, karakol önünden Cerrahpaşa cad­
desine geçtik. Kâtib Muslihiddin camiini gör­
dükten sonra tekrar caddeden ilerleyerek Toz­
koparan Ahmed kethüda mescidini ve mezarını 
inceledikten sonra bu geziye de son verdik.
Hekimoğlu Alipaşa caddesinde ilk tesadüf 
ettiğimiz eski eser, Fatih Sultanın kaftancıbaşı- 
sı Hacıbayram camiidir. Demir parmaklıklı şe­
refesi olan bodur bir minaresi olup, son cemaat 
yeri ahşab olduğu gibi, esas bina da ahşab ör­
tülüdür. Haziresi duvarla çevrilidir. Avlusunda 
ahşab örtülü bir şadırvanı ve asırdide ağaçları 
görülmektedir.
isim itibariyle Fatih devrinden kalma bir 
eser olduğu anlaşılmaktadır. Camii Hacıbayram 
yaptırmıştır. Fatih’in Kaftancıbaşısı olduğunu 
Hadika adlı, İstanbul camilerine dair olan kitab 
yazmaktadır. Mezarı da camiin haziresindedir. 
Demir parmaklık içine alınmış olan mezarının 
taşlarındaki yazılar tamamen arapça’dır. Bura­
da adı, Eynebey oğlu Hacıbayram olarak yazılı­
dır. Tarih kısmı hem yazı, hem de rakamla ya­
zılmış isede, birbirini tutmamaktadır. Yazı ile 
olan tarih 901 H., rakamla olan 951 H. dır. 
Fatih’in kaftancıbaşısı olduğuna göre yazı ile
yazılmış olan 901 H. in daha doğru olması ge­
rekmektedir. Sonradan, yazılar boyanırken sı­
fırın beş şeklinde boyanmış olması pek muhte­
meldir. Eski rakamları bilenler de bunu pek âla 
takdir ederler. Vesikaların, bilhassa taş üzerine 
yazılmış olanların eyi görünmesi için, ekseriya 
bilgisiz eller tarafından boyanmaktadır. Eyi ni­
yetle yapılan bu boyalar yukarda görüldüğü gibi 
birçok tarihî yanlışlara sebeb olmaktadır. Bu­
nun, yalnız rakamla tarihi yazılı vesikalarda 
daha ehemmiyetli olduğunu belirtmek ve ilgi­
lileri ikaz etmek isteriz.
*
Ayni cadde üzerinde Yusuf paşa mektebi var- 
dr. Aslı itibariyle eski bir Türk mekteb tipi şek­
lindedir. Kesme taş ve tuğla duvarlı, çatılı ve 
kirpi saçaklı bir binadır. Altında klasik dükân- 
lan da vardır. Asıl bina 1126 H. da, Yusufpaşa 
tarafından yaptırılmış ve torunları tarafından 
1226 H. ve 1319 H. tarihlerinde tamir edilmiş­
tir. Son tamir ve tadil Maarif idaresi tarafından 
yaptırılmış ve haziresi daraltılmıştır. Bu suretle 
birçok mezarlar ortadan kalkmıştır. Yusuf paşa­
nın mezarı ile diğer birkaç mezar muhafaza edil­
miştir. Yusuf paşanın burada yalnız başı vardır.
Yusuf paşa’nm mezartaşı 1226 H. tarihinde 
ve tamir esnasında taşı yeniden yazılarak konul­
muştur. Sülüs yazı ile yazılmış olan bu mezar 
taşına tamir tarihinin de ilâve edildiği görül­
müştür.
Vakıf kayıdlarına göre Davudpaşa şer’î mah­
kemesi 1330 tarihine kadar bu binada tevzii 
adalet etmiştir.
Yusuf paşa, gürcü olup yeniçeri ocağından
Okmeydanıııdaki Anıt'lara dair bir kaç örnek 
Quelques modèles des monuments érigés à Okmeydan
6 Türkiye turIng ve otomobil kurumu
Mercan ağanın ok menzil Tozkoparanın ok menzil 
taşı taşı
yetişmiştir. Kul kethüdası, Yeniçeri ağası ve 
1123 H. tarihinde de Sadrazam olmuştur. 
1126 H. de de öldürülmüştür.
Biraz Cerahpaşa hastahanesine doğru yü­
rüdükten sonra Topkapı tramvay yoluna çıkar­
ken köşede Şirmerd Çavuşun yaptırdığı bir mes- 
cid vardır ki, kendisi ve kızı Kamerşah hatun 
burada yatmaktadır. Örnek olabilecek bir açık 
türbesi olup kubbesi dört ayak üzerine oturtul­
muştur. Sağdaki mezar, kızı Kamerşah hatuna 
aittir. Baba ve kızının mezar taşlarının, taşçılık 
üstadlannın elinden çıktığı belli. Devrinin hu­
susiyeti pek bârizdir. Fatih ve Bayezid devri 
eserlerini hatırlatmaktadır. Baba ve kızının me­
zar taşlarındaki yazılar da, Hacıbayram’da ol­
duğu gibi, Arapçadır. Buna nazaran kızının 
910 H., kendisinin de 920 H. de öldüğü anlaşıl­
maktadır. Etraflarındaki birçok mezarlar ara­
sında 1144 H. tarihinde ölen Sekbanbaşı Hasan- 
ağa’nın da mezarı vardır.
Bu hazire içinde bir köşeye atılmış bir çeş­
me kitabesi gördük. 1195 H. tarihli idi; yazısı­
na göre, Divan kâtibi Hacı Mustafa efendi ruhu 
için yaptırılan bir çeşmeye ait olduğu anlaşıl­
maktadır. Hazire duvarının dışında bir kitabe 
daha vardı ki şair Nazminin üç beyitten ibaret 
bir parçasıdır. 1105 H. tarihlidir. Bir hakime ait 
olduğu anlaşılmaktadır.
Bu mesçid ufak ve şirindir. Memberini Sarı 
Mustafa paşa adında biri yaptırmış ve camie 
tahvil etmiştir. Vakıflarım da hazırlamıştır. Şir­
merd Çavuş’un damadı idi. Zal Mahmud paşa­
nın da kethüdası olduğundan, paşanın türbesi 
dışında gömülüdür (1). Zal paşa’nm camii için 
Mum ve Bal vakfetmiştir. Bu devirde camilerde 
ışık yalnız mum ve kandil ile temin edildiğin­
den, zenginlerden hayır yapmak istiyenler bu 
çeşid vakıflar da yaparlardı.
Ayni cadde, yani Cerrahpaşa caddesinde 
geziye devam ettik; burada Ahmed Kethüda 
camii vardır; Muradpaşa’nın kethüdasıdır, aynı 
zamanda Okmeydanmda adına taş dikilmiştir. 
Okmeydanında, meş’hur okçuların adını ebedi­
leştirmek üzere dikilmiş birçok âbideler vardır. 
Bunlardan birkaç örneği okurlarımıza sunuyo­
ruz.
Cami bir sed üzerinde yapümış olup kârgir 
duvarlı ve ahşab örtülüdür. Yan tarafında yine 
ahşab bir asma minare vardır. Birçok tamirler 
görmüş olduğundan asıl karakterini kaybetmiş­
tir. Iç kapısının sağında bir mermer su küpü 
vardırki 1242 H. tarihlidir. Üzerinde dört satır 
sülüs yazı görülmektedir. Camiin Aşkımolla 
adında bir kadın tarafından tamir edildiği vakıf 
defterlerinde yazılıdır. Civarında Aşkımolla 
mektep sokağı vardır. Herhalde mektebin bânisi 
olacak. Bugün mekteb görülmemektedir.
Haziresi birçok mezarlarla doludur. Her yer­
de olduğu gibi buradaki mezarlar da bakımsız­
dır. Birçokları da düşmüştür. Bunun içinde Toz­
koparan Ahmed ağa’mn da mezarı vardır; etrafı 
demir parmaklıkla çevrili olduğundan olacak, 
nasılsa ayaktadır. Fakat yalnız baştaşı görünü­
yor. Onu da, bir sahib-i hayır sonradan diktir­
miş olacak. Taşda şu yazılar vardır:
1 —  Hüvelbaki
2 —  Budur Ok meydanını ihya kılan
3 —  Saad-ü-Vakkas ile oldu heminan
4 —  Söylenür dillerde namı ta haşredek
5 — Budur ol sermenzili sahibnişan
6 —  Ok atup taş deldi astı namını
7 —  Ana dahi kalmadı fanı cihan
Hacı Bayram Kaftani’nin 
has mezar taşı
Stele de Hadji Bayram 
Kaftan!
Ahmed Kethüda eamideki 
su küpünün yazısı
Inscription ornant la jar­
re se trouvant à la mos- 
qué d’Ahmed Kethüda
AGUSTOS 1952 7
8 —  Etti ihya sünneti Peygamberi
9 — Menzilinde nûr ede rabbi müstean
10 —  İster ihlâs ile sizden fatiha
11 — Hacı Ahmed şöhreti Tozkoparan
sene 957 (2)
Şirmerd Çavuş türbesi
Mausolée de Chirmerd Tchavouche
Tekrar karakola doğru gelirken sağda sokak 
içinde Sinekli Mescid adı ile anılan Kâtib Mus- 
lihiddin Mescidi vardırki bu da eski camilerimiz­
den dir. Bunu yapan Koca Mustafa paşa(3) ca­
mimin bina emini Kâtib Muslihiddin’dir.
İstanbul camileri arasında üç yerde adı 
geçer:
1) Altımemerde Uzuncaova mescidini yap­
tıran kendisidir. Mezarı da oradadır.
2) Tathkuyu mescidini de yaptıran bu zat­
tır. Tatlıkuyu civarındadır. Sultan Süleyman, 
Mescidin inşası sırasında gelmiş ve kendi suyun­
dan mescide vermiştir. Bu kuyu bileziğinin dört 
köşesinde, kuşların su içmeleri için yuvalar var­
dır. Mescid civarında eskiden (Nazmi tekkesi) 
de vardı. Bir de Gedikpaşa’da Tathkuyu mescidi 
vardırki bununla karıştırmamak lâzımdır. Bu­
nun diğer adı (Esirce Mescidi) dir.
3) Sinekli mescidi. Bu Aksarayda bizim gör­
düğümüz mesciddir. Burasını ikinci defa olarak 
Fazlıpaşa oğlu Hüseyin Mazlum bey 1322 H. de 
tamir ettirmiş ve member koymuştur. Bu sebep­
le devrinin binası olma mahiyetini kaybetmiştir.
(1) Eyyup’ta, yanında medresesi, türbesi, çeşmesi 
olan bir külliyeyi Zal Mahmud paşa yaptırmıştır. Sultan 
Süleymanın damadıdır, gah Sultan kendisine tezviç edil­
miştir. Her ikisi de 988 H, yılının şabanında ayni saatte 
vefat etmişler ve türbeye gömülmüşlerdir. Zal ünvanı, 
Sultan Süleyman tarafından kendisine, büyük bir hizmet 
karşılığında verilmiştir. Mehmed paşa adında bir de oğlu 
vardır.
Türbesi dışında, yukarda yazıldığı gibi. Sarı Mustafa 
paşa da gömülüdür. Ayni zamanda meşhur hattatlardan 
Çöpçüzade Mehmed efendinin de mezaıı buradadır. Kafesi 
destarlıdır. Bu saha tarih bakımından çok zengin oldu­
ğundan başka bir fırsatta İstanbul’u Sevenlere sunacağız.
(2) Okmeydanında, Reis-ül-Hattatin Şeyh Hamdullah 
efendiden itibaren adına taş, yahut yeni tabirle Anıt di­
kilmiş meşhurlar pek çoktur. 911H. tarihinden evvelki­
leri yoktur, belki toprak altında kalmıştır. Bu meşhur 
okçu hattattan sonra Tozkoparan Ahmed ağa gelmekte­
dir. Adına dikilen taş 957 H, tarihlidir.
(3) Koca Mustafa paşa Bursa’da ölmüştür. Camii 
kapısındaki Arapça kitabe 895 H. tarihlidir.
(Azmedüb gitti cihandan paşam) 
mısra’ı vefatına tarihtir.
Paşanın iki camii olub biri (Sümbülefeiıdi) denilen 
camidir. Burada Sümbül efendi türbesi olduğu için her 
iki isim de verilir. Diğer camii de Ayvansaray’dadır. Bu­
rada Eyyub Sultan ile birlikte İstanbul’a gelen Hazret-i 
Cabir (Eshabtandır) in gömülü olduğu rivayet edilir.
Ahmed Kethüda Camiinin asma minaresi
Le minaret suspendu de la mosquée d’Ahmed Kethüda
Her iki cami yerinde eskiden kilise vardı. Mustafa 
paşa bunları camie tahvil etmiştir. Kendisi için de bir 
türbe yaptırmış isede orada gömülmesi nasib olmamış­
tır. Kızı Safiye hatun gömülmüştür. Efrenci yülasıl olan 
Paşa Sultan Cem'in gizlice yanına giderek traşı, zehirli 
ustura ile yapmak suretiyle ölümüne sebep olduğu riva­
yet edtMr. Yavuz, padişah olduktan sonra, Sadrazam olan 
Paşa, Yavuz yerine Sultan Ahmed’in gelmesini de istediği 
söylenildiğinden, her iki sebep bir araya gelerek başının 
kesilmesine sebep olduğu kitaplarda yazılıdır.
Bursa’da Mevlevihane civarında, gömülmüştür.
Neşet KÖSEOGLU
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 3 1 5 0 0 1 0 *


İstanbul'u sevenlerin tetkik gezilerinden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository