Taha Toros Arşivi, Dosya No: 172-Gayrimüslim Aktör ve Aktrislerİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Tecer, Ahmet Kutsi

Istanbul Sehir University Repository

CUMHURİYET t î-Tc&LoU
lll=limilllll!lll!llllllllllll!lllllllimimillllllllIlllllllllllllllllllllllIlllllllllimilllllimillMllllllllllİHII
¡  S a n a t  K o n u l a r ı  ¡
t||l|lllIIIIIII1MIIirtlIlllllllllllIlllirilllllIIIIIIlllllllllllIlllllllllIIIlllfllIllllllllIIIIIUIIIIIIIIIlIIII1IİIIIl|llll
Antuvan'ın bir mektubu
Yazan
Ahmet Kutsi Tecer
Önümde Istan 
bul Belediye Bas? 
kanma yazılmış 
Fransızca bir 
mektup var Dak 
tilo ile yazılmış 
olan ve beş sayfa tutan mektubun 
üzerinde Fransızca olarak «Dar-ul 
Bedayî Osmani/Conservatoire Na 
tional Ottoman» başlığı okunuyor 
14 numarayı taşıyan bu mektubun 
tarihi: 18 Temmuz 1914. «Andre 
Antoine» imzalamış.
Ünlü Fransız tiyatro adamı An 
tuvan elli yıl önce bugünlerde oiı 
şehir tiyatrosu kurmak üzere Be 
lediye'nin davetlisi olarak Istan 
bul’da bulunuyor O tarihlerde 
başkent olan İstanbul’un şehir ti 
vatrosu, bir anlamda Türk milli 
tiyatrosu devlet tiyatrosu demek 
tir Kurulacak tiyatronun sanatçı 
yönünden beslenmesi için Antuvan 
bir konservatuar açılmasını ön 
görmüş, milli tiyatro elemanlarının 
bu okuldan yetişmesini tasarlamış 
Ama bu, o günkü şartlara göre 
uzun vadeli bir iştir Halbuki hiç 
değilse studio niteliğinde bir sah 
nenin daha önce temsillere başla 
ması düşünülüyor Açılış ve kuru 
luş hazırlıkları arasında daima 
karşılaşılan bir güçlük var: Kadın 
sanatçı meselesi İşte Antuvan’ın 
bu mektubu ozaman için en baş 
ta gelen bu sorunun nasıl ele alın 
dığını gösteriyor
Antuvan diyor ki: «Bu hafta için 
de. Konservatuar sınav jürisi bir 
toplantı yaptı Alınan sonuçlara 
göre daha şimdiden sınava giren 
yetmiş adaydan işimize yarar iki 
düzine öğrenci bulacağız SmavlaT 
devam ediyor ve işin bu tarafı 
sağlanmış demektir,
«Edebiyat Bölümü de pazartesi 
günü yapacağı toplantıda öğret 
menlikler için çeşitli adaylar seçe 
cek ve birkaç güne kadar beş ev 
ya altı tiyatro sınıfının açılması 
kesin olarak gerçekleşecektir.»
Belediye Başkanına bu iyi ha 
herleri veren Antuvan hemen ar 
dından şunu yazıyor :
«Kadın elemana gelince işler bu 
nun tam tersine gidiyor
«Bu sabah yaptığımız birinci sı 
nav toplantısının verimi pek dü 
şüktür Kayıtlı bulunan sekiz ha 
mm adaydan üçü sınava gelmemiş 
tir Jürinin kabul ettiği diğer beş 
aday ise tiyatrolarda çalışan erme 
ni bayanlardı! ve içlerinde ya.m? 
bıı tanesi gerçekten ilgilenmeyi 
değer.»
Antuvan’ın büyük tasasını ani’ 
yı ısunuz: r<lrMyeye bir tiya
kurır.ak için çağrılmış Müslüma- 
yadının sahneye çıkması düşünü 
l“ rr eyen bir ı emleketu Batı gel 
neğine uygun c:r tiyatro kurm.nn 
sı düşünülüyor Bj nasıl ilaca«'
Antuvan daha mektubunun ba
şında şöyle diyor: «Gerek Konser 
vatuar gerek mili! tiyatroya alı 
nacak sanatçı kadın öğrenciler ko 
nusunda Tasladığımız güçlükleri 
daha önce de arzetmiştim Bu me 
sele hakkında yeteri kadar aydın 
tandım Bir çok yetkili kişüerle 
görüştükten sonra dâvayı iyice 
kavradım Bu engelleri kaldırman 
için gerekli bazı tedbirler sunabi 
lecek durumdayım.» Ve öngördü 
ğü tedbirler onun için büyük ö 
nem taşımaktadır Çünkü burada 
onun iyi niyeti ve şöhreti söz ko 
nusudur Kadın personel meselesi 
çözümlenmediği takdirde bütün e 
meklerin boşa çıkacağından üzün 
tülüdür
Antuvan’a verilen bilgilere gö 
re, 1914 yılında İstanbul’da otuz 
kadar profesyonel kadın oyuncu 
vardır ve bunların hepsi ermeni 
dir Bunların içinde de ancak dör 
dü, beşi dikkate değer Millî tiyat 
ronun kurulması tçin başüstü ele 
map sağlanması lâzımdır Halbuki 
işe yarar elemanlar da çalıştıkları 
müesseseye kontratla bağlıdırlar
Gerçi Konservatuar kurulur ku 
rulmaz taşradan öğrenci toplamaya 
çalışılacak, buralardan bazı kızca 
ğızlar bulunacak Bunlar iki veya 
üç yıl mesleki bir öğretimden son 
ra tiyatronun kadrosunu meydana 
getirecekler, ama bu tedbirin bu 
gün için bir faydası yok Bugün 
hemen yapılacak şey piyasada bu 
lunan ermeni kadın sanatçılardan 
bir kısmmı angaje etmektir Gerçi 
bunlar için sınav açılmıştı, ama 
kendine güvenenler bunu bir hay 
siyet meselesi yaptıkları belki de 
biraz çekindikleri için, müracaat 
bile etmediler.
O halde ne yapmalı?
Antuvan burada Fransız Tiyatro 
Tarihinden örnekler veriyor: Fran 
sa’da Comédie Française (Fransız 
Tiyatrosu) nun kuruluşunda ve iki 
üç yüzyıl boyunca. Kıral yahut tm 
parator tarafından yönetimi Ue gb 
revlendirilen bir devlet adamı, Pa 
ris ve taşralardaki oyun takımları 
içinde dikkati çeken bir oyuncu 
olduğunu haber alınca derhal onu 
devlet sahnesine dâvet ederdi 
Böylece o oyuncunun bütün evvel 
ki taahhütleri, imzaladığı kontrat 
lar kendiliğinden hükümsüz kalır 
dı. tki, üç yüzyıl boyunca Fransız 
Tiyatrosu’nun en ünlü sanatçıları 
Bordo, Havr, Ruan ve Liyon’dan 
getirildiler; hattâ Mazaren, Paris’ 
in göbeğindeki «Pont Neuf» sokak 
oyuncularını bile bu yoldan kıra 
İm oyuncuları arasına aldı
Î Fransa gibi he­men hemen her devirde tiyatronun
İ halk arasında bü yük ilgi ve me
_________  rak uyandırdığı
bir memlekette böyle olursa, he 
nüz bu türlü bir ilgiden yoksun 
bulunan Türkiye’de bu çeşit ted­
birlere daha çok ihtiyaç vardır 
Şöyle bir önerme yapıyor Antuvan: 
«Acaba önümüzdeki ağustos ayın 
dan itibaren, resmi makamlar 
(Konservatuardan ehliyatnamesi 
olmayan kadın ve erkek hiç bir 
sanatçı özel tiyatrolarda çalışa­
maz) diye bir karar alamazlar 
mı?» Buna zevil olarak şöyle bir 
karar daha alınabilir: «İstanbul
veya taşrada çalışan kadın ve er- 
kek sahne sanatçılarından millî ti 
yatroda veya Konservatuarda ça­
lışmaya dâvet edilenler bu hizmc 
te icabet etmedikleri takdirde el­
lerindeki ehliyetname geri alınır » 
Şayet böyle kararlar alınırsa bun 
dan iki sonuç elde edilir: 1 — Ge 
rek millî sahne gerek konserva 
tuar için hemen lüzumu kadar ele 
man bulunur 2 — Sanat seviyesi 
yükseltilmiş olur, çünkü herkes 
meslekî bir eğitimden geçecek ve 
bir kontrol konulacaktır.
Antuvan’ın işaret ettiği gibi 
«Fransa’da konservatuar öğrenci 
leri de bütün yüksek öğretim öğ 
rencilerine tanınan haklardan fay 
dalanırlar Bununla mesleğin itiba 
rı yükseltilmiş olur ve evleneme 
mek korkusiyle tiyatrodan kaçan 
ve bunu ahlâkça bir düşüklük sa 
yan iyi ailelerin kızları da bu yan 
lış telâkkiden kurtulurlar.» 
Mektup burada bitiyor.
* * *
Antuvan’m öngördüğü tedbirle­
rin 1914 ün idare zihniyetinde na 
sil karşılandığını, doğrusu, merak 
ederim. Ne var ki bu mektup ta 
rihindeı on gün sonra Saray Bos 
tıa’da Avusturya İmparatorunun 
veliahdini vurdular Birinci dün 
ya savaşı koptu Fransa savaşa gir 
di Antuvan da memleketine dön 
mek zorunda kaldı Bununla fera 
ber tohum atılmıştı toprağa Tür 
kiye’nin savaşa sürüklenmesinden 
sonra da bu te¥ebbüs bütün bü 
tün ölmez 1914 ten 1922 ye kadar 
tiyatronun yaşaması için o zaman­
ki genç sanatçıların çabası ne sen 
patiktir! Bu dönemin sonlarına 
doğru ilk defa, kaçamak olarak 
bir Türk kızının sahneye çıktığını 
görüyoruz. Vak’a Kadıköy’de ge 
çer Polis sahneyi basar Dar-ul- 
Bedayi’in o zamanki edebî heyet 
üyelerinden Celâl Sahir, Halit Fan 
ri, Reşat Nuri de oradadırlar Ce­
lâl Sahir’in ve arkadaşlarının poli 
si oyalamak, oyunu kestirmemek, 
oyun bitince de zavallı Afife’yi ka 
çırmak ve hâdiseyi yatıştırmak 
için karakollara, Emniyet Müdür 
lüğüne sürüklenmeleri tiyatro tart 
himizin ilginç sahneleridir Niha 
yet 1923 te İzmir’de, Gazi’nin emir 
leriyle bir Türk kadını, sayın Be- 
dia Muvahhit, Dar-ul-Bedayi sa 
natçısı olarak sahneye çıktı Ger 
çek Türk Tiyatrosunun temelleri 
o  gün atılmıştır sayarım ben Tür« 
kadını sahneye çıkmadıkça Türk 
Tiyatrosunun kurulmasına imkân 
var mıydı acaba? Bence elli vılm 
içinde en önemli tiyatro olayı bu- 
dur. Türk kızının sahneye çıkması 
sadece tiyatro yönünden bir ele­
man meselesi değildir Bu bir zih­
niyet işidir. Türk kızı sahneye çık­
madığı sürece kadm, erkek seyir 
çiler de bir arada oyun seyrede 
mezlerdi Bütün hayatımız da onun 
gibi ikiye bölünmüştü Bugün ar­
tık tiyatromuzda böyle bir mesele 
yoktur Dolayısiyle Antuvan’ın 
mektubu da o günkü anlamını vi­
tirmiş. tarihsel bir belgedir Şehir 
Tiyatrosu nun ellinci yılında bu 
önemli olayı belirtmekten büyük 
zevk duyuyorum.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Antuvan'ın bir mektubu

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository