Taha Toros Arşivi, Dosya No: 199-Varyete ve Raksİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Sakarya, Edip

Istanbul Sehir University Repository

H A F T A N I N  K O N U Ğ U
‘Dans profesörü’ Panosyan’ın öğrencilerinden Ümit İris:
Dansın kalbi Caddebostan’da atardı
Türkiye’de 30 ’lu yıllarda “dansın profesörü” olarak anılan Panosyan’ın öğrencisi Ümit İris, 60’h 
yıllarda 500 bin nüfusa karşılık İstanbul’da 50’yi aşkın dans stüdyosunun bulunduğunu belirtiyor.
Her yaz Caddebostan Gazinosu’nda yapılan yarışmalara da yüzlerce kişinin katıldığını dile getiriyor.
Edip Sakarya
Cumhuriyet Gazetesi’nin artık sararmaya yüz tutmuş sayfalan arasında dolaşırken, bugün belleğimi ne kadar zorlasam-da anımsamama imkân olmayan bir danstan 
söz edildiğini görünce, duraksıyor ve merakla 
okumaya başlıyorum.
Haber, "Başbaşa” adındaki dansı ortaya atan 
dans profesörlerinin Tokathyan Oteli’nde 1938 
yılının şubat ayında yaptıkları son toplantıyı an­
latarak başlıyor. Tanınmış profesörlerimiz, "Bu 
yeni dansın kati şekillerini” belirlemiş. Panos- 
yan da bir arkadaşımıza, “şu malumatı” vermiş:
"Bazı gazeteler yeni milli bir dans vücude ge­
tireceğimizi ve Zeybek Oyunu ile Rumba dansını 
meczederek işe başladığımızı yazmışlardır. Böyle 
bir şev mevzu bahis değildir. Gayemiz, dünya­
nın hiçbir yerinde eşi bulunmayan Zeybek oyu­
nunun en şayanı dikkat figürlerini modern dan­
sa uyacak hale getirmek suretiyle yepyeni bir 
dans meydana getirmektir.
Yaptığımız tecrübeler neticesinde kısa bir 
müddet zarfından herkes tarafından kolaylıkla 
öğrenebilecek bir dans vücude getirmek kabil 
olduğunu gördük. Şarktaki göz ve baş cazibe­
sinin başka hiçbir memlekette mevcud olmadı­
ğını ve Zeybek oyununda da muhtelif baş hare­
ketleri bulunduğunu göz önünde bulundurduğu­
muzdan, ilk defa olarak başa da mühim bir rol 
vermeyi düşündük, bu sebeple yeni dansa 
‘Başbaşa’ adını verdik.
Musiki aletlerine gelince: Eski zurna ve da­
vulu ihya edecek değiliz. Maksadımız bu eski 
aletlerden mülhem olarak Başbaşa dansının rit­
mine uygun modern aletler meydana getirmek­
tir. Yani eski musikiyi asrileştirmek hususunda 
ameli bir adım atmak istiyoruz.
Başbaşa dansının figürlerini son derece ba­
sit bir hale getirdiğimizden, halk bu yeni dansı 
derhal öğrenecek ve sevecektir.” (17.2.1938).
Ne olmuştu bu dansa? “Halk bu yeni dansı 
derhal” öğrenmiş ve sevmiş miydi? Yoksa ha­
beri veren sayfalardan önce mi sararıp solmuş­
tu?
Tesadüfler karşımıza, Panosyan’ın öğrencile­
rinden Ümit İris’i çıkartıyor. Taksim’deki “Rit­
mik Sanatlar Merkezi” adlı sevimli stüdyosun­
da beş yıldır beraber çalıştığı ve iki yıldır da 
“partner”i olan Seval Uğur’un getirdiği çaylar­
la birlikte, sıcak bir sohbetin içinde buluyoruz 
kendimizi.
Ümit îris 58 yaşında. Fakat, “Dans eden genç 
kalır” sözünün haklılığını kanıtlamasına genç. 
Yüzünden hiç eksilmeyen gülümsemesiyle an­
latmaya başlıyor.
■ “Panosyan’la tanışmam, 1954 senelerine rast­
lar. Askeri eczacıymış. Osmanlı İmparatorluğu 
devrinde de kolağası. Askerlikten ayrıldıktan 
sonra, uzun süre Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde
8
Panosyan'ın öğrencisi Ümit İris (sağda), şimdiki dans partneri Seval Uğur ile birlikte.
Uzun yıllar Panosyan’la beraber çalışmış olan 
Ümit İris, asker kökenli bir aileden geliyor. 
Baba ve dede asker olunca, torunun da 
“ baba mesleği” ni devam ettirmesine karar 
yeriliyor... Veriliyor, ama aklı fikri dansta 
Ümit Iris'in. Kuleli Askeri Lisesi'nde son 
sınıfa kadar iyi giden dersler aksamaya 
başlayınca, soluğu Balansı Engin’in 
Laleli’deki dans stüdyosunda alıyor ve “ dans 
asistanı” olarak çalışmaya başlıyor. Bir yıl 
kadar burada çalıştıktan sonra şu anda 
Edirne Üniversitesi’nde fizik profesörü olan 
Sabahattin Çağlayan'la birlikte ortak bir dans 
stüdyosu açıyorlar. 1955 yılında ise 
Galatasaray'da “ Üniversal Dans Stüdyosu” 
adı altında kendi yerini açıyor. 1973 yılına 
kadar da burada sürdürüyor dans 
çalışmalarını. 35 yaşına geldiğinde Ümit 
Iris'in dokuz “ Türkiye Birinciliği”  var. Ayrıca 
çeşitle müsabakalardan aldığı 36 birincilik. 
70'iı yıllarda müsabakalara girmeyi bırakıyor. 
Jürilerde yer almaya başlıyor. Iris’in çoğunu 
kazandığı yarışmalar şimdiki Caddebostan 
Maksim Gazinosu'nun olduğu yerde bulunan 
Caddebostan Gazinosu'nda yapılıyor. Yüzlerce 
kişinin aynı anda dans edebildiği iki büyük 
pisti olan bu gazino, her salı akşamı tıklım 
tıklım doluyor. Ümit İris’in deyişiyle; 
Türkiye’deki dansın kalbi, orada atıyor... 
Türkiye dans şampiyonalarına birçok öğrenci 
yetiştirmiş olan Ümit İris şimdilerde, partneri 
Seval Uğur ile birlikte, “ Ritmik Sanatlar 
Merkezi” adlı stüdyoda çalışmalarını 
sürdürüyor.
dans eğitimi görüyor. Çeşitli dans diplomaları 
ve sertifikaları alıyor. Bir tanesi bende saklı. 
Türkiye’ye döndükten sonra da, ‘Dans 
Profesörü’ olarak çalışmaya başlıyor”
•  “Başbaşa” dansı ile ilgili hatırladığınız bir 
şey var mı?
■ “Bilemiyorum. Zaman zaman bu tür dans­
lar çıkabiliyor. Bir süre moda oluyor. Hatta ge­
çici olarak tutuyor. Ama benimsenmeyince de 
unutulup gidiyor. Yeni bir dansın tutulabilmesi 
için birkaç faktör lâzım. Önce müzik olarak tu­
tulan yanı vardır. Örneğin, Strauss’un besteleri 
ve valsin dinlenmemesine, unutulmasına imkân 
var mı? Tango da öyle. Ya eser klasikleşecek ya 
da o eserin ritmi halk arasında çok tutulan bir 
ritm olduğundan ritme uygun yeni besteler ya­
pılacak. O ritmin dansı da böylece yaşamaya de­
vam edecektir. Bildiğiniz gibi, Türk Sanat Mü- 
ziği’nde de bolero ve valse dayalı eserler var.”
•  Panosyan’la dostluğunuz ve 
beraberliğiniz nasıl devam etti?
■ “Sabahattin Çağlayan’la birlikte “Ritmik 
Dans Dcrsanesi”ni açtığım sokağın başında, Pa- 
nosyan’ın oğlunun bir gömlekçi dükkânı vardı. 
Aynı işi uzun seneler Paris’te sürdürdü. Türki­
ye’ye gelişlerinde arkadaşı Dario Moreno ile be­
raber olurlardı. Samimi olduğum oğlu vasıta­
sıyla stüdyosuna gelip gitmeye başladım. Tabii 
ki kendisinden çok faydalandım. Şanssızlığını, 
tanıdığımda kendisi yetmiş yaşlarındaydı. Art 
arda birçok ameliyat geçirmişti ve rahat hare­
ket edemiyordu. Zamanla beni çok sevdi. Yetiş­
tirdiği öğrencilerinin öğretimini bana devretti. 
Ara sıra gelip çalışmalarımızı izler, düşüncele­
rini aktarırdı. Bir gün elinde diplomalarıyla 
stüdyoya geldi. ‘Madem bu işi benim adıma sen 
devam ettiriyorsun, bunlar da hatıra olarak sen 
de kalsın’ dedi. Manevi değerinin ne kadar yük­
sek olduğunu tahmin edebilirsiniz.”
Sağlık nedenleriyle 1974’te danstan bir süre 
ayrı kalan Ümit İris, konfeksiyon işine giriyor. 
Acemi olduğu bu işte gereğinden fazla koştur­
maya başlayınca stüdyoya uğrayamaz oluyor. 
Gerçi sonunda konfeksiyon işini tasfiye etmek 
zorunda kalıp dansa dönüyor, ama Panosyan 
da “Başka bir arkadaşla” beraberdir o sıralar... 
■ “Şöyle ki gelip benden bir diplomasını iste­
di. Bunu beraber olacağı stüdyoya astıracaktı. 
Bir nevi stüdyonun reklamı ve garantisi demekti
bu. Hatta öğrencilere verilen diplomaların üs­
tüne bunun bir kopyası bastırılırdı. İşleri tasfi­
ye edip dansa dönünce bir süre yine beraber ça­
lıştık. Küçükyalı tarafına taşındı ve danstan ta­
mamen kopmuş oldu. 1982 yılında da aramız­
dan ayrıldı. Yüz yaşındaydı.”
•  Panosyan’la ilgili anılarınızdan bize 
aktaracaklarınız var mı?
■ “Kendisinin anlattığına göre Atatürk’ün dans 
üzerinde hassasiyetle durması ve çevresindeki­
leri de sürekli dansa teşvik etmesi nedeniyle, o 
devrin bütün ileri gelenleri dans öğrenmek üzere 
Panosyan’a gelirlermiş. Bakanlardan tutun da 
milletvekilleri ve generallere kadar, öğretilen, 
daha çok salon dansları. Aşırı figürlere kaçma­
dan. Ciddi bir tarzda...
Çok sert bir general, ismini hatırlayamıyo­
rum, Atatürk’ün isteği üzerine Panosyan’a ders 
almaya gelmiş. Danstan hiç hoşlanmıyor. Emir 
büyük yerden çıktığından, mecburiyet var. Ders­
lere başlıyorlar, ama bütün hareketleri asker 
sertliğinde. Zamanla bu generale dansı öğreti­
yor ve sevdiriyor. Bu en sevdiği anılarından bi­
risiydi. Her fırsatta anlatırdı.
90 yaşındayken, ‘Bütün dünyaya haber gön-
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


'Dans profesörü' Panosyan'ın öğrencilerinden Ümit İris:Dansın kalbi Caddebostan'da atardı

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository