Taha Toros Arşivi, Dosya No: 192-Tiyatro ve Sinema Dokümanlarıİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Gerçek, Selim Nüzhet

Istanbul Sehir University Repository

(İR HABERİ
Tiyatro Tarihi Bahisleri
Türk Tiyatrosu
75 inci yıldönümü vesilesiyle
Bütün temaşa nevilerimizin baş­
langıçlarımın eskiliği veya yeniliği 
bahislerini bir tarafa bırakırsak; hele 
tiyatronun, bugün bu kelimeden 
anladığımız, gördüğümüz ve bildi­
ğimiz şekilde tiyatronun ancak Tan- 
zimattanberi yurdumuza girdiğini 
düşünürsek tiyatromuza başlngıç 
olarak seçeceğimiz tarihin Türkçe 
olarak oynanam her hangi bir eserin 
değil, Türkçe oynanan ilk telif eserin 
tarihi olması lâzımgeldiğine hükmet­
memiz icabeder. Türk tiyatrosunun 
ancak Türk telif eserleriyle kurula­
bileceğine şüphe yoktur.
Geçen mevsim «Türk Tiyatrosu 
Tarihi Matineleri» vesilesiyle temsil­
lerden evvel verdiğim izahatta bil­
hassa bu nokta üzerinde durmuş ve 
bu hakikati bütün belâgatiyle mey­
dana çıkarmaya çalışmıştım. Kısaca 
hatırlatayım.
1867 sonesi Nisanında Gedikpa* 
şada, bugün Azak sinemasının bu­
lunduğu yerde Güllü Agop «Os- 
manlı Tiyatrosu» nu tesis etmiş ve 
Türkçe olarak bazı tercüme piyesler 
temsil ettirmeye başlamıştı.
O zaman çıkmakta olan «Ruzna- 
mei Ceridei Havadis» gazetesi bu 
mesut hâdiseyi şu satırlarla ilân et­
mektedir: «Tiyatro tâbir olunan
oyun nice zamandanberi yabancı 
dillerle icra edilmekte, o lisanlar­
dan anlıyanlar zevk almada, anla- 
mıyanlar ise yalnız oyuncuların ha­
reketlerini seyretmekte ve oyundan 
bir mâna çıkaramıyarak vakit zayi 
eylemekte idiler. Bu mahzura çare 
| olarak lütuf ve himmet erbabından 
Keork Efendi zade Karabet Efendi­
nin tercüme etmiş olduğu «Sezar 
Borciya» oyunu, bu kurban bayra­
mının ikinci gecesi Gedikpaşada 
Osmanlı Tiyatrosunda temsil edi­
leceğinden maarifperver zevatın 
teşrifini rica ederiz.»
Bu ilk temsillerin çok rağbet gör­
düğüne bir çok deliller vardır. Bun­
ların başında bir sirkten bozma olan 
bu tiyatronun derhal ihtiyaca kifa­
yet etmemeye başlaması yüzünden 
kısmen yıkılarak, bir kaç ay zarfın­
da yenilendiğini gösterebiliriz.
Yeni yapılan Gedikpaşa Osmanlı 
Tiyatrosu tam ilân edildiği 2 Kânu­
nuevvel 1867 gecesi açıldı. Ve o 
gece seyirciler Türk tiyatrosunun, ilk 
telif eserini, Âli Beyin «Geveze ber­
ber» adlı piyesini alkışladılar. Bu 
suretle de hakikî Türk tiyatrosu ku­
rulmuş oldu.
Güllü Agop bu tiyatroyu kurarken 
zamanının bütün müelliflerine mü­
racaat etmiş ve Âli Bey başta olmak 
üzere bir çok kalem sahipleri de bu 
davete icabet etmişlerdi. Namık Ke­
mal de bunlardan biriydi.
Âli Bey Gedikpaşa tiyatrosuna 
yalnız eser vermekle kalmadı. Güllü 
Agop’a bilfiil yardımla bu piyesle­
rin bozuk bir şiveyle temsil edilme- 
jlerinin önüne geçmeye çalıştı. Bu 
ş;aye ile aktörlere ve aktrislere te­
lâffuz dersi bile vermeye başladı. 
İlk telif piyesi yazdı. Ve bizim ilk 
tiyatro müellifimiz olmak şerefini 
kazandı.
Belki Gedikpaşa tiyatrosundan 
evvel de Türkçe temsiller verilmiş 
olduğunu ötede beride okuyanlar 
vardır. Burada bu teşebbüsleri sü­
kûtla geçirmemin sebeplerini izah 
edeyim.
Filhakika Güllü Agon’tan evvel 
de Türkçe temsiller verilmişse da 
bence onları bir başlangıç olarak 
almak mümkün değildir. Çünkü me­
selâ Dolmabahçe tiyatrosunda da 
Türkçe bir temsil verilmiştir. Fakat 
bugün, oynanan oyunun ismini bile 
öğrenmek mümkün olmuyor.
Naum tiyatrosunda da Abdülha- 
midin huzuriyle bir defaya mahsus 
olarak «Don Gregoryo» adlı bir 
piyes temsil edilmiştir. Belki böyle 
arkası gelmiyen daha başka teşeb­
büsler de vardır. Bunlardan ne çı­
kar? Çünkü bütün bunlar bir tiyat­
ronun kurulduğuna delil olamaz.
İşte bu sebepledir ki ben Türkçe 
temsiller veren ve bu imkânı bulmak 
için on sene müddet suflörle oyun 
oynamak imtiyazını alan ve 2 Kânu­
nuevvel 1867 de ilk telif eseri tem­
sil ettirerek Türk tiyatrosunu kur­
maya muvaffak olan Güllü Agopla 
ilk telif piyesimizi yazan Âli Beyin 
ismimi tiyatro tarihimizin başına ge­
çirmenin bir vazife, hattâ bir borç 
olduğu kanaatindeyim.
Âli Bey 1 844 te tatanbulda doğ­
muştur. Kâpı kâhyalarından Yusuf 
Cemil Efendinin oğludur/ Küçük 
yaşta Fransızca öğrenerek Babıâli
tercüme odasına devamdan sonra 
karantina başkâtibi oldu. 1293 mu­
harebesi esnasında Varna mutasar­
rıfı idi. Istanbula avdetinde Düyunu 
umumiye müfettişliğiyle Bağdada 
gitti. Orada belediye reisliği de yap­
tı. Bilâhare Mamuretülâziz ve Trab­
zon valiliklerinde bulundu. İnfisa- 
linden sonra Düyunu umumiye di­
rektörlüğüne tâyin edildi. 1898 ta­
rihinde öldü.
Âli Beyin «Geveze berber» den 
başka «Kokona yatıyor» ve «Misa­
firi istiskal» adlı iki piyesi daha var­
dır. Hepsinin üzerinde ismi yerine, 
her nedense, «Bir zat tarafından 
tertip olunduğu» yazılıdır. Âli Be­
yin, ismi üstünde, neşrettiği iki pi­
yes daha vardır ki bunların ilki 
Trabzonda basılmış olan «Gavomi- 
nar ve Şürekâsı» ile Moliere'in «Les 
Fourberie de Scapin» adlı eserin­
den adapte edilmiş olan «Âyar 
Hamza» dır. Âli Beyin «Çıngırak» 
adlı bir eserinin ismini duydum. Fa­
kat bulamadım. «Letafet» adlı bir 
operet yazıdığım da biliyorum.
Türk tiyatrosunun ilk müellifi 
hakkında bu kısa malûmattan sonra 
biraz da, yine bu gayenin tahakku­
kunu mümkün kılan, Güllü Agop'- 
tan bahsedeyim:
Güllü Agop .asıl adiyle Agop 
Vartovyan 1830 da Beşiktaşta doğ­
du. Kısa bir tahsilden sotnra nakkaş- | 
lık yapmaya başladı. Fakat tiyatro- 1 
ya karşı duyduğu derin hevesi ye- 
nemiyerek bir müddet aktörlük etti. 
Bilâhare bir kumpanya teşkil etti. 
Ermenice ve Türkçe temsiller ver­
meğe başladı.
Tiyatromuzun kuruluşuna zama­
nın bütün eli kalem tufanları can ve 
gönülden yardım ettiler. Derhal te­
lif eserler yazmaya başladılar.
Şinasi «Şair evlenmesi» adlı ese­
riyle bu çığırı açmıştı. Ali Haydar 
Bey tiyatromuza ilk manzum eser­
ler verdi. Ahmet Vefik Paşa tiyat­
romuzu klâsiklere meylettirdi. Aslı I 
kadar kuvvetli olan Moliere tercü ­
meleriyle tiyatro tarihimizin euı şe­
refli mevkilerinden birini kazandı. . 
Âli Bey temsil edilen ilk telif eseri 
yazdı. Hâmit tiyatromuzun bu dev­
resine üç mensur eserle yardım etti. 
«Tiyatro temaşasından aldığı lez­
zeti herşeye tercih ettiğini» söyliyen 
Ahmet Mithat derhal üç piyes kale­
me aldı. Ebüzziya Tevfik Bey bu 
kafileye katıldı. Recai Zade Ekrem 
de iki eser vücuda getirdi. Daha bir 
çok telif eser neşrolundu.
Tiyatromuzun kuruluşuna yardım 
için bütüm gayretleriyle çalışan bu 
müellifler hep memleket dâvalarını 
ön safa aldılar. Eserlerini içtimai 
bünyemizin o zamanki sakatlıklarını 
ortaya koyarak tedavi çarelerini 
aramak, bulmak lüzumunu hissede­
rek yazdılar. Velhasıl kurulan Türk 
tiyatrosuna Türk telif eserler ver­
mek için en tecrübeli kalem sahip­
lerinden en tecrübesizlerine varısı- 
caya kadar bütün müellifler çalıştı­
lar. Uğraştılar, muvaffak oldular.
Bugün ne yazık ki bir tiyatromuz 
var diyebildiğimiz halde «Türk 
Tiyatrosu» nu var edecek telif eser­
lerimiz yok. Şahısları Türk olan, 
içinde bize has düşünceler bulunan, i 
Türk mevzulu piyeslerimiz yok. Hal- ı 
buki bir Türk tiyatrosunu tamamiyle j 
kurmak için böyle eserlere kat’î ih­
tiyacımız var.
Melhuz bir itiraza bir daha cevap 
vereyim: «Evet tiyatro bütün güzel 
sanatlar gibi milletler arası bir sa­
nattır. Fakat buna rağmen bütün 
hususiyetleriyle bir İngiliz, bir Fran­
sız, bir Rus, bir Alman, bir İtalyan, 
bir İskandinav tiyatrosu vardır. Bu 
cinslerden olarak sahnemizde bir 
çok piyes seyrettik. Bugün eskileri 
bir tarafa bırakırsak «Türk tiyat­
rosu» nu temsil edecek hangi piyesi 
seçebiliriz?
Tekrar edeyim, gaye bir Türk ti­
yatrosunun kurulması olduğuna göre 
bunu, biz milletler arası eserleri tak­
lit ederek değil, ancak kendimizi ve 
muhitimizi örnek tutarak yazacağı­
mız eserleler tahakkuk ettirebiliriz.
Hauptmann’m bilmem kaçıncı 
yıl dönümünü tesit ederken, kentli 
tiyatromuzun yetmiş beşinci yıl dö­
nümünü de her hangi bir şekilde an­
madan geçirmeyi unutmıyarak ta­
hakkuk ettirebiliriz.
Selim Nüzhet Gerçek
■■■■■■■■■■■■■■■ft»ttBB*aaBaBBaaaaaaaaBaıa
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 1  1 6 A 0 1 0 *


Tiyatro tarihi bahisleri:Türk tiyatrosu

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository