Taha Toros Arşivi, Dosya No: 123-Hidiv Ailesi.



Not: Gazetenin "Tarihin Meşhur Simaları" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Tan, M. Turhan

Istanbul Sehir University Repository

Tneşhur sim aları
ttCumhuriyet,, in müsabakası
Büyük devlet adamları: 5
Kavalalı Mehmed Ali
Fransızların roman dedikleri bir 
serseri hikâye vardır: Napolyonun Mı­
sır seferi. İşte bu hikâye kapanırken 
ortaya yeni bir tarih çıktı ve Avrupa 
«Mehmed Ali» adını tanıdı. Napol- 
yon Mısıra saldırmasaydı ne Mehmed 
A li tarihe doğacaktı, ne bugünkü Mı­
sır krallığı vücud bulacaktı. Demek ki 
şu yaşıyan hakikatler o romanın ço­
cuklarıdır.
Mehmed Ali, Kavalalıdır. Zeki bir 
kafa ile yılmaz bir yürekten ve çelik 
bir bilekten başka ne malı vardı, ne 
mülkü. O  kafaya Kavala çok dar ge­
liyordu ve o yürekle bilek işlememez- 
likten paslanıyordu. Bir gün tellâllar 
Kavala sokaklarında bağırdılar: Gö­
nüllü olup Mısıra gitmek istiyenler 
bayrak altına gelsin. Mehmed Ali bu 
davet üzerine gönüllü yazıldı, Tahir 
Paşa adlı birinin bayrağı altında Nil 
kıyılarına geldi. Gönüllü kafilesi bü - 
yük bir kalabalık teşkil ediyordu. Bun­
ların içinde bulunan Trakyalı Türk- 
ler, Mehmed Aliyi kendilerine baş yap­
tılar. Tahir Paşa da ona «Serçeşme» 
payesi verdi.
İşte binbir inkılâb geçirmiş olan Mı­
sıra on dokuzuncu asırda bir değişiklik 
daha getiren Mehmed Ali bu basit 
Serçeşmedir. O , Mısırdan Fransızlan 
çıkarmak için yapılan askerî hareket­
lerde cesur bir adam olduğunu ispat 
edecek birçok fırsatlar elde etti, Fran­
sızların çekilmesi üzerine Mısırda bı­
rakılan muhafız askerin ruhu sayılmak 
derecesine vardı.
Fakat Serçeşme Mehmed Ali, dev­
rimler yaratacak bir kabiliyet taşıyor­
du. Sade bir bölük ağası gibi yaşamak 
onun elinden gelemezdi. Bu sebeble 
Kahirede yerleşir yerleşmez uzun bir 
plân çizdi, kendine şerefli bir hayat 
temin etmek ülküsüne bağlandı ve hay­
rete değer entrikalarla bu ülküyü ta- 
hakkakuk ettirmeğe koyuldu.
Mehmed Ali, herşeyden önce Mı­
sır valiliğini ele almayı düşünmüştü. 
Bunun için orada bulunan valiyi kün- 
deden atmak, yerine gelecek valileri de 
barındırmamak gerekti. Basit bir ser­
çeşme, bu güç işi kolaylıkla başardı. 
Bir aylık meselesilni ipucu gibi kulla­
narak Mısır valisi aleyhine kendi as­
kerlerini ayaklandırdı, onu kaçırttı, 
kendi âmiri olan Tahir Paşayı da gü­
rültü arasında gidertti ve Mısırda tek 
başına hüküm süren bir adam mevkiine 
geçti.
Mehmed Ali bu işleri yaparken iki 
noktayı gözden dur tutmuyordu: H al­
kı kazanmak, devlet askeri olan yeni­
çerileri Mısırdan atmak. Kan ve ateş 
içinde geçen günlerin hiçbirinde yerli 
halkın burnu kanamıyordu, vali ile 
Rumeli gönüllülerinin çarpışmaları sı­
rasında ise yeniçeri eriyordu.
> Kavalalı Mehmed Ali, halkın sev­
gisi yüzünden Istanbula karşı bir asi 
mevkiine de düşmüyordu. Herkes o- 
nun iyiliğine ve yapılan işlerde alâka­
sı olmadığına şahidlik ediyordu. Kaçı­
rılan valinin yerine gelen adamın öl­
dürülmesi suçundan bile onu temize çı­
karmışlardı ve bu işi kölemenlerin om­
zuna yükletmişlerdi. Üçüncü vali, 
Mehmed Alinin elinde bir oyuncaktı. 
Kölemenleri ezmek için ona yardım e- 
diyordu. Halbuki kölemenleri ezip or­
tadan kaldırmak ta Mehmed Alinin 
plânında büyük bir yer tutuyordu. Ni­
hayet bir dizi basamak teşkil eden me­
ramının ilkine erdi, vezirlik rütbesile 
Mısır valisi tayin olundu.
Mehmed Ali bu basamağa avak 
atmcıya kadar cesur bir asker, zeki bir 
entrikacı görünür. Vali olduktan son­
ra büyük bir devlet adamı olduğunu 
göstermiştir. Onun bu meziyetini anla­
mak için Mısırda neler yaptığını ve da­
ha doğrusu Mısın nasıl yükselttiğini 
düşünmek yetişir. Firavunların birkaç 
cihangire ve sayısız fatihlere kucak aç­
mış olan bu ünlü yurdu, Mehmed AIi-
K avalalı M ehm ed A li
nin vali olduğu yıllarda devlet hâzine­
sine ancak üç bin kese irad getiriyor­
du. Mehmed Alinin son yıllarında bu 
irad, tam dört yüz bin keseye çıktı.
İşte Kavalalı Serçeşmenin devlet a- 
damlığı bu ölü ve verimsiz memleketi 
böyle diri ve verimli bir şekle sokma­
sında görünür. İnkılâba adam, bu bü­
yük neticeye ermek için çok şeyler yap­
tı. İlkin Mısırın silâhlı sülükleri olan 
kölemenlerin köklerini kazıdı, Sudan 
içerilerine kadar asker göndererek hu­
dudu genişletti. Sayısız kanallar açarak 
toprağı suladı, pirine, pamuk, ve şe - 
kerkamışı ziraatini yeni usullerle en - 
ginleştirdi, birçok fabrikalar kurdu, 
Avrupa ile sıkı bir münasebete girişe­
rek ve ustalar, muallimler, san’atkârlar 
getirerek memlekete yeni bir ruh aşıla­
dı.
Mehmed Ali, ziraat ve san’at yol­
larından Mısıra yepyeni bir sima ve­
rirken ordu ile donanmayı da unutma­
dı. Daha doğrusu mükemmel bir ordu 
sahibi olabilmek için öbür işleri yaptı, 
îstanbulda yeniçeriler kaldırım kaba - 
dayılığı yapıp gün başına bir isyan çı­
karırlarken o, Avrupa orduları ayarın-> 
da bir askerî kuvvet elde etti.
Kavalalı Serçeşme bütün bu zah - 
metleri Fir’avunlar diyarında hüküm­
dar olmak, ehramlar önünde tac giy­
mek için yapıyordu. İlkin meramını us­
taca gizledi, hatta Osmanlı İmparator­
luğunu müşkül mevkie düşüren harb - 
lerde, isyanlarda sadık bir vali gibi 
davranarak Hicaza, Moraya, Tuna 
boylarına asker yolladı, o isyanların 
yatıştınlmasında büyük roller oynadı 
ve büyük şöhret kazandı. Sonra mas­
keyi yüzünden attı, ve kendini Osman 
oğullarından daha kudretli bulduğu 
için o sülâlenin ancak zâfa dayanan 
boyunduruğundan kurtulmak azmile 
ortaya atıldı, Suriyeyi çiğnedi, sadra - 
zamlar bozarak ve sadrazamlar esir e- 
derek Kütahyaya kadar geldi. İstan- 
bula girmesi için tek bir adım atması 
yetecekti.
Tarih değişiyordu ve batması mu­
kadder olan Osmanlı saltanatı, Kava- 
lalı Serçeşme Mehmed Alinin yumru­
ğu altında can vermek üzere bulunu­
yordu. Devrin padişahı İkinci Mah- 
mud da bu akıbeti sezmişti, Rusya Ça­
rının himayesine sığınarak Istanbula 
bir Moskof ordusu ve donanması ge­
tirtmişti. İşte bu vaziyette Avrupa işe 
karıştı, Mehmed Aliye karşı devletler­
arası birleşmeler yapıldı ve Osmanlı 
imparatorluğu ordularını darmadağın 
etmiş, Osmanlı donanmasını da ele 
geçirmiş olan Mehmed Ali, müttefik 
devletler tarafından tazyik edilerek ge­
ri çevrildi.
Mehmed Ali Bütün Avrupayı ye­
nemezdi. Bu sebeble silâhı elinde ve 
zafer perisinin kucağında olarak Av- 
rupaya boyun iğdi, Osman oğullarını | 
kaldırıp îstanbulda yeni bir saltanat 
sülalesi kurmak isterken ve bunu yap­
masına da ramak kalmışken Mısırın 
sahibi olmakla iktifa etmek mecburi - 
yetinde kaldı.
Mehmed Ali, bölük ağalığından 
hükümdarlık derecesine yükselen bir 
dâhi ve bir yığın harabeden zengin bir 
ülke halkeden pek değerli bir devlet 
adamıdır
M. Turhan TAN
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


"Cumhuriyet"in müsabakası:Büyük devlet adamları:5:Kavalalı Mehmed Ali

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository