Taha Toros Arşivi, Dosya No: 71-Ahmet Cevdet Paşa.



Not: Gazetenin “Günün Yazısı” köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Kaynar, Reşat

Istanbul Sehir University Repository

| V3UİNUIN IA Z .D I  |
Cevdet Paşanın din ve 
lâiklik anlayışı
-CEVDET PAŞA, BİR BAVYERALI'YA 
MÜSLÜMANLIĞI NASIL ANLATIYOR? -
Yazan :
R E Ş A T  K A Y N A R
Avukat
îlk im  hâki- 
* *  miyetine, 
yani hür fi­
kirlere dö­
nüş hamlesi 
bizde Tanzi­
mat’la başlar. On yedi, on se­
kiz ve on dokuzuncu asrın baş­
larında Türkiye’de akıl, felce 
uğratılmış bir halde idi. Nakil 
ortalığa hâkimdi. Yani bir ta­
kım yobazlar; «din bunu emre­
der, aksini düşünürsen ve ya­
parsan kâfir olursun!» diyerek 
halkımızı müsbet ilmin nurla­
rından mahrum bırakıyorlar, 
kendi nüfuz ve menfaatleri he­
sabına batıl itikatların ve hu­
rafelerin baskısı altında tutu­
yorlardı. Bu yüzdendir ki Os­
manlI İmparatorluğu, beka im­
kânlarını tamamile ihmal et­
mişti, zamanın terakkilerini 
görmek ve onlara ayak uydur­
mak imkânlarını elden kaçır­
mıştı. Mezarın tâ kenarına ka­
dar yaklaşmıştı. Takım takım 
yabancı devletler de, mirasını 
taksime hazırlanmışlardı.
Fatih devrinin dinî müsama­
ha, terakki ve yaratıcılık va­
sıflarını on dokuzuncu asııda 
yeniden doğurtarak, daha doğ­
rusu Türk tarihinde bir röne- 
sans yaratarak ona yeni bir 
hayat hamlesi veren cereyan, 
Tanzimat hareketidir.
Tanzimat ve 
İslâmiyet
lyrerak edilecek noktalardan 
A * birisi de şudur: Tanzimat 
zihniyetinin, İslâmiyet üzerin­
deki tesirleri ne şekilde vukua 
« gelmiştir? Bu suale cevap ver­
mek, bugün için dahi bize fay­
dalı olabilir. «İslâmiyette Hür 
Fikirler» başlığı altında hazır­
ladığımız yazlılarla bu mevzuu 
okuyucularımıza yakında arze- 
deceğiz. Bu yazımızda sadece, 
İslâmiyetin vasıtasız, şeyhsiz, 
imamsız olarak, Allah ile kul 
arasında geçen bir din olduğu­
nu, bir vesikaya dayanarak 
tesbit etmeğe çalışacağız. Bu 
vesika Cevdet Paşaya aittir. Be 
yazıt’taki İnkılâp Kütüphane­
sinde bulunuyor, Cevdet Paşa­
nın el yazısiyle hazırlanmıştır, 
siyah kaplı bir defter içinde­
dir. İslâmiyetin ana temelleri­
ni anlatan kısımlarını, bugün­
kü dile çevirerek aynen vere­
ceğiz.
Bavyeralı bir 
Müslüman
■Davyera’da Oğsburğ gazetesi 
a  muharriri doktor Vahmar 
Saydan adındaki bir zat Kelâm 
ilmini ve İslâm felsefesini yıl­
larca tetebbudan sonra, İslâmi- 
yeti kabul ederek, gereken me 
rasimin ne olduğunu öğrenmek 
maksadile Şeyhülislâma mek­
tup yazar. Şeyhülislâm, bu za­
ta bir cevap yazmasını Cevdet 
Paşaya rica eder. Cevap şu su­
retle başlıyor:
«Cenab-i Hakkın hidayetine 
mazhar olduğunuzdan dolayı, 
zatınızı tebrik ederim. Bu ge­
çici, bu fani âlemde sizin gibi 
malûmat ve ilim sahiplerinden 
bir yoldaş kazandığım için 
teşekkür ederim... Din; Allah 
ile kulları arasındadır. Din 
kardeşleri ancak görünüşe ba­
kıp ana göre şehadet ederler. 
İşte biz dahi dünya ve ahirette 
senin İslâm olduğuna şehadet 
ederek, ismini iftihar ile İslâm 
uleması sırasına kaydettik. Fa­
kat İslâmiyetin esasları hak­
kında da, sana kısaca malû­
mat vermeği kendimize borç 
sayarız.
Müslümanlığın
Esasları
islâmiyetin esası, iki sözden i-
barettir. Biri Cenab-ı Hak­
kın birliğini tasdik etmektir ki, 
«Lâilâheillâllah» sözleriyle o- 
lur. Diğeri Muhammet Hazret­
lerinin Allahın rasulü olduğu­
nu tasdik etmektir ki «Mu­
hammet rasulüllah» sözlerile 
olur.
Bu iki sözü kalben tasdik e- 
den, yani Cenab-i Hakkın birli­
ğine ve Muhammet Hazretleri­
nin peygamberliğine iman ey- 
liyen kimse Müslümandır. Bu 
suretle Müslüman olan kimse­
ye din, nefisle mücadele et­
mek, hayır işlemek yolunda bir 
takım borçlar yükler ve insan 
öldürmek, ailelerin ırzlarına 
sataşmak, başkalarının hakla­
rını yemek gibi hallerden sa­
kınmağı emreder. Bunlara ay­
kırı hareket edenler, Müslü­
manlıktan çıkmazlar, fakat gü­
nahkâr olurlar. Allah bu günah 
ları da affedebilir. Başkalarına 
iyilik ederek, hayırlı işler ya­
parak ve kalbini temiz tutarak 
yapılacak dualar ve yalvarma­
lar sonunda bütün günahları 
Cenab-i Hak affedebilir. An­
cak, Allah’ın da affedemiyeee- 
ği bir şey vardır .ki o da ku­
lun hakkıdır.
Allah âdildir, kimsenin hak­
kını kimsede bırakmaz. Bun­
dan dolayıdır ki İslâmiyette
""s adalet en bü­
yük ibadettir. 
İslâmiyette kul 
ile Allah’ın ara 
sına kimse gire­
mez. İbadete, di 
ne, devlet karışmaz. Cebir ve 
ikrah yoktur. Her kul diğerleri 
hakkında hüsnü zanla memur­
dur. Hüküm Allah’a aittir.
İslâmiyette mersim de yoktur. 
Bir İslâm çocuğu doğar, baba­
sı kulağına bir ezan okur ve 
adını koyar. İmam efendiye 
muhtaç olmaz. Çocuk büyür, o- 
kur, kendi kendisine Cenab-ı 
Hakka ibadet eder. İlim için 
bilgi sahiplerine muhtaç olur 
amma, ibadet için başkasının 
vasıtasına muhtaç olmaz. Ca­
mide namaz kılacak oldukla­
rında, içlerinden birisi imam o 
lur. Her ne kadar imamet hiz­
meti için camie imam tayin o- 
lunmak âdet olmuş ise de, bu 
âdet, dinî mecburiyetten ileri 
gelmez. İmam efendi olmasa 
da cemaatten birisi imam olur, 
namaz kılınır. İslâmiyette gü­
nahları ancak Allah affeder. 
Lâzım olan şey; temiz kalble 
yalvarmaktır. Rab ile kul ara 
sına başkası giremez. Bir er­
kek ile bir kadın evlenmek is­
teseler iki şahidin huzuru kâfi­
dir. Bunun için hocaya muhtaç 
olmazlar...»
Büyük tarih ve din âlimi 
Cevdet Paşa, Tanzimat’ın bir 
fikir mücahididir. Reşit Paşa­
nın konağında şahsiyeti bir 
kat daha inkişaf imkânlarını 
bulmuştur. Onun yukarıdaki 
yazıları, Tanzimat adamlarının 
İslâmiyet hakkmdaki görüşle­
rini açıkça gösteriyor. Batıl i- 
tikatlardan, hurafelerden, tari­
kat şeyhlerinden, yobazlardan 
tamamen uzak, ulvî prensiple­
rde kalb dini, iman dini olarak 
İslâmiyet onların ruhlarında 
hep bu şekilde yerleşmişti. Fa 
tih devrinin dinî müsamahası­
nı ve lâiklik zihniyetini tekrar 
getiren Tanzimatçılara, İslâ­
miyetin rönesansçıları dersek, 
tarihî bir hakikati ifade etmiş 
oluruz.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Cevdet Paşanın din ve laiklik anlayışı

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository