Taha Toros Arşivi, Dosya No: 99-Muhsin Ertuğrul. Not: Gazetenin "Olaylar ve Görüşler" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Hançerlioğlu, Orhan

Istanbul Sehir University Repository

m
-^SSroSe**
OLAYLAR VE GÖRÜŞLER
MUHSİN
Orhan HANÇERLiOĞLU
Ülkemizin en büyük tiyatro adamı Muhsin
Ertuğrul'un 1976 yılının mart ayında emekliye 
ayrılarak İstanbul Şehir Tiyatrolarının başından 
ayrılacağını Cumhuriyet gazetesinde üzülerek 
okudum. Bunu kendi mi istemiştir, yoksa bele­
diye yetkilileri mi kararlaştırmıştır, bilmiyorum. 
Bildiğim ve söylemek istediğim şudur: Bu ayrı­
lık, kendi istemişse kendisi için, belediye yet­
kililerince kararlaştırılmışsa belediyemiz için 
büyük bir hata olacaktır.
Kendi İstemişse kendisi için büyük bir ha­
ta olacaktır, çünkü böylesine gerçek bir sanat 
adamı sanatının dışında yaşayamaz. Belediye 
yetkililerince kararlaştırılmızsa belediyemiz için 
büyük bir hata olacaktır, çünkü İstanbul Şehir 
Tiyatrolarını onun kurucusu olan Muhsin Er- 
tuğrul'dan başka hiç kimse yönetemez.
Bunu, özellikle, Muhsin Ertuğrul’un ayrılış­
larından biri sırasında, İstanbul Şehir Tiyatro­
larını yönetmeyi denemiş bir kişi olarak söylü­
yorum. Fazıl Ahmet Aykaç gibi benden başka 
denemiş olanların da, eğer İstanbul Şehir T i­
yatrolarının anatomisini incelemek iırsatmı bul­
muşlarsa, ayni kanıya varmış olduklarını uma­
rım. Her şeyden önce şu bilinmelidir ki İstan­
bul Şehir Tiyatrolarının başkaca hiç bir tiyat­
roya benzemeyen çok özel bir yapısı vardır.
Bu yapının başlıca özelliği, onun, Türk ti­
yatrosunun tarihsel gelişiminin zorunlu sonucu 
olmasıdır. Tarihsel süreçteki Türk tiyatro dene­
meleri, ilkin Dâriilbedâyi adiyle kurulan bu ti­
yatroda özümsenmiştir. Bundan ötürü bu tiyat­
ro, zorunlu olarak, tarihsel olanaksızlıkların bü­
tün yanılgılarını, eksikliklerini, aksaklıklarını 
taşır. Devlet tiyatrolarınınki gibi sağlam bir 
akademik temeli yoktur. Kendisi bir okul, bir 
akademi olmak zorundadır. Olmuştur da. Ülke­
mizde tiyatro adamı olarak bilinen bütün değer­
ler ya onun çatısı altında ya da hiç değilse onu 
hayranlıkla seyrederek yetişmişlerdir. Tarihsel 
sürecin bütün yanılgıları, eksiklikleri ve aksak­
lıkları ancak bu sürecin içinde yaşamış, onun 
acısını ve çilesini çekmiş, ama bu acıyı ve çile­
yi çekerken uyumamış ve gerçek bir tiyatro bil­
gisi edinmiş, aydın bir tiyatro adamı tarafından 
giderilebilir. Sadece bu niteliği bile, Muhsin Er- 
tuğrul’u, İstanbul Şehir Tiyatroları yönetiminde 
tek adam kılar.
Tiyatro Sanatının Özelliği
Tiyatro sanatı, başka bütün sanat dalla­
rından farklı olarak, çok sayıda etmenlerin uyu­
muyla gerçekleşebilen bir sanattır. Bu uyum, 
sadece oyuncular arasında değil, dekoratörün­
den ışıkçısına ve perdecisine kadar çok ve çe­
şitli insanlar arasında gereklidir. Bu uyumun 
bir oyunda sağlanması da yetmez, tiyatronun
bütün oyunları arasında da sağlanması gerekir. 
Ozan kâğıt ve kalemiyle, ressam tuval ve fırça- 
sıyle başbaşadır; ama oyuncu ve sahneye koyu­
cu tiyatrosuyla başbaşa değildir, ortaklaşa bir
çabanın çok ve çeşitli parçalarından biridir sa­
dece. Bu çok ve çeşitli parçalar arasında uyu­
mu sağlayabilecek bir otorite olmaksızın ne o- 
yuncu oyunculuğunu, ne de sahneye koyucu sah­
neye koyuculuğunu gerçekleştirebilir. Tiyatro 
sanatının bu özelliği. İstanbul Şehir Tiyatrola­
rında büsbütün özelleşir. İstanbul Şehir Tiyat. 
rolarında, özel tiyatrolarda olduğu gibi, bir pat­
ron otoritesi kurulamaz. Bu tiyatronun insanla­
rı, en büyüğünden en küçüğüne kadar, patron­
larından değil, belediye bütçesinden maaş alır­
lar; eşit statüde insanlardır. Bu eşit statü, her­
hangi bir belediye müdürlüğündeki eşit statüye 
de benzemez. Çünkü en küçük maaşlının bile sa­
nat gücüyle oranlı büyük bir yanı vardır. Bu 
büyük yanı gereken uyuma sokabilmek için o- 
nunkinden daha büyük bir yan taşıyan bir ti­
yatro otoritesi gerekir. Böylesine bir otoriteye 
de Muhsin Ertuğrul’dan daha çok sahip oldu­
ğunu hiç kimse söyleyemez.
Tiyatronun uyumunu, bir orkestranın uyu­
muyla da kıyaslayamazsınız. Bir orkestrada 
müziksel uyumu sağlayabilmek için orkestra şe­
finin müzik bilgisi yeter, bir tiyatrodaysa tiyat­
ro uyumunu sağlayabilmek için tiyatro yönet­
meninin tiyatro bilgisi yetmez. Tiyatro sanatın­
da uyumun sağlanabilmesi sevgiye, saygıya, 
ruhbilimsel çözümlemelere ve gerektiğinde sos­
yoekonomik önlemlere bağlıdır. Tiyatro sanatı­
nın bu özelliği de İstanbul Şehir Tiyatrolarında 
büsbütün özelleşir. Başkaca bütün tiyatrolarda 
kişiler bir patron otoritesi altında belli bir sıra 
düzenine sokulmuşlardır, bu düzendeki sırala­
rı oranında sevgi ve saygı paylarını almakla ve- 
tinirler. İstanbul Şehir Tiyatrolarında böylesine 
bir sıra düzeni kurulamaz, çok sayıda eşit güç­
ler ayni sıralarda toplanmışlardır. Onlan uy­
gun bir düzeyde tutabilmek için, bir patron oto­
ritesinden çok farklı olarak, bir baba otoritesi 
gerekir. İstanbul Şehir Tiyatrolarına Muhsin 
Ertuğrul’dan başka kim babalık edebilir?
Sanat Amacı
İ s t a n b u l  Şehir Tiyatroları, hiç 
bir özel t i y a t r o y l a  kıyaslanamayacak 
ölçüde, bir sanat amacı taşır. Belediye Yasası onu 
sadece bu amaçla kurmuştur. Bir müze, bir park, 
bir kitaplık gibidir. Belediyeye gelir sağlamak 
için değil, belde halkının sanat gereksinimini do­
yurmak için kurulmuştur, özel tiyatrolar sanat 
ereklerini gişelerinin geliriyle dengelemek zorun, 
dadırlar, bundan ötürü de çok haklı olarak bü­
yük sanat yapıtlarına yönelemezler, özellikle 
1930’larda bunu gözönünde tutan Belediye Yasası 
bir sanat tiyatrosu kurmak gereğini duymuştur. 
Yoksa çöpünü toplayamayan bir belediyenin ti 
yatro İşletmesi gerekmezdi. İstanbul Şehir Tiyat­
rolarına verilen bu görev, onu sorumlu kıldığı 
ölçüde, yönetimini de özelleştirir. Müdürlüğün­
de bulunduğum 19 5 2 yılında, bütçesini savunur, 
ken belediye meclisinde de söylediğim gibi bu 
tiyatro, tiyatro kültürünü halita yaymak için, 
gerektiğinde kapılarını parasız olarak da açacak­
tır. Şehir Tiyatroları bu amacı gerçekleştirmiş 
midir? Elbette gerçekleştirmiştir. Her şeye rağ­
men, benim kuşağım, Moliere’den Goldoni'ye ve 
Shakespeare’den tbsen’e kadar tiyatro adına ne 
biliyorsa bunu sadece İstanbul Şehir Tiyatroları- 
na borçludur. Muhsin Ertuğrul'un yönetimine 
borçludur.
Muhsin Ertuğrul emekliliği gerektirecek ka­
dar yaşlanmış mıdır? Onu tanıyanlar bir deli­
kanlı kadar zinde olduğunu söylüyorlar. Ne ya­
zık ki, ben kendisiyle tanışmak fırsatını bula­
madım. Benim için büyük bir şeref olurdu ama
dostu değilim. Sözlerim, dostlukla söylenmiş ( 
•özler değil. Ellerini hiç sıkmadığım halde nasıl ! 
Balzac’ı, Dostoyevski’yi, Brahms’ı seviyor ve sa- . 
yiyorsam onu da böyleoe seviyor ve sayıyorum. 
Bedensel zindeliği bir yana, Muhsin Ertuğrul’un 
Tiyatro dergisinin son sayısında perdeci adıyla 
yazdığı yazıyı okuyun. Böylesine genç ve güçlü 
bir kafa daha yilz yıl bu tiyatroyu yönetir.
Hem zamansal yaşın ne önemi var? Otuz ya­
şındaki seksenliklerin kaynaştığı bir ülkede sek- 
sen yaşındaki otuzlukların değerini bilelim. Nu­
rullah Ataç yaşasaydı şimdi yetmiş sekiz yaşın, 
da olacaktı, onu edebiyat alanından emekli et­
meyi düşünecek miydik? Bu tür İnsanlar yaşlan, 
mazlar ve emekli olmazlar, onlan tarihsel mis- 
yonlarından ancak doğa yasaları ayırabilir.
Hukuksal Sorun Değil
Bugün, İstanbul Şehir Tiyatrolannda, Muh­
sin Ertuğrul’un çevresinde değerli gençler vardır. 
Bu gençler kendilerini tiyatro sanatına adamış­
lardır ve bu sanatın ağır yükünü omuzlarında 
taşımaktadırlar. Muhsin Ertuğrul’un görevi, yu­
karda sözünü ettiğim yazısında bizzat kendisi, 
nin de söyleriğl gibi, onlann arasındaki uyumu 
sağlamaktır. Bu genç sanatçılar bir gün elbette 
onun yerini alacaklardtr. Ama o gün henüz gel­
memiştir. Aralarından kimileri Muhsin Ertuğ- 
rul’un şu ya da bu düşüncesini eleştirebilirler, 
şu ya da bu tutumunu kınayabilirler. Bunlar do- 
aldır. Ama bütün bunların üstüne yükselip İs­
tanbul Şehir Tiyatroları olayına geniş bir açıdan 
bakınca bu küçük tedirginliklerin hepsi ortadan 
silinir. Bugün Muhsin’i kınayanlar, bir gün onu 
yitirirlerse, ardından en çok ağlayanlar olacak­
lardır.
Emeklilik sorununun hukuksal bir zorunluk 
olmadığını da özellikle belirtmeliyim. Belediye 
örgütünde emeklilik yaşını geçirmiş oldukları 
halde özel sözleşmelerle kendilerinden yararla­
nılan değerli uzmanlar vardır. Onlara yapılan 
İşlem, elbette Muhsin Ertuğrul’a da yapılabilir. 
İster kendisince. İster belediye yetkililerince dü­
şünülmüş olsun, sanat sevgisini ve aydın kişiliği 
ni yakından bildiğim Belediye Başkanı Sayın Ah- 
met îsvan’m, Muhsin Ertuğrul’un emekliliğiyle 
gerçekleşecek biiyük hataya izin vermeyeceğini 
umuyorum. Çünkü yeri doldurulamayacaktır ve 
bugüne kadar bütün ayrılışlarında da doldurula­
mamıştır. Bir zamanlar, önce onu yerinden edip 
sonra küçük bir sahnede bir oyununu seyreden 
bir yetkilinin «Biz ne biçim adamlarız, tutmu­
şuz bir transatlantik kaptanına Haliç dolmuşun­
da kürek çektiriyoruz» dediği hatırlardadır. Tu- 
tucu bakışların bile görebildiği bu gerçeği ay­
dınlık gözler elbette çok daha parlaklıkla gör­
mektedirler.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
8 0 5 9 3 0  1 0 *


Muhsin

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository