Taha Toros Arşivi, Dosya No: 98/A-Tevfik Fikret. Not: Derginin "Edebiyat Sohbetleri" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Mutluay, Rauf

Istanbul Sehir University Repository

T  ”7- <32/
M illiyet nhtiiaüte•.
Her zaman 
Tevfik Fikret
28 AĞUSTOS 1988
48'LİKLERDEN BİRİ
Y AŞAMLARININ sorun ve acı­larını izlemeye çalıştığım ni­ce yazarımızın vakitsiz ölüm­
lerine yerinip durmuşumdur. Otuzun­
da, kırkında gidenler yanında belli bir 
yaşta birleşenler dikkatimi çekmişti: 
Kırk Sekizlikler (Bende Yaşayanlar, 
226-230,1977). “ En acı toplama geldik 
şimdi. Nedir ki kırk sekiz yıl? Ve ben 
bu yaşı aşmış olmanın sorumluluğu­
nu duyar gibiyim: Onların yaptıkları­
nın, başardıklarının, bitirip kotardıkla­
rının önemine bakarak. Düşünün ki 
—çeşitli yerlerde andığım— Namık 
Kemal gibi (1840-1888), son yüzyıl ede­
biyatımızın en kesin dönemeçlerini 
sağlayan, örnek yaşamları, güçlü ses­
leriyle Türkiye'ye yeni ufuklar getiren 
daha en az iki imza etkisi vardır: Tev­
fik Fikret (1867-1915), Ziya Gökalp 
(1876-1924). İkisi de kısacık yaşamların­
da nice bunalıma cevap getirmiş, en 
umutsuz arayışlardan aydınlık yollara 
çıkmayı başarmışlardır..." (Birkaç aylık, 
bir yıllık ayrılıklarla hemen hemen bu 
yaşta ölenleri analım: Cahit Sıtkı Ta- 
rancı, Ziya Osman Saba, Kâtip Çele­
bi, Sait Faik Abasıyanık, Kemalettin 
Kamu, Ahmet Haşim... eklemişim: 
“ Pek çok edebiyatçısına ancak elli ya­
şına kadar yaşama hakkı tanıyan bir 
toplumda hangi umutla direnmeli? 
Şüphesiz bunun da cevapları olmalı­
dır.” )
SOK ÖZET
Sanatlarının Tevfik Fikret şiiriyle 
ilişkili olduğunun farkına varmayan 
onu çağdaş şiirimizin başlangıcı say­
makta ihmal gösteren dostlarla çok 
tartıştım. Tarihsel kökenin önemine 
pek değer vermeyen bu gibi özgür yo­
rumlara karşın benim yargılarım kesin: 
“ Tevfik Fikret’in sanatçı kişiliğinde 
önemli bir gelişimin gerçeği vardır. En 
elverişsiz koşullar içinde başlayan 
edebiyatçılığı, Servet-i Fünun döne­
minde biçimsel yeniliklerle yetinmiş, 
uygun bir ortam doğunca gününün ge­
reği olan düşünce özüyle dolmuştur. 
Sanatın özgür bağımsızlığı, insanı kut­
sayan laik ahlakla birleşince onu in­
sancı bir dünya görüşüne götürür: “Ey 
hayat/Ey rûh-i kdinat/Takdls edin: Be- 
şer/Takdise müstahaktır, odur Rabb-i 
hayr-ü şer,/Rabb-i mümkinat.” Gerçi 
kaderci ve inanca dayalı Doğu düşün­
cesine karşı insana inanan ilk tepki 
Namık Kemal’den gelmiştir; ama onu 
çağdaş bir değerle yücelten, yalnızca 
doğa olayları karşısında değil toplum 
sorunları karşısında da tek sorumlu 
sayan aydınlık görüş Tevfik Fikret’te 
belirir... Özellikleri din kurumu karşı­
sındaki kesin davranışı, özgürlük sa­
vaşçılığı, uygarlık isteği, içten coşku­
su, yurtsever özgeçisi, ulusçuluğun da 
ötesinde insanlık ülküsüyle... kendi 
kuşağını çok aşar. Böylece kimliği ve 
kişiliği, hem şiirleri hem eylemiyle top- 
lumumuzun uyanık odak noktaların­
dan biri olur; edebiyatçılığın onurunu 
yüceltir. Divan nazım öğelerini bırak­
mamışsa da eski nazım düzencesin- 
den kurtulmuş, kendine özgü şiirsel 
yapılar kurmuştur. Böylece hem dize 
(mısra) olgunluğu hem kompozisyo­
nuyla yirminci yüzyıl şiirinin sağlam 
başlangıcı olur.” (100 Soruda Çağdaş 
Türk Edebiyatı, 1973, s.48). Bu yargıyı 
doğrulayan, önemli özelliğini kısa bir 
niteleme tümcesine sığdıran bir ansik­
lopedi satırını da eklemeliyim: “ Ser-, 
vet-i Fünun edebiyatının önde gelen 
şairi olarak başladığı sanat yaşamını... 
çağının sorunlarına yönelen toplumsal 
içerikli şiirlerle sürdürmüş, ilerici dü­
şüncelerin simgesi olmuştur.” (Türk 
ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi).
KÜÇÜK BAHTSIZLIKLAR
Hem yaşamda hem ölüm sonrasın­
da bir yazgıyı biriktiren küçük şanslar, 
küçük rastlantılar vardır. Fikret’in 
küçük bahtları şunlar olabilir: İstan­
bul’da doğmuştur, küçükken anasını 
yitirmişse de baba desteği sağlam ve 
süreklidir, zamanının en iyi kurumun- 
daokur, gereğince eğitilir, dikkatli ve 
çalışkan, erdemli ve başarılıdır. Beden­
ce sağlam, eli geniştir. Aradığı aşka ve 
döle kavuşmuş. Yetenekli ve verimli, 
iyi çevreli, sorumlu ve yüreği açıktır; 
her güzel ürünü desteklemekte kıs­
kançlıksız bir ruh yapısıyla güvenlidir. 
(Bu konularda çok durulmuş, üstelik 
eserlerinin tümünü toplayan dikkatli 
bir çalışmayla kaynakçası da tama ya­
kın derlenmiştir: Tevfik Fikret, Bütün 
Şiirleri, I, II, III, hazırlayan: Asım Bezir­
ci, Can Yayınlan, 1984, lütfen edininiz.)
reğince anılamaz; yaz dağınıklığında 
bütün kurumlarla örgütler savrulup git­
miş gibidir. Öze.l bir inatla mezarının 
da bulunduğu Âşiyan’a çıkmak iste­
yenler olursa'karşılarına o büyük yo­
kuş dikilir... Küçücük ayrıntılar).
Genç ölümü onu en çok özlediği 
kurtuluş günlerine, laik cumhuriyete, 
kendisinin bir dizesini Türk m illi eği­
timine amaç gösteren (Cumhuriyet 
sizden fikri hür, irfanı hür, vicdanı hür 
nesiller ister) hayranı Atatürk’ün yanı­
na ulaştıramamıştır (Yüzde yüz inanı­
rım ki daha birkaç yıl yaşasaydı ulusal 
marşımız onun olurdu). Fikret, Türkçe’ 
nin zaferlerini de göremedi. 1945’lerde 
ölen Uşaklıgil nasıl eserlerinin diline 
yeniden eğilmişse, Fikret de dil özleş­
mesinin en iyi izleyicilerinden biri ola­
bilirdi. Türkiye’nin en karanlık günle­
rinde, içinde hiçbir umut yaşatamadan 
gitti. Yahya Kemal Beyatlı, ona beğen­
dirdiği birkaç dizesine Fikret’in duydu­
ğu hayranlıkla yurdunda yer kazandı­
ğını anlatır (Siyasi ve Edebi Portreler, 
s.10). Güzelliklere, iyiliklere, doğruluk­
lara, erdemlere, ülkülere, insanca yü­
celiklere o kadar açık gıptasız bir sa­
nat desteğidir.
Şurda burda, yer yer ve ara sıra, sa­
nat söyleşi ve yazılarında Cenap Şaha- 
bettin’i Fikret’e, Ahmet Haşim şiirini 
Yahya Kemal Beyatlı sanatına üstün 
tutup yeğleyen söz ve kanılara rastlı­
yorum. Kendi sanatlarının arayış uçla­
rında yeni çiçekler arayan bu gibi tu­
tumların varlığına kimse karışamaz; 
ama iki noktayı düşünürüm: Ya her 
sanatçıyı bütünüyle bilmemektedirler, 
ya zaman ve ortamlarının gerekçelerini 
hiç göze almazlar. İşte bu kopuş, çö­
zülüşlerle, kimsenin bilmediği, tanı­
madığı, arayıp istemediği, okusa da 
değerine katılmadığı, iskeletsiz ve ka­
natsız, yaşarlığı olmayan şiir ürünleri­
ne yollanıyoruz®
Yüzde yüz inanırım ki, 
daha birkaç yıl yaşasay­
dı ulusal marşımız 
onun olurdu
Küçük bahtsızlıklarına gelince... 
“ Ölümü birdenbire denebilecek kadar 
habersiz ve çabuk olmuştur.”  (Kenan 
Akyüz), “ Sakin bir uyku içinde, bir-iki 
kez hafif hafif ‘yavrum’ diyerek, 5/6 
Ağustos 1331, bugünkü takvimle 18/19 
Ağustos 1915 gecesi ikiyi yirmi geçe. 
(Lütfen hatırlayın, ölüm günlerinin bi­
le özel talihleri vardır: 10 Kasım çok iyi 
bir anış günüdür, Aralıklar, ocaklar... 
da öyle. 19 Ağustos’ta hiç kimse ge­
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Her zaman Tevfik Fikret

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository