Taha Toros Arşivi, Dosya No: 2/A-Albert Gabrielİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Siyavuşgil, Sabri Esad [Esat]

Istanbul Sehir University Repository

TT í í x j / ' í
TEMMUZ 1949
Dost Gabriel ve Türk Bursa
3
Bursa la Verte, admirablement décrite dans une conférence du Prof. Gabriel, dont nous 
donnerons le résumé dans un prochain Bulletin
Yabancının türlüsü vardır. Fakat tüccar ol­
sun, diplomat, âlim veya turist olsun, yurdumu­
za gelen her yabancı, mizacı itibariyle büsbütün 
kayıtsız değilse, bize karşı iki çeşit tavır takmı­
yor. Ya memleketinden bir yığın peşin hükümle 
gelmiştir. Okuduklarına ve işittiklerine göre ka­
fasında muayyen bir Türkiye ve Türk hayali 
vardır. Böylesi, memleketimize ayak bastıktan 
sonra, her adım başında karşılaştığı realitenin 
tekzibine uğramaktan evvelâ bir huzursuzluk 
duymağa başlar. Kafasında bir sır gibi sakla­
dığı ve çizgilerini her müşahedenin biraz daha 
belirtmesini istediği hayal, her gün, hâdiseler 
karşısında aşındıkça, bu huzursuzluk da artar. 
Hem o derece artar ki, bazan farkına bile var­
madan, sırf yeni bir hayal yaratmanın insiyaki 
tenbelliğiyle, eskisini ayakta tutacak türlü pa­
yandalar arar. Gördüklerini kendine göre tefsir 
eder, bedahatte bile bityeniği bulur, en açık ha­
kikatlere sırtını çevirir. Düşüncelerinin ve duy­
gularının statükosunu bozmamak azmiyle, ni­
hayet büsbütün kendi kabuğunun içine çekilir.
Böylesini uzaktan bile tanımak mümkün­
dür. Dudağında “Ben sizin ne mal olduğunuzu 
bilirim” der gibi yan müstehzi, yan merhametli 
bir tebessüm vardır. El uzatışında bile, sanki bu 
lûtfunu hissettirmeği kibarlığına yedirmek iste­
miyormuş gibi aşırı bir nezaket görülür. O, bu 
merasimli haliyle, jestinin yapma ve zoraki ma­
hiyetini örttüğüne inanır. Zaten dostu da kal­
mamıştır. Başlangıçta kendisihe samimi bir mi­
safirperverlik gösterenler, onda hissettikleri sa 
bit fikrin, hâdiseler karşısında patlak veren 
inadın ürküntüsiyle çoktan uzaklaşmışlardır. Fa­
kat o, kendi kendini mahkûm ettiği bu inzivaya 
minnettardır. İpek böceği gibi, hayaliyle realite 
arasında kalın, sert ve ışık geçirmez bir koza ör­
mekte artık tamamiyle serbest kalmıştır. Niha­
yet bir gün memleketine dönünce, daha gelirken 
birükte getirdiği hayalleri, olduğu ibi, belki de 
biraz daha sertleştirerek, kafasının dağarcığın­
da geri götürür.
Birgün bir yabancı gazetenin sütunlarında 
bir makale, yahut bir broşür veya bir kitap gö­
rürüz. Bu, sabık misafirin eseridir. Kendisini 
memlekette iken tammak fırsatını bulmuşsak, 
hakkımızda neler söyleyebileceğini zaten tahmin 
ederiz. Bu tahminimizde aldanmağa da imkân 
yoktur. Hakikaten sabık misafir, Türk'ü ve 
Türkiye'ye anlatayım derken, hayalde realite 
arasında örmüş olduğu kozanın kalınlığını ve 
kabalığını gösterir.
Yabancının bir de peşin hükümsüz geleni 
vardır. Gelir ve aramıza kanşır. Görür ve görür­
ken duymasını, duyarken de görmesini bilir. 
Manzaralar, hâdiseler ve insanlar karşısında, 
anlayışın ve iyi niyetin adamıdır. Geldiği 
memleketin fikir ve duygu modasına uynıı-
4 TÜRKİYE TURİNG ve OTOMOBİL KURUMU
yacak kadar şahsiyet sahibidir. Okuduklarının 
veya kulağına fısıldananların tesiri altında kal- 
mıyacak kadar hür düşüncelidir. Hiç bir gizli he­
sabın âleti olmıyacak kadar merd tabiatlidir. 
Elini Türk dostuna uzatırken, ne aşırı bir reve­
ransın altında sakhyacak bir çarpık maksadı, 
ne de beylik bir tebessümle örtecek tiksintisi 
vardır. O, artık bizden olmuştur. Bizimle bera­
berken de, bizden ayrı iken de, bizim gibi duyar, 
bizim gibi düşünür. En sıkıntılı anlarında bizi 
düşünmekle, bizden bahsetmekle ferahlık duyar. 
En sıkıntılı anlarımızda bize kardeş sesini du­
yurur.
Yabancının böylesi, ne yazık ki, sokak dolu­
su olmaz. Bu haslet, ruh olgunluğu kadar na­
dirdir. Yabancının böylesi karşısında, insanlık 
ve fazilet namına sevinç duyarız. Yabancının 
böylesi, diyorum. Hayır, yanlış. Böylesine ya­
bancı demeğe bile dilimiz varmaz. Onu kendimiz­
den ve kendimizin de en iyilerinden sayarız.
İşte, iktisat Fakültesinin gayretli ve sempa­
tik dekanı Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun him­
metiyle, yeni Fen Fakültesi binasında Collège de 
France hocalarından M. Gabriel’in Bursaya dair 
konferansım dinlerken, zihnimden hep bunlan 
geçirdim. M. Gabriel, hiç şüphe yok, insana te­
sadüfen başka bir diyarda doğmuş hissini ve­
recek kadar bizdendir. Kendisini uzaktan ve ya­
kından tanıyanlar arasında hiç kimse yoktur ki, 
ilim ve fazilete bağlı bütün bir ömrün bu candan 
Türk dostluğu karşısında hayranlık duymamış 
olsun. Her biri ilmin olduğu kadar sevginin de 
abidesi olan “Anadolunun Türk abideleri” veya 
“Boğaziçi hisarları” adlı eserleriyle M. Gabriel’i 
tanıyanlar, bütün hayatını Türk sanat eserleri­
nin tetkikine hasretmiş olan bu büyük Fransız 
âlimini minnetle sevmişlerdir. Fakat onu, ara­
mızda yaşadığı uzun yıllar esnasında yakından 
tanımak fırsatım bulanlarda bu sevgi, cömert 
ve sıcak bir dostluğun ışığında, derin bir hay­
ranlığa inkılâp etmiştir. Daha geçen günkü kon­
feransında kendisini ilk defa dinleyenlerde bile 
bu mucizenin zuhurunu görünce, kalbden kalbe 
yol bulan tertemiz bir sevgi ile kafadan kafaya 
akrabalıklar yaratan duru bir anlayışın nelere 
kaadir olduğunu bir kere daha anladım.
M. Gabriel'i Istanbuldaki Fransız Arkeoloji 
Enstitüsünün kurucusu ve müdürü olarak ta­
rayanlar vardır, İstanbul Üniversitesinin eski bir 
hocası olarak hatırhyanlar bulunur. Onu Ana­
dolunun en ücra köşelerinde Türk sanat eser­
lerini araştırırken görenler olmuştur. Enstitü­
sünde neşrettiği eserlerle Türk kültürünü Garba 
tanıtmakta gösterdiği büyük himmeti takdir 
edenler de eksik değildir. Hattâ son yıllarda, 
yalnız Paristeki College de France kürsüsün­
den değil, Avrupanın büyük şehirlerinde verdiği 
konferanslarla, kendi öz malımız olan sanatın 
tapusunu Garbın gözlen önüne serdiğini ve bu 
hakikati, kökleşmiş hurafeleri yenerek, herkese 
kabul ettirdiğini bilenler de vardır. Fakat her 
biri bütün bir hayata şeref verecek olan bu gay­
retler, büyük âlimin bizlere karşı beslediği dost­
luğun ve sevgisinin tam ölçüsünü vermez. Onun, 
geçen gün, Türk Bursadan ne derin bir aşk, ne 
berrak bir anlayışla bahsettiğini dinleyenler, bü­
tün bu muvaffakiyetleri ihata ve izah eden sırrı 
keşfetmiş oldular. Bugün Üniversitemizin muh­
telif kürsülerini işgal etmekte olan eski talebesi 
bunu daha evvel öğrenmişlerdi.
M. Gabriel, bize Bursayı anlattı, hissettirdi 
ve sevdirdi. Türk zevkinin ve kültürünün bu 
mübarek şehrine hadis bir sanatla işlediğini, me­
kân ile zamanın, hayal ile hakikatin ne munis bir 
terkip içinde eridiğini, Türk karakter ve fazileti­
nin nasıl âbideleştiğini üç buudu ile gördük. Fa­
kat asıl büyük âmilin bu tablo karşısındaki he­
yecanı, ona dördüncü buudunu da verdi ve böy- 
lece Bursa, bir sevgi halesi içinde gönlülerimizde 
yeniden doğdu. Konferanstan çıkarken bir dos­
tumun kulağıma eğilerek:
— Bana Bursayı bugün M. Gabriel öğretti, 
demesini gün geçtikçe daha iyi anlıyorum.
Mimarının teknik teferruatım bir tarafa 
bırakıyorum. Fakat o konferansta, frenklerin 
turquoise dedikleri mavinin asaletini, cami için­
de kubbeye kadar yükselen çini ve nakışların 
haşmetü mânasını, türbelerde azametle bağ­
daş kuran huzur ve sükûnun manevî değerini, 
herkes gibi ben de, yalnız akıl yolu ile değil, 
duygu yoliyle de anladım. M. Gabriel, Bursayı 
bize sadece coğrafyaya yaslanmış bir tarih ola­
rak değil, istikbale doğru kanatlanacak hamle­
lerin bir ilham kaynağı olarak gösterdi. Mimari 
ve sanat tarihinin bittiği noktada, bir millet ru­
hunun ebedî macerası başlıyordu. Bursa, böy- 
lece daima yeşil ve daima vakur bir sembol hü­
viyetiyle gözlerimizin önünde heybetü ve munis 
manzarasını aldı ve M. Gabriel’in sözleri kadar 
sıcak tonlarla projeksiyon perdesine aksettir­
diği renkli fotoğraflar, bir mavi ve yeşil cüm­
büşü içinde, bir çoklarının hâlâ şüphe ile kar­
şıladıkları bir dâvanın inkâr kabul etmez bir is- 
batı oldu,
TEMMUZ 1949 5
Sanat tarihi, yalnız şekillerin tarihi değil­
dir. Sütunda, kubbede, revakta hendeseyi ara­
makla ve bu hendesenin asırlar boyunca nasıl 
geliştiğini bulmakla sanat tarihçisi, ne nefsini, 
ne de başkalarım tatm in edebilir. Sanat tarihi, 
maddeye işlenmiş tarih  de değildir. Öyle olsay­
dı, diğer tarihî izlerin yanısıra pek sönük ve pek 
silik kalırdı. Asıl sanat tarihi maddeye şekil ve­
ren ruhun macerasıdır. Bursa âbidelerini bu 
gözle gören M. Gabriel’in konferansında, bütün 
bir şehir âbideleşmiş oldu. M. Gabriel, Bursa 
maddesine işlemiş ruhun macerasını anlatırken, 
o ruhu sezen ediplerin intihalarım da ihmal et­
medi. Pierre Loti’den André Gide’e kadar Bur- 
sayı ziyaret edip gördüklerim ve duyduklarım 
anlatan Fransız muharrirlerini kendi zevk ve 
anlayışının mihekine vurdu. Onların bazan his­
settikleri derin gerçeği belirtirken, düştükleri 
hatâlara da mim koymaktan çekinmedi. Edebi­
yatın Bursası ile sanat tarihinin Bursasım zarif 
bir terkip halinde inşa ederken, en renkli malze­
meyi ve en şahane mimariyi, yine muasır Türk 
edebiyatında buldu. Beş Şehir mucizesini yara­
tan Ahmet Hamdi Tanpınarın Bursası ile M.
Gabriel'in Bursası, birbirine Türk halılarındaki 
çiçekler gibi girift oldular.
Prof. Sabrı Esad Siyavuşgii.
O sm a n lIla rın  17 cl a s ırd a  S lovakya’da  İşgal ettik leri 
T u rd a  kalesi.
Château de Turda en Slovaquie (quartier général 
des Turcs au XVII S.)
Kişisel Arşivlerde Istanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Dost Gabriel ve Türk Bursa

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository