Taha Toros Arşivi, Dosya No: 187/2-Sinema Dergileri. Not: Gazetenin “Sinema” köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Evren, Burçak

Istanbul Sehir University Repository

S İ N E M A
^  *
û '>u£/pvW - ix ■ ^ LU:
B U R Ç A K  E V R E N
DÜNDEN BUGÜNE SİNEMA DERGİLERİ
Ü lkemizde ilk sinema gösterisi, as­len Leh Yahudisi olan Sigmund Weinberg tarafından 1896 yılın­
da gerçekleştirilmiştir. Bugüne 
dek üzerinde yeterince araştırma yapıl­
mamış olan Weinberg, ülkemize yalnız 
sinemayı sokmakla kalmamış, Ba- 
tı'dakj her yeniliğin tanıtılmasında ve 
satışında önemli roller oynamıştır. Ör­
neğin Türk halkı, fonograf, gramofon, 
plak, fotoğraf makinesi gibi günün yeni 
buluşlarıyla yine Weinberg’in öncülüğü 
ile tanışma fırsatını bulmuştur. Wein­
bergen araştırıcı, meraklı, yeniliğe açık 
heves ve tutumu Pathe firmasının Tür­
kiye mümessilliğini üstlenmesini kaçı­
nılmaz yapmış, böylece sinema bulunu­
şundan çok kısa süre sonra Osmanlı 
topraklarında boy göstermiştir.
Weinberg sinemayı, Yıldız Sara- 
yı'nda şehzadelere hokkabazlığının ya- 
nısıra bir salon eğlencesi olarak kulla­
nan gözbağcı Bertrand’m aksine, yığın­
lara ulaşabilecek, etkili ve eğlendirici bir 
etkinlik olarak görmüş ve bu görüşünü 
ülkemizdeki ilk gösteri Sponeck biraha­
nesinin ardından yerleşik salonlara aça­
rak kanıtlamıştır.
Birahane ve sirk salonlarındaki ilk 
gösteriler, ardından açılan yerleşik sa­
lonlar ve dışarıdan gelen yabancı filmler 
sinemanın tanıtılması ve yaygınlaşma­
sında etkili olunca, bu konuda yayınla­
rın ortaya çıkmasını da kaçınılmaz yap­
mıştır. 1. Dünya Savaşı’nın başlangıç
yılı olan 1914, sinema tarihimiz açısın­
dan da birçok öneme sahiptir. İlk Türk 
filmi olarak bilinen Fuat Uzkınay’ın “A- 
yastafonastaki Rus Abidesi'nin Yıkılışı" 
bu yılda gerçekleştirildiği gibi, yine ilk . 
Türkçe sinema dergisi Ferah da yayın 
hayatına bu yılda atılmıştır.
1. Dünya Savaşı'na katılmamız yal­
nızca film yapımını değil, aynı zamanda 
bu konudaki dergilerin çıkışını da sekte­
ye uğratmıştır. 1914’ten 1923 e kadar 
salt sinemayı kendisine konu edinen bir 
dergiye rastlamak mümkün değildir.
Ama, başta 1918-1920 yıllan arasında 
yayımlanan Temaşa olmak üzere bir­
çok sanat-edebiyat dergisi sinema ko­
nulu yazılara yer vermeye başlamıştır. 
Özellikle Temaşa dergisi Muhsin Ertuğ- 
rul'un sinemaya ilişkin yazılannı- 
görüşlerini içermesi açısından önemli 
bir belge olma özelliğine sahiptir. 1921- 
22 yıllan arasında Yarın dergisinde Cev­
det Reşit’in beş sayı süren “Sinema hak­
kında notlar”, 1922’de Mustafa Nihat 
Özön’ün Dergah dergisindeki film tanı- 
tımlan daha sonra salt sinema konulu 
dergilerin çıkışını kolaylaştıran öncü 
çabalar olmuştur.
1923 ile Latin harflerini kabul edişi­
mize kadarki sürede ise sinema dergile­
rinde hissedilir bir artış yaşanmıştır. Bu 
dönemde çıkan sinema dergilerinin or­
tak özelliği ise hemen hemen tümünün 
Osmanlıca ve Fransızca olarak iki dilde 
yayımlanıp yine tümünün haftalık bir 
periyoda sahip olmasıdır. Bu durum da 
o yıllardaki sinema seyircisinin profilini 
ortaya koymasının yanısıra, haftalık gi­
bi sıkça yayımlanmaları dolayısıyla da 
sinemanın güncelliğini ve kitleler tara­
fından yakından takibe alındığını kanıt­
lamaktadır.
Nâzım Hikmet in babası Hikmet Nâ-
zım’ın yayımladığı Le Courrier du Cine­
ma (Sinema postası). Osman Mazhar'ın 
Opera-Cine (Opera Sine), yine Hikmet 
Nâzım’ın Le Courrier du cinema (Sine­
ma Mecmuası), E. Kemal’in Le Film 
(Film Mecmuası), Piyer Sarıyan’ın Ar- 
tistic-Cine (Artistik Sine) dergilerinin ö- 
mürü pek fazla olmamış, çoğu bir yıllık 
bir süreden sonra kapanmak zorunda 
kalmıştır. 1923-1926 yıllan arasında çı­
kan sinema dergilerinin en uzun ömür­
lüsü ise E. Kemal'in sahipliğini Ekrem 
Reşit’in ise sermuharrirliğini yaptığı Le 
Film (Film Mecmuası) olmuştur. Bu 
dergi 1925’lerin sonunda yayın hayatı­
na atılmış, 1927’lerin ortasına dek yayı­
nını sürdürmüştür.
Bu dönemin dergilerine ait bir diğer 
belge ise, 1926 yılında Amerikalılar’ın 
Türkiye'deki sinema ortamına yaptığı 
bir araştırmada yer almaktadır. Bu a- 
raştırmanın yayınlar bölümünde 
1926’larda İstanbul’da yayımlanan yer­
li ve yabancı dergilerin adlan verilmek­
tedir. Bunlar: İstanbul’da basılan Le 
Couriere du Cinema, Cine Review, Pa­
ris’te basılan Courier du Cinema, Mon 
Cine, Berlin’de basılan Der Film, L.B.B. 
ve Roma'da basılan La Revista Cinema- 
tograflca’dır.
Latin harflerinin kabulü ile 1933 ara­
sında ise sinema dergilerinde gazete (Si­
nema Gazetesi, Sinematograf Ceridesi) 
artist (bu adla iki dergi), magazin (İpek 
Film Magazin) ve daha sonra yaygın­
laşmaya başlayarak sinema ile eş değerli 
bir anlamda kullanılan Holivut adlan 
telaffuz edilmeye başlanmıştır.
Bu dönemin dergileri arasında yer a- 
lan en cesaretlisi ise Telat Mitat’ın ya­
yınlandığı Artist dergisidir. Bu derginin 
7. sayısında Ertuğrul Saadettin tarafın­
dan kaleme alınan “Tarih bir tekerrür­
den ibarettir” başlıklı yazıda başta 
Muhsin Ertuğrul olmak üzere birçok ö- 
nemli oyuncuya hatırı sayılır eleştiriler 
yapılmaktadır. Yazar Ertuğrul’u Vah- 
ram Papazyan ile kıyaslamakta ve şun- 
lan yazmaktadır. “Ertuğrul Muhsin, 
Vahram Papazya'nın içinde kaybolmuş 
bir aktördür. Onun kalıp tarafını taklid 
eder. Sesi taklid, tavırları taklid, solukla-
Latin harflerini kabul edince sinema dergileri 
sayısında hissedilir bir artış sağlandı.
8 C U M H U R İ Y E T  D E R G İ  4 N İ S A N  1 9 9 3  S A Y I  3 8 7
Yedinci Sanat Gerçek Sinema Çağdaş Sinema Gelişim Sinema
rı taklid. Ertuğrul Muhsin, Vahram'ın 
yalnız bir şeyini taklid etmekte aciz gös­
termiştir: San'atını. E. Muhsin’in taklid 
mahareti su götürmez. O, üç günde Rus­
ya’da, altı günde Almanya’da gördükle­
rini körü körüne taklid eden adamdır. 
Taklid onda itiyat haline gelmiştir....” 
Otuzlu yılların başlarını adı gazete ci­
lan ama haftada bir yayınlanan ve ço­
ğunlukla sinemayı magazin çizgisinde 
izleyen yayın organları kaplamıştır. Bu­
na paralel olarak kimi siyasi gazeteler 
de haftalık eklerinde sinemaya ağırlık 
vermişlerdir. Fikret Adil 1930'larda Va- 
kit’in haftalık parasız eklerinde sine­
mayla ilgili yazılar yayınlayarak aynı 
zamanda lanıtım-eleştirinin de ilk ör­
neklerini vermiştir. Adil bu yazılarının 
birinde sancıları günümüze dek süren 
bir konuya da dikkat çekerek şunları 
yazmıştır: “Bizde ilk defa olarak sinema 
yazısı yazan arkadaş Felek’tir. Onun ya­
zıları sinemanın ehemmiyetli bir devreye 
girdiğine işaret etti. Felek’ten sonra bir­
çok arkadaşlar sinema yazıları yazmaya 
başladık. Fakat çoğumuz sadece filmle­
rin hülasalarını yazmakla iktifa ettik. 
Hoş bunları da biz yazmıyorduk ya. Sine­
macılar el ilanları için hazırladıkları hü­
lasalardan birer kopya verirler ve bunlar 
ekseriyetle aynen gazete sütunlarına ge­
çirilir, altına “artistler fena değil”, “Her 
zamanki gibi zarif’ gibi klişe cümleler i- 
lave edilirdi.” Ayrıca Fikret Adil aynı 
yazıda 1930’larda İstanbul'daki yaban­
cı sinema dergilerine ilişkin bilgiler de 
vermekte. İstanbul’da haftada yalnızca 
Fransızca olarak 2 KM) adet satıldığını 
belirtmektedir. Bu sayıya Almanca ve 
İngilizce yayınlanan dejgilerin de eklen­
diğinde 1930'lardaki sinema dergileri­
nin tirajı ile 1993’lerdeki sinema dergile­
rinin satışları arasında pek fark olmadı­
ğı ortaya çıkmaktadır.
Otuzlu yılların ortalarında sinema 
dergilerinde gerek nicelik ve gerekse ni­
telik açısından bir patlama yaşanmıştır. 
Yerli sinemanın eskisine oranla daha 
fazla film üretmesi, sinema bilgisinin 
yerleşmesi, sinema salonlarının ve film­
lerinin çoğalması karşısında tercihlerini 
yapmakta güçlük çeken bir seyircinin o- 
luşması sinemayı izlenmenin yanısıra o- 
kunulması zorunlu bir hale getirmiştir. 
Yine bu dönemde İstanbul’un yanısıra 
Ankara ve İzmir’de de sinema dergileri 
yayımlanmaya başlamıştır. Sinema der­
gilerindeki ortak ad ise “sinema”dır. 
Buna ilave olarak Projektör, Objektif 
gibi yeni adlar da ortaya çıkmıştır. Bu
yayın hayatına atılan ve 1954’e dek ya­
yınını sürdüren Tahsin Demiray’ın Yıl­
dız dergisidir. 1950’leıe kadar yabancı 
sinema odaklı ve magazin çizgisinde o- 
lan dergi 1950’lerde sinema mecmuası 
adını alarak yerli sinemaya da eğilmiş ve 
ilk kez haftanın filmlerine ilişkin ciddi 
ve kapsamlı eleştirinin örneklerini ver­
miştir.
Kırklı yılların sinema literatürüne ge­
tirdiği yenilik ise yıllıklar, sinemaya fo- 
to-roman tekniği ile bakan özel sayılar 
ve film romanları olmuştur. Yıllıklar, 
çoğunlukla, bir yılın sinema tekinlikle­
rine toplu bakışın yerine o yılın sevilen 
artistlerinin gelişi-güz.el resimlerinden
derlenen bir albüm niteliğine sahiptir­
ler. Özel sayılar ise, bugünün erkek der­
gilerinin öncülüğünü yaparak erotik re­
simlerle bezenerek, yıllıklar gibi bir al­
büm havasını sürdürmeyi amaçlamış­
lardır.
Ellili yıllarda sinema dergilerine, 
spor, radyo ve bir de televizyon sözcük­
leri eklenmiştir. Sinema dergilerinin bir­
çoğu halkın en ucuz eğlencesi ve odak 
noktası radyo ile birlikte anılmaya baş­
lamış radyo sanatçıları ile sinema sanat­
çılar aynı dergi içerisinde işlenmişti. Bu 
dönemde sinema eğlencenin dışında -ya 
da yanısıra- bir sanat olarak kabulleni­
lip gündelik basında boy göstermeye 
başlamıştır. Ayrıca sinema dışında ka­
lan edebiyat-haber-siyasi içerikli dergi­
lerde ciddi sayılabilecek ilk eleştirinin
tohumları atılmıştır.
Altmışlı yıllar hem Türk sinemasında 
hem de sinema dergiciliğinde patlama 
yılları olmuştur. Türk Sinematek Der- 
neği'nin kurulması Türk sinemasında 
yeni tezlerin ve bu tezlere ilişkin ayrıksı 
filmlerin yapılması, sinemanın seyirci a- 
çısından altın yıllarını yaşaması dergici­
lik alanında da yansımasını bulmuştur. 
Sinema literatürümüzde ağırlığı ve ön­
cülüğü olan dergilerin hemen hemen tü­
müne yakını bu dönemde yayın hayatı­
na atılmıştır. Türk Sinematek Derne- 
ği’nin otuz sayı sürdürdüğü Yeni Sine­
ma dünya ve Türk sinemasına ciddi bir 
şekilde eğildiği gibi, özgün sayılabilecek 
araştı rma-incelemelere de ağırlık vere­
rek yeni yetişen sinema meraklılarının 
adeta ders kitabı niteliğine bürünmüş­
tür. Yine aynı kuruluşun Film dergileri 
de Sinematek de gösterilen filmlere iliş­
kin doyurucu ve ayrıntılı bilgilerle do­
natılmıştır. Bu açıdan Sinematek’in Ye­
ni Sineması’na alternatif olarak çıkarı­
lan Türk Film Arşivi’nin Özgür (sonra 
Ulusal) Sinema dergisi ise çoğunlukla 
yerli sinema ağırlıklı olmuş, bir yandan 
arşivin tanıtımını yaparken, öbür yan­
dan da Sinematek camiasının dışladığı 
Türk sinemacılarına kucak açarak on­
ların bir dergi çatısı altında toplanarak 
savunmalarını yapmalarına olanak ha­
zırlanmıştır.
Bu dönemin en renkli, heyecanlı ve 
protestocu dergilerinden biri olan Genç 
Sinema ise başta Yeşilçam düzeni ol­
mak üzere her bir şeyi dışlayan- 
yadsıyan yapısıyla kelimenin tam anla­
mıyla sinema literatüründe militan der­
giciliğin öncüsü olmuştur. Bir avuç kısa 
filmci tarafından kendi özverili çalışma­
larıyla düzensiz olarak çıkarılan Genç 
Sinemacılar ne var ki bu dergi yoluyla 
yaptıkları protestolarını pek fazla sür­
dürememişler daha sonra eleştirdikleri 
kurumlarda yer alarak dağılma aşama­
sına gelmişlerdir. Daha sonra Genç Si­
nema’dan arta kalanların çıkardıkları 
Çağdaş Sinema ise farklı bir dergicilik 
anlayışını yansıtmasına rağmen pek 
fazla ömürlü olmamıştır.
Altmışlı yıllar yalnızca her biri sine­
mayı sanat olarak kabullenen ve ciddi a- 
raştırma-incelemelere yer veren ve çoğu 
kurumlar ve örgütler tarafından finanse 
edilen dergilerin yanısıra sinema maga­
zin dergiciliğinin iki büyük yanını da si­
nema literatürümüze kazandırmıştır.
Altmışlı yıllar hem Türk sinemasında hem de 
sinema dergiciliğinde patlama dönemi oldu.
dönemin en önemli dergisi 1.11.1938'de
C U M H U R İ Y E T  D E R G İ  4 N İ S A N  1 9 9 3  S A Y I  3 6 7 9
FOTOGRAF SİNEMA
DERGİSİ
Fotograf Sinema
Bu dergiler ise ülkemizde yayımlanan 
en uzun ömürlü sinema magazin dergisi 
olan Ses ile Artist dergileridir„Her ikisi 
de yerli sinemaya ağırlık vermemekle 
kalmamış, çeşitli yarışmalarla Türk si­
nemasına birçok değerli oyuncu da ar­
mağan etmiştir.
Altmışlı yıllar sinema dergiciliğinde 
ne denli patlama noktası ise, yetmişli 
yıllar da o denli duraklama hatta gerile­
me noktası olmuştur. Sinematek Derne- 
ği’nin kapanması bu kuruluşun dergile­
rini de tarihe mal ederken, televizyonun 
yayınına başlaması da Türk Sineması­
nın, tarihinin en büyük krizleriyle karşı 
karşıya kalmasını kaçınılmaz kılmıştır. 
1973'lerde Yeni Sincma'dan sonra Türk 
Sinema ortamının en etkin dergilerin­
den biri olan Yedinci Sanat yayın haya­
tına atılmıştır. Bu derginin çıkmasıyla 
dergicilik alanında piyasa birdenbire 
hareketlenmiş, bu dergiye alternatif o- 
larak çoğunlukla genç sinema yazarla­
rından oluşan bir grup tarafından Ger­
çek Sinema çıkarılmıştır. Her iki dergi 
de belirli sayılarından sonra sinemanın 
sınırlarını zorlayarak tırmanış gösteren 
politik yaşamın sorunlarına yanıt ara­
yan yarı siyasal bir tavra bürünmüşler­
dir.
Seksenli yıllar sinema dergiciliği açı­
sından bir arayışın, çoğunlukla isteni­
len sonuca ulaşamayan cesaretli, iyi ni­
yetli girişimlerin dönemi olmuştur. Bu 
dönemde ilk kez yayıncılık alınındaki 
büyük kuruluşlar sinema dergiciliğine 
el atarak şanslarını denemişlerdir. Geli­
şim Yayınları ve İletişim Yayınları ade­
ta aynı yıllarda Gelişim Sinema ile Video 
Sinema yı çıkarmışlar, o güne dek sine­
ma dergiciliğine en büyük yatırımlar 
yapmasına karşılık kendileri açısından
Antrakt
pek doyurucu sonuçlar alamamışlardır. 
Her iki dergi de çağdaş dergicilik anlayı­
şıyla kotarılmalarına karşılık büyük ku­
ruluşların tirajla ölçülebilen isteklerine 
4 bin rakamında kalarak yanıt verme­
yip kapatılmak zorunda kalmışlardır. 
Yine bu dönemde video sözcüğü sinema 
dergiciliğinde radyonun yerini almış, bu 
sözcük_ kimi zaman sinema dergileriyle 
birlikte’ kullanılmasına karşılık zaman 
zaman da yalnızca kendi piyasasına dö­
nük dergilerin oluşmasına zemin hazır­
lamıştır. Tiirjc sineması ise birkaç başa­
rısız deneyimden sonra kendi sorunları 
ve tanıtımını üstlenen Film Market der­
gisinin çıkmasını sağlamıştır.
Dergicilikte yeni arayışları zorlayan 
Ve Sinema Kinema, ise düzensiz peri- 
yodlan ile dergisiz kalan sinema orta­
mında okuruna ulaşmakta zorluk çek­
mişlerdir. Seksenli yılların sonunda ise 
dergicilikte yeni bir kıpırdama yaşan­
mış ilk kez ücretsiz olarak sinemalarda 
dağıtılan Sinema Gazetesi projesi ger­
çekleştirilmiştir. Yine aynı yıllarda çağ­
daş dergicilik anlayışı ile kotarılan Be­
yazperde ise gerek ana dergisi ve gerekse 
her biri sinemamızın sorunlarına ilişkin 
özenli ekleriyle Türk sinema dergiciliği­
ne bir hareket getirmesine karşılık uzun 
ömürlü olmanın üstesinden gelememiş­
tir. ’
Doksanlı yılların ilk üç yılında ise si­
nema dergiciliğinde tek isim Antrakt ol­
muştur. içeriği denli özenli ve çağdaş 
baskı tekniği ile de dikkati çeken dergi 
zaman zaman ağırlığını yabancı sinema 
sektöründen yana kovmasına karşılık 
Türk sinemasının sorunlarıyla olayları­
na da yabana kalmayarak şimdilik o- 
kurun istediği dengeyi kıvamında tut­
mayı başarabilmiştir. ◄
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
1 5 8 1 0 6 6 0 1 0 *
10


Dünden bugüne sinema dergileri

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/139507/3/001581066010.pdf

Dünden bugüne sinema dergileri

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository