Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: Namık Kemal.



Not: Gazetenin "San'ate Dair" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Uşaklıgil, Halid [Halit] Ziya

Istanbul Sehir University Repository

8 Haziran S O N  P
S A N ’ A T E  DAİR
Ali Ekrem
Yazan :
A li Ekrem, yahucl, edebiyatı cedkiedeikıi igmale: A- Nadir. 
Bugün karışık kâğıdlarrmm
arasımda onun bir güzel hic­
viyesini -buldum. O, pek mü tefek­
kür ve san’aitikâr bir sair olduğu 
kadar yaman bir heeoav idi. Güzi­
de vasıfları yalmz bu ikisinden 
ibaret olmayan Ali Ekrem lisanın 
bütün inceliklerini elemiş, tara­
mış (bir üstad; bir musikişinas, di­
van edebi yat’mria eterin vuku file 
temayz etmiş bir mütehassıs ve 
her şeyden ziyade kendisini unu­
tarak başkalarının imdadına ko­
şam bam manas'le bir insan idi.
Garibidir ki hayatta mes’ud ve 
muvaffak olmak için bu derece 
müsaid sarflarla muhat olan bu a- 
daım kaderim zalim bir tecelli sile 
hemen bütün ömründe, hususi le 
ömrünün son yarısında talihi ma’ - 
küs bir şahsiyet, ve en ağ <r ma­
temlere uğramı® bedbaht bir baba 
idi. Hele son yıllarda, yaşı artık 
bir köşeye çek:km istirahat etmek 
mecburiyetimi verirken, maişet der 
di onu Şişlide ikametgâhından 
karanlıkta uyandırıp kışın zalim 
şiddeti’ erine ra,ğmen surlar d'şın- 
da Maltepe askerî mektebinde e- 
debiyat dersi vermeğe sevkett’ği 
zaman o yaln’z geçinebilmek ihti- 
yacile değil, bitmez tükenmez ede­
biyat aşkiile, gene fütur getirme­
miş, vefmrş yıllık sırtına yüklenen 
bu müthiş v arifeyi, dinç bir genıç 
şevkle tasıwb'1miş|ti.
Onu yalnız bir gün mukaddera­
tının bu zulmüne karşı isyan ha­
linde gördüm ve o gün kendisini 
son görüşüm oldu. Şimdi şu satır­
ları yazanken bu bedbaht adamı 
hep o günün perişan levhasında 
müşahede edivorum:
Bir yaz günüydü, mektebinin 
tatilimden istifade ederek Yeşil- 
köyde bana gelmişti, koltuğunun 
altımda içi dolu bir cüzdan vardı. 
Bahçede oturduk, «Nihayet, dedi; 
dersi1 er bitti. Valkit bulup sona ka­
dar gelebildim...»
Lisandan, edebiyattan, edküler-
Halid Ziya Uşaklıgil
den, yenilerden bahsederken bir 
aralık dersleri hakkında bir sual 
irad ettim. Bu bahis onun en zi­
yade hoşuna giden bir zemin idi, 
derhal diadanım açtı, içinden des­
te deste taş basma sile basilmiş 
cüz’ler çıkardı. «İşte dersler! dedi; 
evvelce bunları hazırlamak, sonra 
koşa koşa tâ şehir haricinde, u- 
zaklardia mektebe kadar seğirt­
mek, bunları talebenin körpe zi­
hinlerine sokmak için saatlerle uğ­
raşmak... İşte bana mukadder o- 
lan talih!... Bununla beraber şi­
kâyet etmiyorum./.*
Bu son kelimeden sonra kendi 
kendisini tefcziıb ederek dirsekle­
rini dizlerine dayadı, iki elde yü­
zümü kapadı, ve taŞkım bir ye’s ile 
hüngür hüngür, hıçkıra hıçkıra 
ağladı.
Ben bu feveranın karşısında 
hürmetle sustum, tâ buhran geçin­
ceye kadar... Nihayet yüzünü aç­
tı, doğruldu, titrek ellerle cüzda­
nımdan çıkan risaleleri karıştırdı, 
«Sama, dedi; birkaç sayfa okuva- 
vınv Derslerin ne olduğuma vukuf 
hâsıl edersim...»
Bir yandan okudu ve okudukça 
füturunum sarsıntılarından sıyrı­
larak şetaretimi bıddu, edebiyat 
kevserinden içtikçe sanki mest ö - 
lamak neşeleniyordu».
Onum lisana ve san’ate ne kadar 
derin vukufu olduğunu bilirdim, 
hele Darülfünunda büyük üstad 
Feridden sonra «Şerhi nmitün» 
kürsüsünde ne yorulmaz, üşen­
mez tetebbülerle vücuda gelen 
takrirlerinde birkaç kere hazır bu­
lunarak bilgisinin genişliğine hay­
ran olmuştum; fakat o gün Yeşil­
köy bahçesinde onu dinlerken en 
yüksek manasiie mephut oldum. 
Hiçb'r zaman Türk dilinin ve 
san’aıtinin bu derece incelenmiş ol­
masına şah,i»d' olmamıştım.
Bir aralık: «Tebrik ederim, Ek­
rem! dediim; ne büyük bir gayret, 
ne zengin bir vukuf!...» O, böyle 
alkışlanmaktan pek mahzuz olur­
du. Büıtün sarfetfciği gayretlerin
mükâfatım benim şu kısa cümlem­
de »bulmuş olmakla kanaat ederek 
risaleleri kapadı, tekrar cüzdanı­
na tıktı-
«Bari, diye ilâve ettim; bunlar 
böyle dağınık kalmasa!... K afi 
bir şekle konarak basılsa!...*
Cevab vermedi, başım salladı. 
«Ne hükmü var?» demek istedi.
'Billmiyorum, bunlar ne oldu? 
Sade bunlar değil, onun yığın yı­
ğın manzumeleri vardı, onlar ne 
oldu? Bu koskoca şairden bugün 
Millet kütülbhanesine yadigâr ola­
rak ne kalabildi?
★
Her ikimiz de henüz çocuk de­
nebilecek bir yaşta iken, o, bir a- 
ralıfc îzmire uğramıştı. Bir İtalyan 
opéra kurrpa,ovasının bir temsi- 
( Devamı 4 ;2 de)
S O N  P O S T A
l
Haziran 8
San’ate dair: Ali Ekrem
(Baştarafl 3 /1  de)
ünde önümde duran bir san,dalya, 
da idj yanındaikıilerle nefis bir 
fransıaca ile (konuşuyordu. Merak 
ederek soruşturdum: Namık Ke- 
maün oğlu! dediler.
İşte ilik mü lâk ait - buna mülakat 
denebilirse _ böıyle oldu, ben onu 
şöylle bir gördüm, yalnız o kadar..
Bugün elli sene oluyor, babası­
nın intihalinden sonra Abdülha- 
mid onu mabeyn kitabet dairesine 
aldanmıştı, ben de reji başkâtibi 
olarak İstanbul a gelmiştim. Müş­
terek bir dostun yesatetile buluş­
tuk ve bana rnüfid olacak ilk te­
maslara o delâlet etti- Bu suretle 
başa yan münasebet gün geçtikçe 
kavi bir muhabbet hükmünü ala­
rak, ilkönce «Servetrifünun» aile­
sinde, daha sonra Daıüifünur.da, 
ve bu ikisi mevcudyetten silinince 
ben onu, o beni arayarak, son za­
mana kadar pek silki bir ühüvvet 
^eklimde devam edip dundu.
Onun için, bedbahit baba demiş­
tim. Alî Ekrem iki büyük evlâd 
acısına uğradı. Güzel bir kızı, 
ma’sûme, mes’ud oflamayan bm iz­
divaçtan sonra bir ikinci izdivaç 
ile Mısıra giıtmfiş ve orada afvet- 
mdyen bir hastalıkla pek genç ya­
sında hayata gözlerini kapamıştı. 
Zavallı baba vüeudile haklı olarak 
iftihar ett:ği oğlu Cezmiyi de feci 
şerai*t içinde kaybetti.
Cezani yalnız babasının değil, 
herikesdn iftiharına lâyik bir vatan 
yavrusu idi; zeki, güzel, iyi keman 
çalan, her vakit okuyan, her oku­
duğundan en geniş ölçüde istifade 
eden, uzunca boylu, sarışın dene­
cek kadar kumral saçlı, cıvıl cıvıl 
ışıldayan yeşile meyyal maı gözlü, 
enöamıile, hakle, edasile kısanı 
cezbeden bir genç idü. Keşki onda 
musiki ipti lası olmasaydı, keşki 
keman çalmasa ydı... Bunlar sebeb 
oldu da meş’ûm bir aşk tıeticesile 
çocuk en beklenmeyen bir zaman­
da hayatına son verdi.
Şimdi Cezımi gözlerimin önüne 
.geliyor:
Onu son görüşüm bir yaz baş­
langıcında Yeşilköy* bahçes’nde 
loldu. O gün bana Türk sahnesi 
p:çin bir eser tercemesdne dair gö- 
| "şrnek arzusile gelmişti; fakat 
ualLnde bir durgunluk, bir dalgln-1
lık vardı; asıl söylenecek şeyi en 
sona bırakmak istediği seziliyordu. 
Nihayet veda zamanında kızara­
rak sordu: ,
— Sizde inci çiçekleri vardır, 
değil mi?
— Evet, uğur getirir diye ara­
nılan o zarif çiçeklerden birçok 
var amma mevsimi çoktan geçti- 
cevabını alınca tekrar sordu: 
— Bu mevsimde ne çiçekleri bu­
lunur?...
— Fransadan 9on getirttiğim 
sevsen, yani irislerden pek güzel 
ve bizde görülmemiş çeşddler var. 
sonra- yer şakayıkları, onlar da bir 
çok çeşid... Sana bu olandan vere­
yim, biraz yük olacak amma...
—- Hiç çiçek yük olur mu? diye 
gülerek memnuniyetini gösterdi. 
Bunlardan koca bir demetle ben­
den ayrıldı. O zaman hiç şüphe 
etmemiştim ki onun bir aşkı var­
dır ve bu çiçekler onun için taşı­
narak yük ofltmayacaktır.
Bedbaht çocuk! Bedbahit baba... 
Ali Ekremin diğer bir kızı büyük 
bir kaza atlattı, diğer bir kızı da, 
Bera’at Türk kadınlığının pek 
mümtaz bir numunesi uzun za­
man Amerikada Türklüğün şere­
fini, şanını yayan demeçlerde va­
tanına kıymettar hizmetler yapa­
rak nihayet babasının son yılları­
na şeflkaıt ve merbuıtiyet teselli- 
yetlerini getirdi.
★
Ali Ekrem yalnız baba sıfatile 
bedbaht olmakla kalıınadL, hayatı­
nın son devresini didinmekle, çır­
pınmakla geçirtmeğe mecbur ya­
şadı, ve yetmiş yaşlarına kadar 
yorgunluktan kurtulamadı. Ga- 
ribdir ki mabeyn kâtiıblığinaen, 
İtttihad ve Teraiklki zamanında va­
lilikten, Darülfünun müdeıriŞlı- 
ğindem sonra onda tek bîr maişet 
vasıtası kalmıştı: Maltepe mekte­
bi...
En son zamanda nasılsa bir hi­
maye eli uzanmış ve ona bir şir­
kette idare meclisi azalığı temin 
etmişti, ne çare ki bunun tahsisa­
tını bir kere olsun almağa vakit 
bulamayarak kendisine karşı pek 
mümsiik davranan hayata gözlerini 
kapadı. • ■
★
Bu makaleyi yazarken onun mu­
harriri isterdi ki önünde Ali Ek­
remin sıra sıra birçok kitabinin 
bulunsun. Heyhat!... Ona bedbaht 
şair demiştim, işte ondan hiçbir 
eser kalmamış. Sanki eıı velûd 
muh arri rle r îmi zd e n, şairlerimiz­
den olan, yığınlarla manzumeler, 
makaleler, hikâyeler yazan bu a- 
dam hıiçbir eser vermemiş, hiçbir 
yazı bırakmamış gibidir. O kadar 
kî onunla beraber yaşamış olan­
lardan gayrisi, bugünün gençleri 
kendisini belki hiç tanımazlar, e- 
debiyat kiteblarında bile namına 
pek nadir tesadüf edilebiliyor. He­
le ölümü, âdeta bir fecia oldu. Ne 
matbuatta, ne edebî nıehafiLde o- 
nu anan, marnını lâyık olan takdir 
ve ihtiram İle yâdeden bulun­
madı.
Bu sükûta, bu ııisyana lâyık 
mıydı? Onun, yukarıda da işaret 
ettim, pek kıymettar ders takrir­
lerinden baŞka nice manzumele­
rini okuduk, okuduk, sevdik ki 
onları bugün elimizde bulmak is­
terdik. Bilemem, ailesi, meselâ 
her man as ile mümtaz olan kızı 
Bera’at bir fırsat bulup vatan kü­
tüklü amesime bahasından bir seç­
me kitab vücuda getirebilir mi?
Ali Ekremin nesrinden, maka­
lelerinden, husus ile hikâyelerin­
den alınaibiliecek pek az şeyler 
vardır; bunlarda tevakkuf edecek 
değilim., hattâ manzumelerinden
birçok balem tecrübeleri der.ebi- •
lecefc, tuhaflık olsun diye yazılmış 
olanlar da bile durmamak pek 
mümkündür; fakat onların yanın­
da lisan, fikir, san’at bakırmmlaB 
pek büyük kıymeti haiz olanlar <£» 
çöktür. Bunları; nisyana mahkû» 
etmek günahtır.
Ali Ekremin lisan inkılâbın» 
karşı vaziyeti bugün ne olurdu, 
bunu tayin edemem, yalnız biliye 
rum ki onun ar ab ve fars kelime­
lerine bir meclûbiyetı vardı, hele 
terkiblere meftun idi Ben eski 
yazılarımdan bir kısmını sadeleş 
tirirken aramızda münakaşalar ol­
du. Ben ibarelerin yapısına, yazı­
nın üslûbuna dökunmaksızm türb. 
çeye kalbi mümkün olan arab vt 
fars kelimelerini çıkarmakla, ter- 
kiblerin muhtevi oldukları hayaK 
kaybetmeksizin Türk şekline çe­
virmekle bir ziyan edilmiyeceğini 
iddia ederken o aksini isbata çalı­
şır ve köpürerek terlerdi. Bir gün 
bana: — İşte senin., metihleri bı­
rakalım, yalnız serlevhaları ala­
lım: Aşkı memnu, ömrü tehi, Sev­
dayı sinkin kabilinden hikâyele­
rine ne ad koyacaksın? dedi Be«’ 
gülümseyerek: — Sırası gelirs® 
düşünürüm. Belki serlevhaları öy­
lece bırakırım, belki türkçe başka 
birer ad bulurum. Hele sen kalemi 
eline al, bugünün dilile, türkçe w  
terkibilerden kaçınarak bir hikâye 
yaz, bak ne .güzel, ne selis; ne hoş 
oluyor; dedim.
Tecrübe etti mi bilmiyorum. 
Galiba eskiden yazılmış manzu­
melerini, hayalinde olsun, e tum­
turaktan soymağa bir türlü kıya- 
mıyordu. H. Z. Uşakhgil
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Ali Ekrem

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository