Taha Toros Arşivi, Dosya No: 59-Güllü Agopİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Zobu, Vasfi Rıza

Istanbul Sehir University Repository

T İ Y A T R O
Bir nakkaşın oğlu baba* 
sının yolunda yüri»rk*u 
nasıl tiyatroya girdi?.
Yazan: Vasfi Rıza ZOBU
ITT T - 'V k l i
Yeni öğrendiğimiz hakikat: 
Türk hristiyanlar
Bu ailenin, K ayseıi’de iken soyT 
adlarının tü ıkçe olduğuna inanı­
şıma sebep; vaktile, Hikmet Bayur, 
İstanbul Üniversitesinde ulnkılâb 
Tarihi» okuturken, (şimdi kullan­
dığı kelimeleri tam  olarak ha tır- 
lıyamıyorum. Her halde matbu o- 
lan eserinde m evcuttur.) takriri sı­
rasında: «Lozan m uahedesinde en 
büyük cehaletimiz Orta A nadolu- 
daki hıristiyanları —hıristiyan T ürk 
ler olduklarını bilm iyerek— m üba­
deleye tabi tutm am ızdır. Bu haki­
kati yeni öğrenmiş bulunuyoruz.» 
demişti.
Aziz dostum Rıfkı Melûl Meriç'e, 
vaktile Mimar Sinan’ın sicilini bu l­
ması için bir vazife verilmişti. A n­
kara ve Sivas da dahil olmak ii- 
zere «Kayseri» de, «hazine-i ev­
rak» içinde âdeta «hafriyat» yap­
tı. Bu aram a taram alarına dair 
1938 haziranında, Ülkü dergisinin 
64 iincü sayısında İzahat verdi. 199 
uncu sahifenin, ikinci sütununda 
şöyle diyor:
»Mimar S inan'ın tercüm eı hali 
vesilesile tetkik edilen Ankara, Kay 
seri, Sivas şer’! mahkeme uicilleri- 
le, H azine-i evrak’da nüfus sicil­
lerine, ilâmlara, hüccetlere vesair 
resm î kayıtlara göre, hıristiyan 
T ürklerin  isimleri T ürk ve bazan 
m üslüm an isimleridir. Türk h ıris- 
tiyan lar arasında, dini tesir ile, h ı- 
ristiyan isimlerinin de kullanıldığı 
ve zamanla arttığı görülm ektedir. 
Türkçe konuşan T ürk  hıristiyanlar, 
sâlik oldukları hıristiyan m ezhep­
lerine göre, m üahharan Rumlaşmış 
ve Ermenileşmiş iseler de, bu ya­
bancı unsurların  dillerini öğrene­
m em işlerdir... Türkçe isim taşıyan 
T ürk  hıristiyanlar, ihtida ettikleri 
zaman, kendilerine İslâm! isimler 
verirlerdi.» B unlar hıristiyan ol­
dukları, kiliseleri, papasları b u ­
lunduğu halde isimleri: Çakmak,
Aydın, Orhan, Arslan, Kaplan, T u­
ran  gibi (İslâmî değil» Türk adları 
taşım akta idiler. H ıristiyan o lduk­
ları halde mensup oldukları mez­
heplerin «aziz» lerinin İsimlerini 
bile alm amışlardır. Garip şeydir ki 
m üslüm an oldukları zaman Ali, 
Veli, Mehmet, M ustafa gibi İslâmî 
isim ler alm akta m ahzur görmemiş­
lerdir. Rıfkı Melûl beyin neşrettiği 
sicil kayıtları num unelerindeki ta ­
rih lere  bakılırsa bu «Türk isim le- 
iiıiB »auakat» üç  hattâ  iki asır ev­
veline kadar devam etmiş. Bunları 
sayın İbrahim  H akkı K onyalı’nm 
«M imar Koca Sinan» isimli ese­
rinden de anlamaktayız.
O smanlılar da, Selçukîler gibi 
din serbestîsine riayet etmişler. 
Türk aslından olm alarına rağmen 
hıristiyanlıklarına dokunmamışlar. 
H ıristiyan ve Y ahudilere hâs olan 
«misyoner» -ligi düşünm em işler b i­
le. Camide buluşam adıklan bu ırk - 
daşlarını ihmal ede ede yabancı­
laşmışlar. «Türk» demek .M üslü­
man» demek olduğundan bu h ı- 
ristiyan T ürk ler yalnız ve kim se­
siz kalm ışlar. Osmanlılar onları, 
onlar da Türk olduklarını u nu t­
m uşlar...
Cemiyet hayatına m uhtaç olan 
insanlarda böyle «kimsesiz» kal- 
pıak çok acı. Mümkün varlıkların 
en yukarı derecesi olan insan, m a­
dem ki m utlaka «ümmet» halinde 
vard ır ve öyle yaşar. O halde bir 
yere  m erbut olmak lâzım. A nladı­
ğıma göre on yedinci asırdan bu 
yana, ortada kalan bu hıristiyan 
Türkler, Ermeni veya Rum, hangi 
kilisenin tesiri altında kalmışlarsa 
o tarafa meyledip, yavaş yavaş 
Ermeni ve Rum olmağa bağlıya­
rak, yalnız lisanlarını muhafaza e t­
mişler ama isimleri; benim sedikle­
ri m illetlerin lisanlarına dönmeğe 
haşlamış. Camii tercih eden Turan, 
M ehmet veya A hm et olmuş. K ili­
sede kalan Arslan da: Agob veya 
Niko’ya tahvil edilm iş... Eârâbî; 
Füsus-el-h ikem 'inde «gözümüzün 
önündeki her şeyin b ir mahiyeti ve 
h ir hüviyeti vardır. Onun mahiyeti 
ne hüviyetidir, ne de hüviyetine 
girer. Bir insan hüviyeti: m ahiye­
tinden ibaret olsaydı; onun m ahi­
yetini tasavvur etm ekle hüviyetini 
tasavvur etmiş olurduk.» (1) de­
mesine rağmen. OsmanlInın hüvi­
yeti, m ahiyet zannedişile Lozan’ı 
aşıp tâaa, Mustafa K em al’in T ürk ’ü 
aram ağa başlamasına kadar, bu 
gaflet içinde yürüyüp  gelmişiz 
H ikmet B avur’un, «Lozan’da en 
büviik cehaletimiz» dediği, «müba­
dele» nin savurduğu Türk asıllı 
Ermeni ve Rumları Suriyede. Mı­
sırda, Avrupanm her tarafında, 
hattâ Amorikada; gittikçe görm ek­
teyiz. Hâlâ fürkçe konuşuyorlar. 
Hattâ oralarda doğmuş çocukları 
bile...
İşte Türk T iyatrosunun banisi 
Güllü Yakııb efendi de böyle bir 
«ümmet» içinden çıkıp, babasile İs­
tanbul* gelmişti,
Çocukluğu, gençliği
Büyük Güllü, yani Yakub efen­
dinin babası: ressam, nakkaş veya 
buna benzer yapı islerinde m aha­
reti olan b ir «usta» olduğu m u­
hakkak. Guva Yakııb efendi de 
ayni meslekdenmiş. Refik Ahmet 
onu. ilk tahsilinden sonra balıkha­
neye m em ur olduğunu, b ir  taraftan 
da resim ve heykel yapmağa ça­
lıştığını söyler. Diğerleri, Beyler­
beyi sarayı yanılırken inşaatta sı­
vacılar arasında bulunduğunu, h a t­
tâ çıkıntı odalarına yapılmış olan 
küçük balkonların ovmalarını bir 
türlü  tutturam ıyan Fransız (!) l a ­
talarına rağmen, harcına bir şeyler
ilâve ederek «Agob» un muvaffak 
olduğunu; bazıları da: Dolma bah- 
çe camii minaresinin yapılması es­
nasında, başı dönüp minareden 
düştüğünü; bir tesadüf eseri ola­
rak iskelelerin bir kalasına takılıp 
kurtu lduğunu anlatırlar. Bütün 
bun T l, tiyatroculuğundan evvel, 
hay ınm meçhul zamanına ait de­
lilsiz rivayetler olduğunu zannedi­
yorum. H angilerinin ne dereceyâ 
kadar doğru olup olmadığını Allah 
bilir.
Tiyatroya girişi
Tiyatroya girişi; adım adım «Ge- 
dikpaşa tiyatrosu»na kadar gelişi; 
Gedikpaşadaki faaliyeti, «Piyesli 
tiyatro» imtiyazını alışı ve nihayet 
«Gedikpaşa» nın kapatılıp y ık tırıl- 
masile saray tiyatrosuna meni nen  
m üzika-i hüm ayun’a girişme ka­
dar olan hayatının en doğru kı­
sımlarını: bahsini ettiğim Refik Ah 
m et beyin kitabile, Süleyman Kâni 
beyin tefrikalarında okunması ka­
bildir. Benim zihnimi kurcalıyan 
tarafı: Hıristiyan Güllü Agob -
M üslüman Güllü Y akub meselesi 
idi... Bunun için de arkadaşı Halil 
beyi ziyarete gittim ..
Dostlarının anlattıkları
Halil bey miizikai hümayunda 
kılârnet hocası idi. (Tabii alafran­
ga). T ekaüt olmuş. Beşiktaşlaki e- 
vinde oturuyordu. Saray terb iye- 
sile büyümüş, fevkalâde lâzik bir 
zattı. Görüşmemizden bir müddet 
sonra vefat etti. Vaktile halıcı a - 
lıp cenazesinde bulunaınadığ' ı n 
dolayı kabahatli ve kendimi lo rç -  
lu bilirim.
. Ben sual sordum, o anlattı:
«Yakub efendiyi, daha müzikaya 
alınmadan evvel tanımıştım. E i- 
zim, m üzikadan başka, sarayda biı 
tiyatro işimiz de vardı. Ama bu 
«sözlü tiyatro» değil, sözsüzdü 
Pandomim tiyatrosu d Tilerdi buna. 
Bu pandomim oyunları Sultan Me- 
cid zamanındanberi devam etm ekte 
İdi. Sultan Aziz zamanında oyu­
nun  m uharebe sahnesinde top pa t­
lattılar. O kadar şiddetli olmuştu 
ki: Muhafız askerler korkuların­
dan aarayı sarm ışlardı. Tiyatro 
sahnemiz yoktu. Büyük salonlarda 
dekor kurar, onun içinde oynardık. 
(Sultan Mecidin yaptırdığı tiyatro­
yu, Aziz battal ettirm işti. O devire 
ait olacak.) Pandomim Sultan H a- 
m it zamanında devam etti. Hattâ 
bir İtalyan olan m eşhur rRosi», 
«arayd* padişrhın huzurunda O- 
tello» yu oynamıştı. Pandomimin 
sarayda bu kadar rağbette olması­
na rağmen, Beyoğlu tiyatrolarına 
gelen ecnebi kum panyaların oyna­
dıkları «sözlü tiyatro» ya imrenin­
dik. Kendi aramızda piyesler uy ­
durur, provalar yapardık. Ama pa­
dişahın karşısında oynamağa cesa­
retimiz yoktu. Bu hevesle G edikpa- 
şaya gide gele Yakub efendi ile ta ­
nışmıştım. Nihayet büyük vakadan 
sonra, (Gedikpaşamn yıkılması) Ya 
kub efendi, maaşı hazinei hassadan 
verilm ek üzere saraya, tivatro ho­
cası olarak alındı. Geldiği günden 
itibaren dost ve mahremi oldum. 
Kendisine pek hürm et ederdim. O 
da beni severdi.
(Arkası var)
(1) İslâm Felsefesi Tarihi. Hilmi 
Ziya Ülken.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Tiyatro:Bir nakkaşın oğlu babasının yolundan yürürken nasıl tiyatroya girdi?

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository