Taha Toros Arşivi, Dosya No: 192-Tiyatro ve Sinema Dokümanları. Not: Gazetenin “Tiyatro” köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Bellisar, M. Feridun

Istanbul Sehir University Repository

"y•%*. Sör! ■ o lj
G OETHE’nin iki yüzüncü yıl dönümü münasbetiyle Şehir 
Tiyatrosu bu sene perdesini bü • 
yük Alman şairinin şaheseri B'a- 
ust'un bir adaptasyonu ile açtı ve 
bu suretle senelerdetiberî “Sha - 
kespeare'le temsillere başlamak 
an’anesi,, diye tatbik edilen garip 
usulü bozdu,
Faust efsanesini ilk defa ola­
rak sahneye götüren Kraliçe Eli­
sabeth devri muharrirlerinden 
Marlow’dur. Muharririn “Doktor 
Faustus,. jismli piyesi Londra’da 
1604 senesinde temsil edilmişti. 
Senelerce sonra Goethe bu mev­
zuu ele aldı ve bilindiği gibi 63 
senede Faust isimli felsefî bir 
manzume vücuda getirdi. Bu eser 
temsil edilmek üzere yazılmamış­
tı. Onu sahneye koymak fikri ev­
velâ Klingemann'a geldi. Bu zat 
1829 da bir tecrübe mahiyetinde 
olarak eseri Brunswick Tiyatro­
su için hazırlamağa başladı. Klin 
gemaıın her şeyden evvel bir ti­
yatro adamıydı. Metindeki uzun­
lukları kısaltmak lâzım geldiğini 
biliyordu. Margarete hikâyesin­
den evvelki kısımları mümkün 
olduğu kadar hülâsa etti ve bu 
hikâyeyi asıl mevzu olarak bı - 
raktı.
Goethe seksen yaşına geldiği 
zaman bu yıldönümü münasebe­
tiyle Almanya'nın büyük şehirle­
rinde Faust'un muhtelif adaptas­
yonları oynanıyordu. Bunların 
bir kısmı sahneye iyi adapte edi­
lememişti. Weimar'da Klinge- 
mann'ın adaptasyonu oynandı. 
Eseri sahneye konmadan evvel 
tetkik eden Goethe metnin bazı 
kısımlarını daha çıkardı.
1870 den sonra Bayrenth’de ve­
rilen temsiller Faufct’un bir kaç 
g-ünde oynanabileceğini göster - 
inişti. Eserin ilk kısmı ikiye ay­
rıldı: İlk akşam Faust ile şeyta­
nın bahse tutuşması ve her ikisi­
nin sihirbaz kadını ziyaretlerine 
kadar olan kısım oynanıyordu. I- 
kinci akşam Gretchen hikâyesine 
geçiliyordu. Yani kızın kiliseden 
çıktıktan sonra Faust“ a karşılaş­
masından ölümüne kadar cereyan 
eden hâdiseler gösteriliyordu. Ü- 
çüncü akşam ise Faust’un ikinci 
kısmına tahsis olunuyordu. Bir 
çok Alman şehirlerinde ve V iya­
na’da Fa us t senelerce böyle oy­
nandı. Fakat eserin bu suretle 
üçe taksimi Goethe’nin istediği 
muvazeneyi bozduğu için sonra­
dan iıkinci kısmı da ikiye ayrıldı 
ve eser dört gecede oynanmağa 
başlandı.
Faust’un muhtelif şekillerdeki 
sayısiz adaptasyonlarından bah - 
sedecek değiliz. Biz sadece bu 
muazzam eserin sahne ile ilk mü­
nasebetlerine bir göz atmak iste­
dik. Faust’un bizdeki hikâyesine 
gelince, Şehir Tiyatrosu kaynak­
larına göre, bundan on beş, on 
altı sene evvel bir ziyafet-esna- 
sında Bayan Seniha Bedri Gökni! 
Şehir Tiyatrosunun rejisörü Bay 
Muhsin Eıtuğrul’a: “Bizde Faust 
oynanamaz mı?„ diye sormuş. O 
da: “Niçin oynanmasın?,, muka­
belesinde bulunmuş ve kendisine 
tercüme e'dilmek üzere Mederow- 
un bir adaptasyonunu vermiş. A- 
radan iki sene geçmiş ve eserin 
tercümesi bitmiş. Fakat Bay 
Muhsin Ertuğrul bu müddet zar­
fında yaptığına pişman olmuş... 
O zaman -yazdığı bir yazıda şöyle 
diyor: “Avrupa'nın bin bir maki­
ne ile müteharrik sahneleri Fa - 
üstü oynamak için sıkıntı çeker­
ken bizim salaş tiyatromuzun can 
h ve cansız her türlü vasıtadan 
mahrum sahnesine, hazırlıksız, 
Faust’u koymağa kalkmak bir 
delilik olurdu.,,
Yalnız Şehir tiyatrosunun reji­
sörü pek sözünde dıırur bir zat 
olduğu için neticede her ne ba. - 
hasına olursa olsun Faust’u sah­
neye koymağa karar vermiş ve
_ A
1986 da seyrettiğimiz Faust ile bıı sefer ki arasında de 
kor ve mizansen bakımından bazı farklar var. Bu sefer 
eser birbiriyle âhenkieşmiyen kısmen -»»ki sistem, kıs 
men sembolik denebilecek dekorlar içinde temsil edildi 
Yalnız ışık tertibatı bu sefer daha iyi idi. İ93f> da yir­
mi iki tablo olarak temsil edilen piyes yirmi tabloya 
indirilmiş, bu arada “Tiyatro direktörünün odası,, tab­
losu kaldırılmıştı. Piyesin bu kısıntı ile bir şey kazan­
dığı veya kaybettiğini zannetmiyoruz.
Y A Z A N :  ...e
M. F E R İ D U N  B E L L İ S A R
bu eserin daha kolay bir adap­
tasyonunu aramak üzere Alman­
ya’ya gitmiş. Fakat orada da ara­
dığını bulamamış. Nihayet Viya- 
na’da Burgtheaier'in talebe tem­
silleri için bir muharrire ısmar­
ladığı metni bulmuş ve Faustün 
yalnız ilk kısmını ihtiva eden bu 
metnj kopye etmiş... İstanbul’a 
döndüğü zaman bu nüshayı B a­
yan Seniha Bedri’ye vermiş ve 
tercümesini rica etmiş... Bayan 
Seniha Bedri çarnaçar tekrar ya­
zı masasının başına oturmuş...
Bundan on üç sene evvel 1936 
da olduğu gibi bu sefer de Şehir 
tiyatrosunun sahnesinde bu ikin­
ci tercümeyi seyrettik.
Burgtheateı’de bu piyesi gören 
talebelerin ne düşündüklerini bil­
miyoruz. Fakat biz bu temsili hiç 
beğenmedik. Gerçi 1936 da sey­
rettiğimiz piyesle bu seferki ara­
sında dekor ve mizansen bakımın 
dan bazı farklar vardı. Bu aefer
eser birbiri ile ahenkleşmeyen kıs­
men eski sistem, kısmen sembo - 
lik denebilecek dekorlar içinde 
temsil edildi. Yainız ışık tertibatı 
bu sefer daha iyi idi. 1936 da 22 
tablo olaıak temsil edilen piyes 
yirmi tabloya indirilmiş, bu ara­
da "Tiyatro direktörünün odası., 
tab'osu kaldırılmıştı.
Piyesin bu kısıntı ile bir şey 
kaybettiğini veya kazandığını 
zannetmiyoruz. 1936 da eserin 
başındaki “Gökte başlangıç., tab­
losunda melekler havada idi. Ya­
ni bir iple zenbil gibi aşağı sar­
kıtılmış vaziyette idiler. Bu sefer 
ki temsilde yerde mermer heykel­
ler gibi duruyorlardı. Yalnız bu 
sefer meleklerin isimleri alafran- 
galaştırılmıştı. 1936 da bun’ann 
isimleri bildiğimiz gib’ İsrafil, 
Cebrail ve Mikâil iken bu sefer 
Rafael. Gabriyel ve Michael o l­
muşlardı. Mektep çocuklarına 
şimdi böyle mi öğretiliyor bilmi-
yorun.
Goethe'nin Merine gön m ey­
hane tablosunda Faust'un genç­
leşmiş olması lâzım gelirken ne - 
den hâlâ eski kıyafetiyle dolaştı­
ğını anlıyamadık. Bu hatâ acaba 
teknik bir zaruretten mi ileri ge­
liyor? Eserde kısaltmalar yapılır- 
k“n Faust'un çalınma odasındaki 
monologlarına da biı kaç makas 
vurmak yerinde olurdu. Çok ko - 
nuşuyor ve temsilin heyeti umu- 
miyeaine nisbetle uzun bir zaman 
alarak piyesin muvazenesini bo­
zuyor.
Bu gibi aksaklıkların tevlit e - 
deceği muvaffakiyete! zlıği evvel­
den hesap eden Şehir Tiyatrosu­
nun rejisörü bir yazısında şöyle 
diyor:
"Goethe'nin Faust'undaki bü­
yüklük mevzuda değildir. Eserin 
azameti ne Allah ile şeytan ara­
sındaki bahis tutuşmak, ne Fa - 
ust'un altmışından sonra azması, 
ne Gretcheıı‘1 baştan çıkarması, 
ne de çocuğunu öldüren, annesini 
yanlrş’ ıkla zehirleyen, erkek kar 
deşinin ölümüne sebep olan Gıet 
chen'iıı idamındadır. Bütün bun­
lar her hangi âdi bir nıelo dramın 
tahammül edilemiyecek bir mev­
zuu olurdu, şayet Goethe'nin ese­
re verdiği şiir, edebî' şekil ve â- 
henk olmasaydı...
Şu ha'de eserin muvaffakiyeti 
neticede rsanın güzellisi ne bağlı 
kalıyor. Tasanda bu ahenk acaba 
temin edilebi’miş midir? Burada 
- yine aynı yazıdan aldığımız - 
Strinberg'in bir mütalâasını zik ­
redeceğiz. Meşhur isveçli muhar
rir diyor ki: “Ecnebi memleket-; 
leıde Faust'u tanımak istiyen o-l 
lursa. bir parça gayret edip ev-i 
'. elâ almanca öğrensin, ondan: 
sonra eserin aslını alıp okusun. 
Çünkü Goethe'nin Faust'u k ıy - i  
metinden yüzde yetmiş beşini 
kaybetmeden hiç bir lisana te r­
cüme edilemez ve edilmemelidir.- 
Zira Goethe her şeyden evvel de­
rin bir musikiye maliktir. Alman- 
lisaniyle yazı’an hiç bir mısra 
şimdiye kadar hiç bir şairin ka - 
leminden bu kadar güzel, bu ka­
dar tannan olarak çıkmamıştır. 
Onun için her Faust tercümesi 
bir yıkımdır. Eğer muhakkak 
tercüme edilmesi lâzımsa göğsün­
de musiki, kulağında ahenk olan 
çok kuvvetli bir şair tarafından 
manzum olarak tercüme edilme­
lidir.,,
Mütemadiyen mıncıklanmakta 
olan lisanımızı malzeme oaı-ak 
kullanmak suretiyle Goethe ile 
yarışacak mütercimin vaziyetini 
göz önüne getirmek bu sahada 
elde edilen netice hakkında bir 
fikir vermeğe kâfidir zannederiz. 
Hayır, Faust'un temsili hiç bir 
bakımdan muvaffak olmuş sayı­
lamaz. Bu temsil Goethe'nin yıl­
dönümü şerefine girişilmiş bir 
tecrübe olmaktan ¡'eri geçemeye­
cektir.
Başrollerde 1936 daki temsile 
nisbetle bir değişiklik yapılma­
mıştı. Yalnız ikinci derecedeki 
rollerde bazı değişmeler vardı. ı 
Şeytan rolünü yine Sami Ayan-1 
oğiu. Faust rolünü Tal'ât A rta-: 
mel, Margarete rolünü de Cahide 
Sonku oynadılar. Bir müddet ev­
vel Şehir Tiyatrosundan çeki'en 
Cahide'nin sahnede tekr»; görü­
nüşü alkışlarla karşılandı. T'yat- 
rodan her hangi suretle o'ursa 
olsun ayrılmış olan sanatkâr'arın 
yerleri daima boş kalıyor. Bu se­
beple kıymetli artistimiz Cahide- 
nin sahneye dönmesi memnuni­
yeti mucip bir hâdisedir. Bu dö­
nüsün temelli olmasını d'ı’eriz.
Başrollerdeki üç sanatkâr bii - 
tün gavret'erire rağmen p'ye-i 
kıırtTamadılar. Günkü bu sarf ev 
altında sahneye konan bir eseri, 
kurtarmak mümkün değildi.
M. Feridun Belllsaı
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Faust

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository