Taha Toros Arşivi, Dosya No: 99-Muhsin Ertuğrulİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Güngör, Şükran

Kalyon, Salih

Karadeniz, Engin

Kenter, Yıldız

Ofluoğlu, Mücap

Taner, Haldun

Taşer, Suat

Tuncel, Bedrettin

Şener, Sevda

Istanbul Sehir University Repository

CUMHURİYET 3 M AYIS 1979
TT- PtC
Bir inanç adamının ardından
I ! I I I I I I I I I I I I ! ! I I I I I I I I I ! I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 1 I I I ! I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I ! I ! I I I ! I I I I I ! I I I ! I I I ! I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I ! I I I I I I I I I ! I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I !^
Doktor
Muhsin
Ertuğrul'u.
Özdemir
Nutku,
ve
Suat Taşer 
uğurluyorlar
MUHSİN İN S A N C IL  B İR
Bedrettin TUNCEL K İŞ İL İK
Sevda ŞENER
Muhsin Ertuğrul arkasında çok say­
gın bir anı bırakıp giden bahtlı b ir ölümlü. 
Saygın olduğu kadar sevgi dolu bir anı bu. 
O yüzden ölüm acıs ına  sevginin tadı karış ı­
yor. Ölüm olayı karşısındaki çaresiz lik  o- 
nun insan olmanın tüm olanakların ı sonuna 
dek en ¡yi biçimde kullanm ış olduğunu bil­
menin verdiği gururla dengeleniyor.
Muhsin Ertuğrul'u üç ayrı k işiliğ i ile ya­
şatacağım  gönlümde: Türk tiyatrosunun 
gelişmesine en büyük katkıda bulunmuş ol 
masından gelen tarihsel önemi ile tiyatro sa 
natında her zaman iyiyi ve güzeli savunmuş 
olmasından gelen evrensel değeri ile. seve­
cenlik ve incelikle yüklü insancıl karşılığ ı 
İle. Gençlere karşı ne kadar hoşgö­
rülü olduğunu, küçük gayretleri ne ka­
dar incelikle değerlendirdiğini, ner gü­
zel çabayı yüreklendirdiğini anlatacağım. İs 
terimki Muhsin Ertuğrul yalnızca Türk tiyat 
rosundaki önemli işleri ile değil, insan 
ilişkilerindeki tatlı tavrı ile de anılsın.
B ir anım ı yazmak istiyorum: Muhsin 
Ertuğrul Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi 
tiyatro kürsüsü ve Enstitüsü'nün kurul­
masına yazıları ile öncülük etmiş, yıllarca 
savunduğu bu tasarısın ın gerçekleşmesinden 
mutluluk duymuştu. Blzleri ça lışm aları­
mızda hep yüreklendirm işti. Enstitümü­
zün onur üyesi olduğu zaman kürsüde 
yapılan toplantıya geldi. Öğrencilerle tanış 
tı. Kocaman bir a ile görünümünde olan 
kürsümüzün bir de yaşlı hademesi vardı; şim 
di emekli olan İsmail efendi. Muhsin hoca 
onun da gönlünü aldı.
Giderken öğrencilere sevgi dolu baktı 
ve «İsmail efendi çocuklarım  sana emanet» 
dedi. Bu sözler yaşlı hadememiz İçin ne ka­
dar gönül a lıc ı, öğrencilerim iz için ne kadar 
öğretici bizler için ne kadar göz yaşartıcı 
bir insanca tavrı dile getiriyordu. Genç 
leri yaşlıya emanet edişindeki sevecenliği, 
sesindeki sevgi yükünü söyleyişindeki ade 
ta mahçup inceliği h iç unutmayacağım.
Muhsin Ertuğrul Türk tiyatrosu için yap 
tık ları ile kitaplarda, tiyatro sanatına getir 
diği değerlerle bu sanatın çağdaş örnekle­
rinde, insan kişiliğ i ile gönüllerde yaşa 
yacak.
Ödün vermeyen bir 
sahne adamı
Engin KARADENİZ
Kendi deyimi ile «Daha düzenli, daha iyi 
ve daha güzel oıana erişmeyi amaçlam ış ti­
yatro anlayışın ı (meliorizm)» benimseyen 
Muhsin Ertuğrul, yerkürede çağdaş tiyatroyu 
Türkiye'de kurumsallaştıran kişiydi. Sofya’­
da saygın Bulgar tiyatro adamı Georgiev’- 
In ilk sorusuydu «Ertuğrul Muhsin ne yapı­
yor?» karşılaştığ ım ızda.. Moskova'da Baba- 
yev, o'nu görmemişti ama çok iyi tanıyordu.
Muhsin hoca, tiyatro evreninde oyuncu, 
yönetmen, eğitici, çevirmen —  ve sinema 
yönetmeni —  olarak çoktan yerini aldı. Du­
raksamadan kendini yeniledi durdu. Ramp 
ışık larına sürekli genç kadrolar yetiştirdi. 
Yurt çapında yaygın tiyatro eylemi çalışma 
ları ile Cumhuriyet dönemi Türk Tiyatrosu­
nun kurucusu olarak hep saygı ile anılacak 
bir ustaydı Muhsin hoca...
S anat yaşamının yetm işinci y ılın ı doldurduğu, Ege Üniversitemizin ona «Onur Doktorası» verdiği şu günlerde aydınlar, sanatseverler 
doyasıya sevinemediler, sevinçten uçamadılar 
onun hepimizi istemeden bırakıp gitmesiyle... 
Birden, ondan ayrılmanın üzüntüsü yüreklerimizi 
dağladı.
15 şubat 1892 yılında İstanbul’da, Üsküdari 
da doğan böylesi bir insan, teklerin başında ge­
lir. Her yönü iie, ilkin k işiliğ i ile. Böylesi bir ki­
şilik, her şeyden önce, sanata, insana düşünce­
ye kültüre uygarlığa insanı zoolojik yaratık o l­
maktan kurtaran değerlere her şeye, bunların ya 
nında kendi kendisine saygılı olmasıyla özelliğ i­
ni, bu özelliğinin anlam ını kazanır. Hemen he­
men hepimiz, yaşamımızda, kendi kendimizin sı 
nırlarını dolaşmayı aklım ıza bile getirmeyiz. O, 
bu zor işi tâ başından, kendi o lanakların ı iyi kes 
tirip başarm ıştı, işte böylesi bir insanın, renkli, 
heyecanlı, çok duygulu,yaşama sevinciyle, sanat 
tutkusuyla dolup taşan elli y ılın ı yakından İzle­
mek mutluluğuna erdim. Bunu söylemem onu ta­
nımanıza bir şey eklemez belki ama ben bunu 
böyle bir anda söylemek zorundayım yoksa onun 
adını duymayan var mı?.. Onu bütün ülke tanıyor, 
başka ülkeler de biliyor. Bu bizim büyük mutlu­
luğumuz...
Muhsin’in büyük değeri bence ' kişiliğindeki 
güçten geliyor. Bu güç onu yaşamı boyunca dim 
dik ayakta tutmuştur. Öyle bir insan ki, daha ilk 
günden, duraksamadan, gideceği yolu kestirmiş, 
o yoldan da hiç şaşmamış. Sanatının büyük us 
la ların ı yakından görmek, tanımak için, onların 
yaşadıkları yerlere, gerçekten yetersiz koşullar 
İçinde gitmiş, oralarda dişin i s ık ıp  oturmuş, ça 
ğımız tiyatro sanatının kıp ırdanışların ı duymuş, 
anlamış. Öyle yaman bir tiyatro tutkunu ki, sa­
natına lâyık olabilmek için ilkin kendini yetiş­
tirmek gerektiğini, kültürsüz hiç bir şey yapıla­
mayacağını kavramış, anlamış. Birinci Dünya 
Savaşından önce, savaş içinde ve sonrasında 
Fransa’ya, Almanya’ya, Rusya’ya «tiyatro turiz­
mi» yapmak için gitmemiştir. H iç bir tanınm ış 
tiyatro adamı, görmek, anlamak, bilmek için o- 
nun kadar dünyayı dolaşmam ıştır dersem yanlış 
olmaz..
En güzel, en yararlı, en etkili gece dersi 
elbette tiyatro. Sanatın bu yönünü ilk kavrayan, 
onun halk için gerçek eğitim ve kültür kurumu, 
isterseniz buna okulu diyelim, olduğunu anla­
yan Muhsin değil mi bizde?.. Dünya tiyatrosu­
nun büyük yapıtlarını yıllarca önce türkçemize, 
tertemiz, lezzetli diliyle kazandırmadı mı?. Dii 
konusunda onu ne kadar övsek azdır. Muhsin ’in 
türkçemizdeki üstünlüğü, dilim izin çok sağlam, 
zengin, gerçekten başarılı ölçüsünü verir..
Özgürce düşünebilen insanlarım ızın çok ol­
madığı anımsanırsa, Muhsin'in yaşam ı boyunca 
kendi sanat alanında düşünce özgürlüğüne kıy­
mamış olmasının değeri daha iyi belirir. Cam us’ 
nün unutulmaz deyimiyle, tarihin tek ölmeyen, 
yıpranmayan değeri özgürlük özlemi, Muhsin'in 
başta gelen özelliğidir.
Benim anlayışıma göre, Muhsin, bizde ba­
tılı anlamda tiyatronun kurulup yerleşmesinde 
birinci derecede roiü olmuş, bu yolda her za­
man anılacak hizmetleri geçm iş bir büyük sa­
nat adamımızdı. A raştırıc ılığ ı yanında, kuruculuğu 
nu da unutamayız. Bu değeri belki hepsinden ön­
ce gelir. Kurduğu, yönettiği tiyatro ve toplulukla 
rının sayısı kabarık. «Dârülbedâyi» adının a l­
tında «Şehir Tiyatrosu ve T iya tro la rın ın  teme­
linden tutun da, Taksim ’deki Atatürk Kültür Mer­
kezi düşüncesi ondan başka kimsenin değildir.
Onu yitirdiğim ize yürekten yanıyoruz. Ya­
zım ı onun için aklımdan çıkmayan şu sözleriyle 
bitireyim:
«Ben. hayatımı, ruhumu, sağlığ ım ı sevgi­
mi k ısacası her şeyimi seve seve bu «tiyatro» de 
nen ideale harcadım ve bu savurganlıktan mut 
luîuk duydum Hiç bir şey yapamadımsa bile ona 
ömrümü vermekle cömertliğim i ve sevgim i gös­
terdim ya, bu bana yeter..»
DOĞRU PROVAYA HOCAM!..
Yıldız RENTER
Bu dünyadan Muhsin 
Ertuğrul da geçti
Suat TAŞER
Yıl 1948. Konservatuvardan yeni mezun ol­
muştum, Muhsin Hoca Devlet Tiyatroları Genel 
Müdürü., İlk rolümü oynuyorum Benden büyük, 
benden tecrübeli, güçlü oyuncularla. Heyecan­
lıyım, beceriksizim, korkağım. B ir gün bir pro­
vada, aşırı duyarlı olduğum b ir gündü sanıyo­
rum. Oyun icabı suratıma hafifçe tükürülmes! 
gerek. Bu olayın o provada nedense dozu kaçtı 
biraz.. Acemiliğime yenildim, ağlamaya başladım. 
Prova kesildi, ortalık karıştı.. Ağlamam durmu­
yor.. Kim bana ne yaptı?.. Herkes birbirine so­
ruyor. Derken hiç beklenmedik bir anda, salo­
nun karanlıklarından hocanın sesi geldi.. «Yıldız, 
buraya gel.» Kendimi soktuğum bu sıkıntılı du­
rumdan beni çekip kurtaracak olan bu sese doğ 
ru, daha da çok ağlayarak koştum. «Ağlama» 
dedi. Cebinden bir mendil çıkardı.. Kolalı mis 
kokulu, kocaman bir mendil. «Al, dedi, sil göz­
lerini, anlat, ne oldu?..»
İçinde bulunduğum durumu çok İyi anladı­
ğım hemen hissettim. Anlayışına biraz daha s ı­
ğınarak dert yandım şikâyet ettim «yüzüme ka­
sıtlı olarak tükürdü» dedim.
Yumuşak, sıcak, tatlı, tatlı sahne insanını 
anlattı bana. Sonra da: «Tükürüğü seyirciden 
yememeğe bak Yıldızcığım . Gerisi vız gelsin sa­
na. Hadi bakalım, doğru provaya.»
Doğru provaya, hocam.. Hep verdiğin ilk 
dersi hatırlayarak...
Modem Türk Tiyatrosunun kuruluşunda 1 numaralı usta olarak 
anılan Muhsin Ertuğrul. Ege Üniversitesinin kendisine verdiği 
«fahri doktor» belgesiyle birlikte.
BİR BÜYÜK  
HOCA,
BiR BÜYÜK
DOST...
Haldun TANER
T ürk toplumu botı tiyatrosunu onun sa­yesinde tanıdı, Muhsin Ertuğrul bir din kadar bağlı olduğu tiyatroyu Türkiyede 
de sevdirmek, yerleştirmek için ömrü boyunca 
yılmaz bir azimle çalıştı.
Onun tek başına yaptığı hizmeti sayd ığ ı­
nız zaman yabancılar bu kadar şeyin bir öm­
re nasıl sığdığına şaşıp kalıyorlar. Gitti, tiyat 
royu batılı ustalara çıraklık edip onların ya 
nında öğrendi. Tiyatrosunun kültürel kalkın 
madaki birinci derecede rolünü orada an la­
dı. Geldi, buradakilere orada gördüklerini öğ 
retti. Kolları sıvayıp batı şaheserlerini kendi 
çevirdi, kendi sahneye koydu, kendi oynadı. 
O bizim tiyatromuzun Atatürkü idi. Azmi, tu­
tarlılığı, bükülmez iradesi sonsuz tiyatro sev 
gisi genç kuşaklara örnek olmalıdır.
Acım daha çok konuşmama engel olu­
yor. Yaşamı boyunca bu meziyetlerini fırsat 
düşürüp bol bol yazmıştım. İki anı ile onu 
çizmeğe çalışayım. Zeytinburnu tiyatrosun­
da temsilleri engellemeye kalkan belediye 
kararı kendisine tebliğ edildiği zaman yanın­
da İdim. Şapkasını a ld ı fırladı. Yetişemedik. 
O hızla gitmiş tiyatronun kapısına dikilm iş, i-
çeri girmek İsteyen Belediye Memurlarına 
«Geçemezsiniz» demiş. «Beni ezmeden içeri 
giremezsiniz» Memurlar şaşırm ışlar. G idip du 
rumu o zamanki Belediye Başkanı Haşim İş- 
can ’a bildirmişler. Bu konuda Haşim işcan ’ın | 
kendisine serzenişte bulunduğu gün de tesa­
düfen ben ve Türk oyun yazarları derneğin­
deki arkadaşlarım aynı solonda idik. Hoca­
ya ayrı bir saygı duymasına karşın Haşim 
bey, «Yaşlı insanlar olarak bizlerln teenni 
İle hareketimiz daha doğru olur,» gibi bir 
laf edecek oldu. Hocayı görmeli idiniz. O 
mahçup, o konuşmaktan çok susmayı tercih’ 
eden hali birden kayboldu. Coştu:
—  Bu benim teennili halim beyefendi dedi. 
Böyle bir olay gençliğime rastlaşa idi tiyat­
royu kapamaya gelenlerin tepesine o tiyatro­
nun çatıs ın ı geçirirdim. Kendisine yapılan 
sayg ısızlık lara bilge kişiliği ile olağanüstü 
hoşgörü gösterebilmesine karşın tiyatroya 
karşı saygısızlık, kimden gelirse gelsin, aslan 
kesilirdi. Bir başka anı; Rahmetli dostum 
Ahmed Kutsi Tecerle birlikte Şehir T iyatro­
sundaki başrejisör odasında ziyaretine gitmiş 
tik. B ir ara nasıl oldu se oldu. Rahmetli Te- 
cer:
—  Hocam hatıralarınızı yazsanıza, diye­
cek oldu.
Hocanın yüzü değişti. Birden:
—  Ya demek beni artık hatıraların ı yaza­
cak yaşta sayıyorsunuz dedi. Alındı. B ir hafta 
kadar da bize küskün kaldı. O tarihte yetmiş 
yaşında idi ve hareketin ta göbeğinde idi. '
Acım iki katlı. Biri Türk tiyatrosu kurucu 
sunu, başöğretmenini, pirini yitirdi, diye. İkin­
cisi kişisel ve bencil açıdan. Baba gibi sevip 
saydığım her hareketimde her işimde «Hoca 
acaba ne düşünür» diye hep kale aldığım bü­
yük bir dostumu yitirdim. Gediği doldurulamaz.
Seksen yedi yaşın Türk tiyatro ve sinema­
sına adanmış yetmiş yılı, yenilikler, başarılar, 
savaşlar, acılar, coşkular sevinçler kırgınlıklar 
değer bilirlikler ve bilmezliklerle tıkabasa dolu 
geceli gündüzlü yetmiş yılı 29 nisan 1979 günü 
güneşli bir İzmir sabahında, saat dokuzda nok­
talandı.
Türk tiyatrosunun ve sinemasının büyük sa 
natçısı ve savaşçısı Muhsin Ertuğrul, ardında 
İmrenilecek, ibret alınacak, unutulmaz bir spnat 
yaşamı ve çilesi bırakarak fenaların fani dün­
yasından geçip gitti.
24 nisan 1979 günü, Ege Üniversitesi Rek­
törlüğü ve Güzel Sanatlar Fakültesi Tiyatro Bö­
lümü Başkanlığın ın girişim i ile İzmir Devlet T i­
yatrosunda düzenlenen görkemli bir törenle, yet 
m işinci sanat y ılı dolayısıyla kendisine «fahri 
doktor» ünvanı verildi. Diyebilirim ki, uzun sa ­
nat yaşamının en mutlu dakikaların ı o gece ya­
şadı. Tufan halinde kopan a lk ış la r arasında sah 
neye davet edildiğinde son derece coşkulu ve 
sevinçli konuştu ve son sözleri, «Hepiniz var 
olun» oldu.
Gönlü kırık gittiyse de gözü açık gitmedi sa 
nırım.
Nur içinde yatsın.
Çocuk tiyatrosunun 
destekleyicisi odur
Salih K ALYO N
Muhsin Ertuğrul’u bize tanıtan, ustalarım ızdan 
Güner Sümer'in deyimi ile «bugün tiyatro yapabi- 
lenlen bizler, tümümüz Muhsin Ertuğrul’un cebin­
den çıktık.» Bugün tiyatrolar perdelerini açabili- 
yorlarsa, açılan perdeler seyirci bulabiliyorlarsa, 
Muhsin Ertuğrul’un bunda payı çok büyük.. Batı 
anlamında tiyatro olayını Türkiye’de gerçekleştir­
meye başladığı dönemlerde çocuk tiyatrosu ola­
yını da birlikte götürmeyi planlayan, bu konuda 
ölümüne dek uğraş veren yine kendisidir.
Muhsin Ertuğrul Ege Üniversitesi Rektöründen fahri doktorluk belgesini alırken.
Oğlum
O’nurıla
çalışıyor..
Şükran GÜNGÖR
Yedi, sekiz yaşlarındaydım. Ç i­
ne’deki sessiz sinemanın çığ ırt­
kanı dondurmacı Köse Sülo, e- 
lindeki koca çanı solluya sallaya 
bağırıyordu:
«—  Bu akşam sinemamızda... 
Ankara Postası.. Ankara Postası. 
Baş rolde Ertuğrul Muhsin, Sü­
lo, çocuk kulaklarım ıza ulaşan 
her kelimesiyle bizi sık s ık  baş­
ka alemlere sürükler; akşam ları 
babamım «oturun oturduğunuz 
verde şimdi sırası değil.» azarını 
işitirdik.
Ne olurdu o akşam bir İzin çık- 
savdıı evden!.. Ankara Postası 
neydi? Bu Ertuğrul Muhsin ne 
yapıyordu orada? B ir öğrenebil- 
seydik ablam la... Akşam sofra­
dan kalkarken babam: «—  Haydi 
hazırlanın çocuklar, dedi sizi 
sinemaya götüreceğim.» Biz şaş­
k ın lık lar içinde bakışırken ekle­
mişti «Ertuğrul Muhsin oynuyor- 
muş bu filmde.»
Gün çatıp tiyatro okumaya kal­
kıştığım zaman babam izin ver­
medi.
Aradan 10 yıl geçti. B ir muzice 
ile kader beni tiyatrocu yaptı. 
Babama şöyle yazmıştım: «Sen­
den izinsiz oyuncu oldum. Ba­
na kızma. Çünkü, ben sekiz ya­
şındayken bir akşam yemeğin­
den sonra adını andığın adam 
a ld ı beni tiyatroya. Ertuğrul 
Muhsin.»
Sonraki y ılla r Ç ine'ye gittiğim­
de babamın artık işimden utan­
madığını görüyordum. Bazen so­
rulmadan _ da söyleyebiliyordu: 
«Oğlum İstanbul’da tiyatroda 
çalışıyor.» Sonra belli bir gü­
venle gururla ekliyordu. «Er­
tuğrul Muhsin 'le beraber.» Er­
tuğrul Muhsin adı, İstanbul’un 
çok uzaklarında bir yerde, çi­
tim  ayıptan arıtıp şerefle kay­
naştırmış; utancı gurura yücelt- 
mişti.. Yattığ ı yer nur olsun.
SEVGİLİ HOCAM
Işık saçan, yol gösteren 
bir varlıktın. Bundan böyle 
yapıtların, özgür düşüncele­
rin gelecek kuşaklara yol 
gösterecektir. Nur içinde yat.
Müşfik KENTER
Kanımca, eksik kalan, çocuk tiyatrosu ko­
nusunun başıbaşına özerk biçimde Cumhurbaşka­
nına bağlanması önerisi idi Muhsin hoca’nın.. 
Türk Tiyatro tarihinin A ’sından Z ’sine değin onun 
yeşerttiği filiz ler de hep onun adını taşıyarak sür­
dürecektir yaşamını... O ’nun bize bıraktığı en son 
armağan ACOK (Andolu Çocuk Oyulan Kolujdur. 
An ısı önünde saygı ile eğiliyorum.
70 yıilık perdeci
Mücap OFLUOGLU
Sevgili tiyatro severler. Tiyatromuz 
70 yıllık PERDECİ’sini yitirdi. Yetmiş yıld ır 
perdelerimizi açıp kapayan usta eller yok ar 
tık. Onun çıraklarıyız. Perde aç ıp  kapama­
nın zorlukla ıın ı yakından görüp tiyatro sana 
tına gerekli saygıyı, sevgiyi, bağlılığ ı onun 
yanında, çevresinde bellemiştik.
1976 M ayıs ’ından beri 3 y ıld ır Perde’sln- 
den uzaktaydı ama her gece tüm dünya 
perdelerini, tüm dünya perdecileriyle bir 
likte açıp kapatıyordu. Sizlerin alkışların ızı 
duyarak, yüreği yüreklerinizle çarparak..
Perdeci'm lzin yüreği durdu. Elleri, elle- 
nmızde yaşayacak.
Muhsin
(Baştarafı 1. Sayfada'' 
Aytekln Kotll. Muhsin Ertuğrul' 
u kaybetmenin büyük üzüntü­
sünü dile getirm iş ve Harbiye 
Şehir Tiyatrosuna «Muhsin Er 
tuğrulı adının verileceğini acık 
lamıştır. Kotil, bundan böyle 
Muhsin Ertuğrul Tiyotrosu ad i­
ni taşıyan binanın önüne sa ­
natçının bir büstünün de dikite 
oeğinl söylemiştir.
(Tiyatro İlgililerinin Muhsin E r­
tuğrul hakkındakl görüş ve 
anıları 12. sayfamızda)
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Bir inanç adamının ardından

Bir inanç adamının ardından

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository