Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: İbnülemin Mahmut Kemal İnalİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Özdeş, Oğuz

Istanbul Sehir University Repository

İBN Ü LEM İN  M AH M U T KEM AL
Şöhretleri memleket hudutları dışına çıkmış, 
dolayısiyle Yakın Şarkta, Avrupa ve Amerika- 
da Türklüğün propagandasına yardım etmiş 
bazı mühim ve meşhur şahsiyetleri bu sayıdan 
itibaren okuyucularımıza tanıtmağa başlıyoruz.
Y a z a n :  O ğ u z  Ö z d e ş
Fotoğraflar: Rüçhan Arıkan
İ bnulemin Mahmut Kemal İnal ın oturduğu evin adresini öğrenmek için yaptığımız soruşturmalarda, 
aşağı yukarı aldığımız cevap ay­
nı oldu.
—  Mercana gidiniz. İbnulemin 
Mahmut Kemal deyince, herkes evini 
size gösterir.
Hakikaten, şöhreti hudutlarımızın 
dışına çıkmış olan üstadın evini bul­
mak, semtini öğrendikten sonra hiç de 
zor bir şey değildi.
Mercanda, bize tarif edilen semt­
te, önümüze ilk çıkan çilingire sorduk. 
Çilingir, yüzümüze dikkatli dikkatli 
baktıktan sonra :
—  Bu zat bakırcı mıdır? demez
mi?
Bu cevabı aldıktan sonra, tabiî 
fazla izaha lüzum görmedik ve ö sıra­
da yoldan geçmekte olan bir posta mü- 
vezziine yaklaştık. Müvezzi, sözlerimi­
zi daha bitirmeden :
—  Ebediyat âlemi Mahmut Kemal 
Efendi mi? diye lâfımızı kesti. İşte 
şu sarı konakta oturuyor.
Gerçi müvezzi, bilmeden bu yan­
lışlığı yapmıştı ama, hakikaten İbnüle- 
min Mahmut Kemal, ebediyatımızın 
başlı başına bir âlemi idi. Fakat şu 
çilingirin sözlerine ne dersiniz? Mü- 
vezzinin «İşte» diye gösterdiği bina, 
çilingirin dükkânı ile karşı karşıya i- 
di. Şunu da ilâve edelim ki, üstad, ço­
cukluğundan beri bu evde oturmakta­
dır.
İbnülemin Mahmut Kemal, bizi, 
sırtında şal ve başında siyah takkesiy­
le, hasta bir halde karşıladı. Kendisi­
nin zaten birkaç zamandır rahatsız ol­
duğunu işitiyorduk. Onu ayakta görün-
bır gün evvel bızlere takdığı adı unut­
mamıştı. Bizi, kitaplarla ve duvarları 
yazma levhalarla süslü olan odasında 
kabul etti.
Tevazuu herkesçe malûm olan 
ibnülemin Mahmut Kemal, konuşurken 
çok defa, kendisinden bahsetmiş olma­
nın verdiği acı içinde :
—  Bunları bana sormayın, bana 
kendimden bahsettirmek azabını ver­
meyin! diye tekrarlıyordu.
O nun hayatı, yaşayışı gibi o kadar sade ve mücadeleden uzak ki... Üstadın doğum tarihi 1877 dir. 
Istanbulda dünyaya gelen ibnülemin 
Mahmut Kemalin babası, zamanın ah- 
lâken ve ilmen fazıl şahsiyetlerinden 
Mühürdar lâkabıyla maruf Mehmet E - 
min Paşadır. İlk tahsilinden sonra ba­
zı mekteplerle medrese derslerine de­
vam etmişse de, asıl tahsili hususîdir. 
Henüz basılmamış olanlarla birlik­
te kırk kadar esere sahip olan
Tasnif Heyeti Reisi ve Türk Tarih 
Encümeni âzası... En son vazifesi olan 
Evkaf müzesi müdürlüğünden emekliye 
ayrılmıştır.
Geçen yıl, binlerce değerli kitap 
ve tarihî kıymeti haiz bazı eşyasını Ü - 
niversiteye terkeden Ibnüleminin hayat­
ta bütün zevki kitap okumaktır. Üstad 
diyor ki :
—  Çocukluğumdan beri boş dur­
mamağa alışık olduğumdan, bütün 
günlerimi okumak ve yazmakla geçiri­
rim. Allah eksik etmesin, gelenden gi­
denden vakit bulmak, benim için en 
müşkül bir şey olduğundan, galiba o- 
kuyup yazışım da, emsalim gibi ehem­
miyet verilecek bir mertebeye gelmedi.
Üstadın en büyük hususiyetlerin­
den birisi de, kitaba ve el yazısına o- 
lan düşkünlüğüdür.
—  Pek küçük yaşımdan beri kita­
ba ve el yazısına merak ettim ve eli­
me geçen parayı bu uğurda sarfettim. 
Cenabı Hakka şükrediyorum ki, bu
çalışmamın mükâfatı olarak elimdeki 
bütün kitapları ve yazıları vatan ev­
lâtlarının çalışmasına arzettim. Türk 
malı antika ve nadide eşyaya karşı da 
merakım fazladır ama, İstanbulun iş­
galinde, evime ecnebilerin cebren gir­
mesi hâdisesinde ve civarımızda zuhur 
eden yangında, topladığım eşyanın bir 
kısmı zayi oldu.
İbnülemin Mahmut Kemal inal, 
gençlik hakkındaki düşüncelerinde di­
yor ki :
—  Evlâdı vatan, kendi evlâdımız 
hükmünde olduğu için, daima onların 
iyiliğini isterim. Gençliğin vatanına sa­
dık ve âşık olarak, onun menfaatine 
göre, gece gündüz çalışmasını, müte­
deyyin, namuskâr, nefsine ve halka 
karşı hileden uzak olmasını arzularım. 
Sözün kısası, gençliğin her suretle a- 
dam olmasını arzu ediyor ve böyle o- 
lacağını da ümit ediyorum. Bilhassa 
birşey öğrenmekle kendisini âlim say­
mamasını ve yalnız maişete medar ol­
mak için tahsil etmemesini gönlüm ar­
zu eder.
Üstad bir müddet sustu, sonra ba­
şım yukarıya doğru kaldırarak kendi 
kendine konuşur gibi mırıldandı :
//mine hükmettiren insana fardı 
cehlidir.
Ehli irfan cehlini, âlim olunca 
anlıyor.
A ilece mütedeyyin; beş vakit nama­zını ve orucunu beş yaşından beri hiç kaçırmayan İbnülemin, öm­
ründe ağzına içki koymamıştır. Allahın 
bütün emirlerini, yine Allahın rızası 
için yaptığını söylüyor. Gençliğinde bir 
zaman, tütün içmişse de sıhhatine çok 
zarar getirdiği için, 30 yıl evvel, bir 
daha içmemek üzere sigarayı bırakmış.
(Arkası 29. sayfada)
ce sevinci .ız bir kat daha arttı. Z iya­
retimizin sebebini anlattık. Üstad ra­
hatsızlığını henüz tamamiyle geçireme- 
diğini, mümkünse ertesi günü gelmemi­
zi söyledi. Ayrılırken de :
—  Sizin adlarınız nedir diye 
sordu.
Söyledik, fakat nedense, foto ar­
kadaşın soyadı ile benim adım, üsta­
dın tuhafına gitmişti.
—  Canım, dedi. Yeni yeni ne bi­
çim isimler çıkmış? Ben size «A r ı»  
ile «O ğul» derim, olur biter.
Ertesi gün, kararlaştırdığımız sa­
atte gittik. Bize kapıyı açan asker kim 
olduğumuzu sorunca :
—  «A r ı ile Oğul» geldi dersiniz, 
üstad anlarlar, dedik.
Hakikaten yanılmamıştık. Üstad,
üstad, kendi kendisini yetiştirmiştir.
—  Bazı mekteplere girdim çıktım­
sa da, diyor, hiç birisinde tahsilimi ik­
mal edemedim. Demek ki istidadım 
müsait değilmiş.
Çok küçükten beri okumaya baş­
layan İbnülemin Mahmut Kemalin evi, 
âdeta bir Darülfünun gibiymiş. H a f­
tanın bir çok günlerinde, evlerinde e- 
debiyat toplantıları yapılırmış. Pek 
genç yaşlarında gazete ve mecmualara 
yazılar yazmaya başlıyan İbnülemin. 
memuriyet hayatında da oldukça kıy­
metli mevkilerde bulunmuştur. 1908 in­
kılâbından sonra «lyalâtı Mümtaze» 
Kalemi Müdürü, daha sonra Babıâli- 
nin en mühim vazifelerinden biri olan 
Divanı Hümayun Beylikçisi, Evkafı 
îslâmiye Müzesi, Vesaiki Tarihiye
Bütün kazancını kitap toplamağa ve 
ömrünü de bunları okumağa hasre­
den İbnülemin Mahmut Kemal, Türk 
edebiyatına vukufla şöhret bulmuş 
______ kıymetli bir âlimimizdir.______
8
¡bnüiemin 
Mahmut Kemal
(Başı 8. sayfada)
Çocukluğundan beri alıştığı kahve ve 
çayı ara sıra içer.
Pek titiz olan üstad :
—  Ömrümde hiçbir lokantada ye­
mek yemedim, diyor. Yemeğe de niye­
tim yok zaten. Her tanıdığımın evinde 
de yemek yiyemem, hattâ su dahi içe- 
mem.
Vücudu afiyette olursa, sabahları 
pek erken kalkan İbnülemin Mahmut 
Kemal üstadımıza, hiç rüya görüp gör­
mediğini ve rüyaya inanıp inanmadı­
ğını sordum.
—  Rüyaya inanmamak kabil mi­
dir? diye beni azarladı. Herşeyden 
evvel, hayatımın rüya olduğuna kaniim. 
Diğer insanlar gibi ben de rüya görü­
rüm. Bilhassa kedere müncer olan rü­
yalarım ekseriyetle tahakkuk eder.
Asabı bir mizaca sahip bulunma­
sına rağmen, pek hassas olan üstad, 
ağlamak ve gülmek bahsindeki sualimi 
de şöyle cevaplandırdı.
—  Kalbim pek rakiktir. Herşey­
den müteessir olurum. Kendi hüznüm 
derecesinde başkasının hüznüne de üzü­
lürüm. Bu sebeple, ağlayışım gülüşüm­
den fazladır.
Babadan, ecdattan Türk olduğu 
için kırmızı rengi pek sevdiğini söyli- 
yen lbnüiemin :
—  Bayrağımız da kırmızı değil 
mi? diye gözlerimin içine baktı.
Yemek bahsinde, üstad pek zevki 
selim sahibi .
—  Mahir bir ahçı elinden çıkmış 
nefis ve temiz yemekleri severim. B il­
hassa yassı kadayıf ve enginara bayı­
lırım.
İbnülemin Mahmut Kemal, karak­
terinin teşekkülü bakımından en çok 
babasının tesiri altında kaldığını söy­
lüyor.
—  Farzımuhal bende bir meziyet 
varsa, hepsini babam merhuma medyu­
num.
İbnülemin, Türk musikisine çocuk­
luğundan beri âşıktır. Hattâ, vaktiyle 
bir aralık musikiyle de uğraşmış. Es­
ki üstadlarımızın eserlerini dinledikçe, 
cananının sözünü dinlemek, onun hita­
bına nail olmak için can veren âşıkı 
şeyda gibi, safalar içinde kalırmış!. 
Kırk seneyi mütecaviz zamandan beri 
-Allah daim etsin- haftanın muayyen 
bir gecesinde, musiki erbabının güzide­
leri evinde toplanırlarmış. Eski musiki 
üstadlarından bilhassa İsmail Dede 
merhumun eserlerine hayrandır. Bir 
çok defa teşebbüs ettiği halde, evlen­
mesi bir türlü kısmet olmıyan üstad 
İbnülemin, bugün 73 yaşında olduğu 
halde hâlâ dünya evine girmemiştir.
Süleyman Nazif merhıynun İbnü­
lemin Mahmut Kemal için yazdığı 
mısraın baş tarafına sonradan Yahya 
Kemal tarafından yine bir satır ilâve 
edilerek meydana gelen beyti belki bi­
lirsiniz.
Hezâr gıbta o devr - ı kadim 
Efendisine,
Ne kendi \jm *e$e benzer, ne kim se 
kendisine.
İbnülemin Mahmut Kemal’in bun­
dan daha güzel tarifi olabilir mi?
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0  0  1 5  8  0  8  5  5 0  1 0  *


İbnülemin Mahmut Kemal

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository