Taha Toros Arşivi, Dosya No: 312-Sermet Muhtar Alus.



Not: Gazetenin "30 Sene Evvel İstanbul" köşesinde yayımlanmıştır.İstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

[Alus], Sermet Muhtar

Istanbul Sehir University Repository

10 Ağustos m ı ________ _  _____m __ _ ■■■-,
30 sene evel İstanbul
Eski devrin sevimlileri: Vezirle, mah­
dum ve damat beyler hünkâr yaverleri..
Tüfekçilerle saraylıların tevabii de imtiyazlı idi. Hafiyeler 
evlât makamında, fakat hallerini sorma..oz
Yukarıda : Vezir, rUtbei bâlâ ricalinden, mahdum bey, damat bey, aşağıda : Hünkâr 
yaveri, TUfengiyandan (Kadeh kırdığından kolu sarılı) hafiye, harem ağası
Devrin sevimlileri denilince 
kafilenin ön sırasını rütbeli, nişanlı, 
saçlı, sakallı üst tabaka bendegân 
teşkil eylerdi. Yarenlik derken 
söz yanlış anlaşılmasın! Her rüt­
besi, nişanı olan sevimli idi demek 
istemiyorum. Rahmetli Mahmut 
Esat efendi sağ olup ta aramızda 
olsaydı derhal lafımızı balla keser,
( Aralarında umum ve hususu 
mutlak mevcuttu desene be evlât!) 
diye ağaz eder, her sevimlinin 
rütbesi, saçı, sakalı vardı, halbuki 
her rütbesi olan, saçı sakalı 
bulunan sevimli değildi kafiyesini 
serdederek davayı heman kesip 
atardı.
Uhtei sadakatte rütbei vezaret, 
müşiriyet ve ya bâlâlık; baberatı 
âli fevç fevç nişan; başta koskoca, 
kulakları içine alan fes mülehham 
göğde, şahımdar karın.
Hele Babıâliden yetişme ise 
her sözde, her harekette ( eski 
terbiye) denilen tesirin altında bu­
lunuş; tercihan Istambulin ile 
telebbüs; aheste beste reviş; 
arasıra bir lâhze duruş; esnayı 
muhaverede, bol miktarda: filvaki, 
mehma emken, keenne, şevketmeap 
efendimiz, uğuru hümayunda, 
senaveri, çakeri gibi kelimat; kar- 
şidakine göre, sinek koğmak 
nevinden başlayarak yerle beraber 
Kandilliye kadar çıkan temenna 
envai. Bir şey yazılacak mı, tek bir 
imza da olsa derhal köşe kane­
pesine veya erkân minderine ku­
rulup bir dizi destek ederek otu­
ruş; kamış kalemi muayene ile 
kemik  makta da fcalemtraşla ucuna 
tık! Diye bir vuruş; kenarı yaldızlı 
kâğıdın üst kısmını ortasından 
ikiye ayırıp tefrik idiş ve o nok­
taya eski dokuz rakkamına ben­
zeyen işareti koyuş; sonra vara­
kanın ait tarafını büke büke, 
yelpaze yapıyormuş gibi katlaya 
katlaya, satırlar yukarı doğru 
mail, sadakatnameyi tahrire ko- 
yuluş; ( ye ) nin kuyruğu doldu, 
jltifat ( t ı ) ile yazıldı, hafideye 
nokta kondu kaygusile boyuna 
yalayış...
Eğer mürekkep yalamakta mes 
bukulmeleke olmayıp alaylı takı­
mından bulunuluyorsa muvakkaten 
vakarı bir kenara bırakarak da­
mat ve ya hala hanımın beyine 
müracaat; Her defasında mutlaka, 
gözlüğün yanda bolunmasından, 
parmakta şeytan tırnağı çıktığın­
dan şikâyet ve ( şunu beceriver 
aslan !) iltifalile niyaz himmet.
Şu eski terbiye ismi verilen 
mektebin daha ne kıyak taraf­
ları vardı: bazılarına kâtip, münşi, 
nazik, nazenin denilip durulurdu, 
peyda ile hüveyda yi, medar ile 
bedidarı arka arka arkaya geti­
rip kafiyeleri dizdin mi kâtip ve 
münşi oldun gitti.
Bayramın ikinci günü (ilk günü 
kimsenin evinde bulunmaman 
kalû belâ’dan beri âdettir) salon 
misafirlerle tıkhm tıklım. Ağa 
efendi şeker tepsisini hâmilen 
içeri girmiş. Vezir payesinde bir 
esbak nazır veya bir mazul vali 
köşede durup dururken yanlışlıkla 
evkaftaki bilmem ne müdürüne 
şekeri dayıyor. Gel tahammül et 
de buna kızma, cinleri başına 
üşüştürme. Çileden çıkmanın da 
yolu vardı. Derhal uşağa, Güdam 
galet tashih künem behey merkep 
zade merkeb’i, yahut: Zehi feraset 
ey hatabülmeşe’yi bastırdın mı 
oldun nazik, nazenin.
Artık topla hazırundan envai 
hayret ve şapaşı: Bir ağızdan
(Serapa Babıâli mahsulü bir dira­
yet!) cümlesi; ötekinden (İliğine 
kadar nezaket!) sözü, bir başka­
sından (Boru değil, imanına kadar 
herif be!) tahsinini.
işin ömür tarafları daha vardı. 
Eski cuma akşamları, hava karar­
mağa yüz tutar tutmaz gönülleri 
yavaş yavaş derunî bir vecit 
kaplar, efsunlanmış gibi her 
vakitten başka ve bir ısımkhk 
uyanır. Aileye başka bir meclû- 
biyet, hanım efendiye başka bir 
muhabbet, çocuklara başka bir 
şefkat, kalfalara başka bir 
iltifat belirmeğe başlar. Sanki 
Karaköy boyunda, ( yarın çeki­
liyor; kazanan altı yüz bin 
frank kazanıyor ) diye barbar 
bağrılan şümendöfer piyangosu 
vurmuş kadar bir keyif. Oda bilâ 
istisna gözüne kim görünürse 
canım, ciğerim; çocuklarım (Evlâ- 
düna ekbadüna) diye arkalarını 
sıvayış ve almlarını öpüş; hanım 
efendiye 30 sene evel, ilk güveği 
girilen geceki nazarları sık sık 
atfediş. Kalfalara, hizmetçilere 
(Aramdılcığım bana az şekerli 
bir kahve ! ,  Katinacığım odam­
dan karbonatı getir!) yolunda 
bir samimiyet.
Kahve pişe dorsun, bir an ev­
vel hezme 'yardım etsin ve şiş­
kinliği gidersin diye bir avuç
karbonat ağıza boca edilir, kah­
ve ile içilen ikinci sigara daha 
yarılanmadan ( gecelerde adam 
akıllı kısaldı yahu!) ile kapısı ya­
pılıp beş dakika sonra şen, şatır 
odaya çekilirdi.
Bazı ekâbir, konaklarında mıhlı 
idi. Boyuna konak, daire, saray/ 
ve saray, daire, konak arasıntf 
mekik dokur, pala çalarlardı, 
sayfiye, akraba, ahbap yasak. Yaz 
gelince harem tarafı takım takla­
vat köşke taşınırlar. Bu, yazlığa 
gitmekten ziyade ( çat burada, 
çat kapı arkasında) olmak de­
mekti. Muntazaman haftada üç 
gün konakta, paşafendinin refa­
katinde bulunulur dört günde 
kalınır, emekdar Gülendara bacı 
ile Çeşmicellât kalfa ve çopur 
Marika konağa bırakılırdı.
Seraskerin, Yıldız kumandanının, 
Başkâtibin köşklerinin kapı eşiğin­
den daha adım atmamış oldukları 
mervi idi. Sayfiyelerinin şekillerini 
ve biçimlerini fotoğraflarda gör­
dükleri söylenirdi.
Bahsettiğim devirden daha 
evvelleri her kelli felli konakta, 
çifter çifter eli yüzü düzgün kal­
falar, kaşları hilâl, gözleri ahu 
misal odalıklar da bulunurmuş.
O tarihlerde kılıbıklık daha 
icat edilmemiş, yer yüzünde adı, 
sam yok. Müstesnası varsa oda 
bindebir. Sahipbane pehlivan mı 
pehlivan, alikıran baş kesen mi 
baş kesen.
Meselâ bahar kokulu bir mayıs 
akşamı yemeğini yemiş, aziziye 
fesi baştan fırlatmış, tiril tiril Hint 
keteninden geceliğini, Şam kutnu­
sundan hırkasını sırtına geçirmiş; 
yemek üzerine çubuğunu çeker­
ken: “Meîekper, yavrum, Bana bir 
şekeri çokça limonata! Elceğenizle 
yap, odama getir!,, kumandasını 
veriyor. Öteki, etekleri tutuşmuş, 
iltifattan mest, derhal dışarı seğir­
tiyor.
Sevimlilerin al ve etibaı, binaen 
aleyh mahdum ve damat beylerde 
zümrei sadikinden madultu. Bu 
partide, evvelce çene salladığımız 
gibi öbek öbek küçük küçüş 
maiyeti seniye çavuşları, şabı em­
ret hünkâr yaverleri ve Ulâ rüt­
beliler, delikanlı paşalar ve bâlâ 
ricalinden gençler göze çarpardı.
her kaidenin bir müstesnası ol- 
duğu gibi bunların içinde de 
çehrede ben kabilinden, hoş gü­
lünmeyen sevimsizler de yok 
değildi.
Alaylı zabitamn hemen ekserisi 
ve bu meyanda kolağası, binbaşı 
rütbesindeki ağalar enisi can , 
mektepliler ise afacan telâkki 
edilirlerdi.
Tüfekçilerle saraylıların tevabii 
de imtiyazlı, kaldırım kabadayı­
lığında vurdukları vurduk, kes­
tikleri kestik idi.
Hafiyeler güya öz evlât maka­
mında; fakat hallerini sorma. 
Hepsi daima köşe kapmaca oynar 
gibi o kaldırım senin, bu kaldırım 
benim, Istanbulun dört bucağını 
pir aşkına, aç, biilâç, sıvırya do­
laşırlar, bazıları da sabahleyin 
horozla kalkıp akşam ezanına 
kadar, köşede bucakta, manken 
gibi mıhlanıp mimlilerin kapılarını 
iskandil ederlerdi.
Fakat asıl maşukalar ve dilda- 
deler, yani Mmcnunun Leylâsı, 
Ferhadm Şirini, Keremin Aslisi 
zaman zaman değişmekte idi.
Biri mürürü zamanla eskidikçe 
yerine diğer biri kavança olur, 
onun yerini hiç hatır ve hayale 
gelmiyen biri tutar, derken zıpçık­
tının biri gözün nuru olurdu.
Bu ne gibi idi biliyor musunuz ?  
Hanıya bir temsil vardır: Birinci 
hanıma ilk göz ağrısı, İkinciye 
bel kuşağı derlermiş; üçüncüsü 
baş tacı, dördüncüsü ise gönül 
ilâcı imiş.
Bu nazariyeye kıyas edersek 
hünkârın ilk göz ağrısı Beşiktaş 
muhafızı, bel kuşağı Lûtfi ağa, 
baş tacı Ebülhüda, gönül ilâcı da 
İzzet Holo olacak.
Fehim paşa filân gibiler torun 
yaşta, ele, avuca sığmaz, şımarık 
ikballere, çerkes Mehmet paşa ve 
emsali ise sair gözdelere benzerdi.
S. M.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi
* 0 0 1 5 8 1 0 4 3 0 1 0 *


Eski devrin sevimlileri:Vezile, mahdum ve damat beyler hünkar yaverleri...

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository