Taha Toros Arşivi, Dosya No: 114-Müzelerİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Çoruhlu, Tülin

Istanbul Sehir University Repository

9 I C'S
Kurşun kepçeleri, kurşun kalıbı, kapsül kutusu temizlik fırçaları (18-19 yy. OsmanlI).
a s k e r i  m ü z e d e k i
ATEŞLİ SİLAH TEÇHİZATINDAN
BİR GRUP
Tülin ÇORUHLU
Askeri Müze
a Doğu Eserleri Uzmanı
İ nsanoğlunun, kendisini korumak ve düşmanına karşı zafer kazanabilmek 
İçin, mevcut olandan daha gelişmişini ve 
güçlüsünü yapma arzusu, ateşli silahların 
bulunuşunu ve yaygınlaşmasını 
sağlamıştır. Top, tüfek ve tabanca gibi 
caydırıcı ve darbe gücü yüksek silahların 
ortaya çıkışı, silah tarihinde devrim 
niteliğindeki büyük bir teknolojik 
değişmeyi sağlamış, bu değişime ayak 
uyduramayan topluluklar, diğerlerine 
boyun eğmek zorunda kalmıştır.
Ateşli silahlar, ilk ¡cad edildikleri çağdan 
19. yüzyıla kadar olan devre içerisinde 
ateşleme mekanizmalarına göre çeşitli 
gruplara ayrılırlar. Fitilli, çakmaklı,
kapsüllü ve İğneli olmak üzere bir gelişim 
gösteren bu silahlardan, her atıştan 
sonra boşaltılıp temizlenen ve tekrar 
doldurularak kullanılan ilk üçü, oldukça 
zor ve İlkel şartlarda çalıştırılırdı. Bu 
nedenle silahı işler kılmak için birçok 
yardımcı teçhizat kullanmak gerekiyordu. 
Barutluk, barut ölçüleri, falya barutu (ağız 
otu) kapları, fitil, çakmak taşı, barut 
hakkını ve barut tazyikini ölçme aleti, 
fişeklik, kurşun, kurşun kalıbı, barut ve 
kurşun kepçeleri, kütüklük, doldurma ve 
temizlik harbileri, falya çivisi, yağdanlık, 
temizlik fırçaları, kapsül kutusu, silah 
mahfazaları ve kuburluklardan meydana 
gelen bu teçhizatlar büyük bir grup 
oluşturmaktadır.
32
stf&
Si
Harbiler. Çelik olanların üzerinde 19. yüzyıl silahlarının üzerinde kullanılan sahi manasındaki "Sah" kontrol
damgası vardır. (18-19 . yy. Osmanlı)
Erken çağlardan beri savaşçının en yakın 
arkadaşı silahıydı. Bu nedenle silah ve 
teçhizatının teknik özelliklerinin yanısıra 
malzemesinin ve estetik özelliklerinin de 
önem taşıdığı anlaşılmaktadır. Bu 
özelliklere sahip eserler de ancak 
sanatkar ustalar tarafından özel şartlarda 
ve titiz bir çalışma sonucunda imal 
edilebiliyordu. İşte bu sebeple, 19. 
yüzyılda başlayan fabrikasyon ve seri 
üretim silahı daha kullanışlı ve pratik hale 
getirirken, sanat eseri olma vasfını da 
ortadan kaldırmıştır. Yani seri üretimle 
birlikte silah tamamen fonksiyonel bir 
araç durumuna geçmiştir.
Ateşli silah teçhizatlarından harbiler 
(R.2), namluları doldurmak ya da 
temizlemek için kullanılan metal, ahşap 
veya kemikten yapılmış çubuklardı.
Silahın kundağı ya da dipçiği içindeki 
yuvada taşınabildiği gibi, silah 
mahfazaları içinde de taşınırlardı.
Özellikle, ağızdan doldurulan erken ateşli 
silahlarda harbilerin önemi büyüktür. 
Çünkü namlu içine dökülen çıplak barut 
harbi ile iyice sıkıştırıldıktan sonra, misket 
ya da dane denilen kurşun da harbi ile 
namlu içine yerleştirilirdi. Bu işlem uygun 
bir şekilde gerçekleştirilemezse ateşleme 
ve atış sağlıklı yapılamazdı. Atış 
yapıldıktan sonra namlu içi'tekrar harbi ile 
temizlenirdi. Teknolojinin gelişimine bağlı
olarak, harbiler de gelişmiş, temizlik ve 
doldurma işlemleri için ayrı ayrı harbi 
uçları kullanılmaya başlanmıştır. Fişek 
kullanılmaya başlandıktan ve kuyruktan 
doldurulan silahlar ¡cad edildikten sonra 
ise harbiler sadece namlu temizlemede 
kullanılmış ve zamanla uçlarına fırça 
takılan çubuklar şekline dönüşmüşlerdir.
Barut tazyiki (R.3) ve barut hakkını ölçme 
aletlerinden ilki, barutun kalitesine göre, 
patlama ile birlikte basınç gücünü 
ölçmeye yarar, İkincisi ise tüfek ya da 
tabancanın bir atımlık barut hakkını 
ölçmek için kullanılırdı. Gümüş, bafon ve 
sarı madenden yapılan bu alet ucu açık 
mermi kovanı şeklinde olup, bir tarafında 
üzeri taksimatlı ayar vidası bulunurdu. Bu 
eserlerin gümüşten yapılmış örnekleri 
savat ya da kabartma tekniğiyle 
süslenmiştir.
Falya çivileri ağızdan doldurularak 
kullanılan fitilli ve çakmaklı mekanizmalı 
ateşli silahların namlu gerilerinde yeralan 
falya deliklerini temizlemek ve düşman 
eline geçtiği zaman kullanılmasını 
engellemek için çivileme yoluyla falya 
deliğini kapatmak üzere kullanılan ince 
madeni çivilerdir. Falya çivisi tüfek ve 
tabanca gibi silahlarda kabza üzerine 
aplike olarak çakılmış madeni yuvalar ya 
da silah mahfazaları içinde saklanırdı.
O
33
Kuburluk 19. yüzyıl başı, Osmanlı (Env. 19717)
Barut tazyiki ölçme aleti. 
Alet üzerindeki kuş motifi 
hazneye konulan barutun 
basınçla patlamasından 
sonra yukarı fırlayan dişli 
çubuğu gagası ile 
tutmaktadır. 17 . yüzyıl 
Osmanlı (Env. 238)
Kapsül kapları (R.1), 18. yüzyıl 
sonlarından itibaren görülmeye başlayan 
ve kapsül vasıtasıyla ateş alan 
mekanizmanın ortaya çıkmasıyla birlikte 
kapsül taşımak için kullanılmaya 
başlanmış kaplardır. Kemik veya 
metalden yapılmış vidalı kapaklı 
kutulardan ibaret olan bu kaplar, tabanca 
mahfazaları İçinde, ya da silahşörün 
üzerindeki herhangi bir çantada 
taşınırlardı.
Eritilmiş kurşunu kalıplara dökmek için 
kullanılan kepçenin gövde kısmı (R.1), 
gaga ağızlı yarım daire çanak şeklindedir. 
Sapları kemik ya da ahşap olup, metal 
kısımlar tel kakma, kazıma ve kabartma 
vb şekilde süslenmiştir. Kurşun kalıbı 
(R.1), üzerinde çeşitli boylarda kurşun 
yuvaları ve iki sıkıştırma kolu bulunan 
madeni kalıplardır. Sıkıştırma kollarının 
saplarına kemik ya da ahşap da 
geçirilebilir. Kepçelerle kalıbın üstünde 
bulunan delikten akıtılan eritilmiş kurşun, 
soğuduktan sonra sıkıştırma kolları 
açılarak çıkartılır. Döküm tekniği ile 
yapılmış olan kalıpların üzerleri, çoğu 
zaman kazıma, tel kakma tekniği ile 
yapılmış, bitkisel ve geometrik motiflerle 
süslenmiştir.
Yağdanlıklar (R.4), silahın temizliği ve 
yağlanması için gerekli yağı içinde 
bulunduran kaplardır. Çeşitli maden ve 
kemikten yapılmış olanları vardır. Bir 
kemer ya da kordonla bele takılı olarak 
taşınılabilen yağdanlıklar silah 
mahfazaları içinde de muhafaza 
edilebilirler.
Kuburluk (R.5/6), bel kemerine veya 
binek hayvanlarına vurulan eyerin iki 
yanına asılan tabanca taşımaya mahsus 
kılıflardır. Kalın kumaş veya deriden 
yapılmışlardır. Üzerleri bazen gümüş 
kabartma olarak işlenmiş plaka ile 
kaplanmış, bazen de deri aplike ve sim 
işlemelerle süslenmiştir. Fitilli, çakmaklı 
ve kapsüllü tabancalar için kullanılan 
kuburluklar, daha sonra iğneli 
mekanizmaların gelişmesi ile birlikte, 
palaskaya takılan küçük kılıflar şekline 
dönüşerek günümüze gelmiştir.
34
IMM¡m
Kuburluk 19. yüzyıl Osmanlı (Env .1934)
Yağdanlık. 19. yüzyıl 
OsmanlI (Env. 22341)
35
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Askeri Müzedeki ateşli silah teçhizatından bir grup

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository