Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: İstanbul Boğaziçi Resimleriİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Kaya, Sevgi

Istanbul Sehir University Repository

I /
10 CUMHURİYET DERGİ 22 EYLÜL 19%. SAYI 548
iTıîBrah'iı
p ı ‘
■ j l i î p s . l »  i II s
Yeni köy. Bit yatlar, bu yalılar... Oıılar ııu Boğaz't bozdu, zumun mıOrada Ortaköy'de, havra, kilise ve cami cemaatlerinin birlikte yaşadığını kim unutabilir? Anadolu Kavağı ’mla bir balıkçı...
Avukat Martina Kari ve arkadaşı Florian Schott. Onları şaşırtan misafirperverlik...
Eminönü’nden kalkan 
Mustafa Ay doğdu 
gemisindeyiz. Rotamız 
Boğaz... Beşiktaş, Ortaköy, 
Arnavutköy, Istinye... 
Görüntüler birbirinin üzerine 
biniyor, neredeydi saraylar, 
ya yalılar, mavi sularda 
serinleyen çocuklar... Derin 
bir soluk almalı, İşte yürek 
yarası İstanbul... Yolculuğun sonlarına doğru Rumeli Kavağı. Karadeniz bir adım ötede şimdi...
Bir vapur geçer Boğaziçi’nden
Boğıız’da yalılar... i\e çok yangın ve kaza geçirdiler...
YAZI VE FOTOĞRAFLAR: 
SEVGİ KAYA
minörlü Meydanı... Yeni Cami’nin 
önü her zamanki gibi seyyar satıcı­
larla dolup taşıyor. Terlikler, tişört­
ler. çoraplar, cüzdanlar..
Güvercinlerin arasında kuş yemi satan ka­
dınlar \ e erkekler. Simitçiler, sucular.. Altge- 
çitten karşıya geçildiğinde keskin balık koku­
su... Kıyıda demirleyen küçük teknelerde ız­
garalar kurulmuş bile. "Eminönü’ne gelip de 
balık ekmek yemeden gidilmez” diyenler, 
tezgâhların başında.
3 numaralı Boğaz Hattı Iskelesi’nden bir 
anons:
"Saat 10.30’da.özel Boğaz gezisi yapacak 
vapurumuz. 15 dakika sonra kalkacaktır!”
Gişe önünde, çoğu turist yolcular 400 bin 
lira ödeyerek, "Mustafa Aydoğdu” adlı Deniz 
Hatları vapuruna biniyor. Anadolu Kava- 
ğ f  ndabitecek, iki saatlikbir Boğaz gezisi ya­
pacaklar.
Vapur, hıncahınç dolu. Almanlar, Ameri­
kalılar ve İstanbul’u yeni yeni tanımaya baş­
layan Japonlar... Turistlerin ellerinde İstan­
bul’la ilgili birer kitapçık, teknolojinin son 
ürünleri video kameralar, kompakt fotoğraf 
makineleri...
Bir düdük! Vapurda uskurun zıngırdama­
sı... Birdüdükdaha! Vapurun hareketiyle, tu­
ristler ayağa fırlıyor. Çoğu, vapurun kıçına 
yöneliyor. Kimileri deTopkapı Saraylı tarihi
yarımadayı. Yeni Camii, her gezgini büyüle­
yen klasik İstanbul silüctini vizörlerine sığdı­
rıyorlar. Kıyıda Dolmabahçe Sarayı, tiiın za­
rafetiyle uzanıyor. 1844-1855 arasında Gara­
bet ve Nikoğos Balyan’ m yaptığı zengin cep­
he süslemeleriyle dikkat çeken sarayın. Sev- 
res vazolarının, Lyon ipekleri. Bacarat kristal­
leri ve ingilizşamdanları ile Fethi Ahmet Pa­
şa (Bezirgan Paşa) tarafından döşendiğini 
şimdi kim biliyor?
Şimdi tüm kameralar. Dolmabahçe Sara- 
yı'na yönlendiriliyor.Tarihi sarayı hatasızka-
relemek için arkadaşlarından yardım alanlar 
da yok değil. Fotoğraf çekerken zaman ne ka­
dar da çabuk geçiyor. İşte Beşiktaş...
Salâh Birsel’in "Boğaziçi Şıngır Mın- 
g ır’da sözünü ettiği Beşiktaş İskelesi bu.“Bir 
zamanlar Beşiktaş İskelesi’ndeki gazinolar 
birçok ünlü yazarı ağırlardı. Bunlardan biri de 
Ziya Osman Saba... Yazar ve babası sık sık 
Beşiktaş İskelesi üstündeki gazinoya gelirler­
di.”
Beşiktaş Iskelesi’ndeıı vapura binen pek 
yok. Kısa bir düdük, vapurda yine uskur zın­
gırdaması... Kaptan köşkünde, 20yıldır Bo- 
ğaz’ı arşınlayan Temel Kaptan.
Vapurda garsonlar... El leri nde birer tepsi... 
Bardaklara doldurulmuş portakal suları.. 
Durmaksızın bağırıyorlar:
“Orunç! Orunç!”
Temel Kaptan, Ortaköy Sahil i ’nde denize 
giren çocukları işaret ediyor.
“Yetkililer,‘Denize girmeyin!’diye bas bas 
bağrıyor, takan kim?”
Vapurda büyük hasır şapkalı, şortlu 70 yaş­
larında Ingiliz kadın yanındaki, kasketli, şort- 
I u, eşini kol undan tuttuğu gibi manzaraya yö­
neltiyor. Kadın, çantasından kompakt fotoğ­
rafmakinesini çıkarıyor. Başlıyor, cephesi ro- 
koko-barok üslupla süslenmiş Ortaköy Ca­
mimin önündeki taş zemine uzanmışçıplak 
çocukların, oltayla balık tutmak için sıralan­
mış insanların fotoğrafını çekmeye... Orada, 
Ortaköy’de, havra, kilise ve cami cemaatleri­
nin yan yana yaşadığını biliyorlarmı acaba?
Birden üzerimizde heyula gibi Atatürk 
Köprüsü... Yaz sıcağında, vapur üzeri ne dü­
şen devasa gölgesi bir hayli.serinletici. Ne ka­
dar geçmiş açılışının üzerinden? Ekini 
1973’te, cumhuriyetin 50. yıldönümünde mi 
girmişti hizmete?
Turistler, hükümranlığını sürdüren sarı yaz 
sıcağına çare olarak, ha bire su şişelerine sarı­
lıyorlar. Garsoplar, vapurda gezmedik köşe 
bırakmadılar. Ellerinde gezdirdikleri tepsile­
rin içinde yarını litrelik sular, kutu kolalar, 
meyve suları...
"Evladım, şu küçük yarım litrelik su ne ka­
dar?”
“ 100bin lira."
“Peki kutu kolalar, meyve suları?”
“Hepsi, hepsi 100 bin lira.”
“Aman evladım ne yapıyorsunuz! Dükkân­
larda kolalar, meyve suları 40 bin lira, yarım 
litrelik su ise, 20 bin lira. Soyguna mı çıktı­
nız?”
Belli ki alışveriş olmayacak. Vapur ise, Ar­
navutköy ’e yaklaşıyor.
Salâh Birsel’in "Birzanıanlar meyhanele­
riyle ünliiydü"dedigi Arnavutköy “Bu mey­
hanelerden biri de Altan Balık Lokantası-Ka- 
ramiço meyhanesi. Sait Faik, Arnavutköy’e 
geldiğinde, bu meyhanede demlenmeden git­
mezmiş. Ahmet Rasim ise, Arnavutköy Va­
pur İskelesi Gazinosu’nda masaya oturmuş 
çakırkeyif..”
“Oğlum, çayları yenile!”
Güneşin ateşten mızraklarını saçtığı bir 
günde, kaptanların vazgeçilmez içeceği çay... 
Temel Kaptan ve hemen yambaşındaki Meh­
met Kaptan, biryandan çaylarını yudumlar­
ken. baş köşeye asılı, eski, siyah beyaz portre 
bir fotoğrafın önünde duruyorlar. Kısacık ke­
silmiş simsiyah saçlar, pürüzsüz geniş bir 
alın, simsiyah ince kaşların altında yine sim­
siyah gözler. Temel Kaptan uzun uzun fotoğ­
rafa bakıyor. "Bu fotoğraf, bizim vapura ismi­
ni veren yiğidin resmi. Kıbrıs harekatında şe­
hit düşmüş. O da bizim gibi denizci. İsmi 
Mustafa Aydoğdu.”
Turistler, Boğaz’da fotoğraflanma- 
mış tek biryerbırakmamak için inat­
la deklanşöre basıyorlar. 1452’den 
beri Saruca Paşa, Zağanos Paşa ve 
Halil Paşa Kuleleri’yle ayakta duran, 
“Boğazkesen Hisarı”, yani Rumeli 
Hisarı... 64bin metrekarelik korulu­
ğu ile Boğaz’ı süsleyen, bugünün 
Cumhurbaşkanlığı ikametgâhı, dü­
nü n FI uber Köşk ü... N e kada r çok ya- 
lı... Yakın zamanda büyük yangın ge­
çiren Said Halim Paşa, A fif Paşa, 
Şehzade Bıırhaneddin Efendi, Kara- 
todori, Mıgırdıç Beyazcıyan Yalıları.
Ateş topunun altında...
Ve Eski Tarabya Plajı. Şifa semti 
Tarabya.. “Adı Rumca (iy i leşme) de­
mek olan bu köyün tertemiz havası, 
adının hakimce anlamını haklı çıka­
rır” diye yazmış, 1852 ekiminde İs­
tanbul’u alıcı gözle dolaşan Fransız 
şairi TheophileGautier.
Gözümüz tek tük vapurun yanın­
dan geçen yatlara takılıyor.
“Bakın, garibanın birinin yatı geçi­
yor.”
“Haklısın, CavitÇağlar’ınyatı..”
Güneş, ateş topu... Hafifbir rüzgâr 
esiyor. Turistlerin çoğu vapurun ön 
ve arka kısmındaki açık alana toplan­
mış. Amaç hep aynı.. Boğaz yolculu­
ğundan zengin fotoğraflarla dönmek.
Temel Kaptan, kısa bir süre için 
köşkü terk edip güverteye çıkıyor.
Binbiı zahmctle büyüttüğü çiçekleri­
ne bakıyor. Uzun tahta kasanın için­
de, gül fidanları, çilekler. Kasanın 
köşesindeki küçük fidanı göstererek:
“Bu çiçeği göriiyormusunuz? Ha­
ni birdoktorumuz, kanserhastalığını 
iyileştirdiğini söylemişti. İsmi şimdi 
bir türlü aklıma gelmiyor. Tamam 
zakkum..’’
Istinye Koyu.. Şakaklarına yeryer 
aklardüşmüş. gür kırçıl kaşlarının al­
tındaki siyah gözleriyle Ahmet Kap­
tan biran Istinye Koyu’na takılıyor.
“Eskiden bu koyda tersanemiz var­
dı. Gemilerimiz bakıma alınırdı, kal­
dırıldı gitti” diyor.
Karşı yakada. Paşabahçe Cam 
Fabrikası’nın bacasından çıkan sim­
siyah dumanlar, masmavi gökyüzüne 
karışıyor.
Vapurda, 50-60 yaşlarında, eşaıpl ı 
hanımlar. Yanlarında aynı yaşlarda 
kasketli bir bey ve iki torunlarıyla, 
kızları. Özakınan ailesi, Aydın’dan 
İstanbul’a akrabalarını ziyarete gel­
miş, hazır buradayken bir de Boğaz 
turu yapalım demişler. Özakınan çif­
tinin gözleri, torunlarının üstünde... 
Vapurda biraşağı biryukarı turlayan 
afacanları zaptetmek zor.
Özakınan, Anadolu Kavağı’nda 
piknik yapacaklarını söylüyor. Onun 
İstanbul’u.yıllarönccaskerliğini ge­
çirdiği Beykoz’la sınırlı:
“ İstanbul ne kadar da çok değiş­
miş. Kocaman birdevlctolmuş. Tra­
fik alınış başını gitmiş. Boğaz’ın da 
eski güzelliği kalmanıışdoğrusu.”
Özakman’ın kızı Şaziye Hanım,
Ege Basın Yüksek Okulu’ndan me­
zunmuş. Onun derdi de meslekten 
yana. “Taşra basınında fakülte me­
zunlarına iş yok”diyor “Gazetelerde 
daha çok alaylılar çalışıyor”
Kaptan, vapuru Sarıyer’e yaklaştırırken, 
göz ucuyla Mehmet Kaptan T kontrol ediyor. 
Mehmet Kaptan, birkaç işlemden sonra, ya­
vaşça iki yeşil kolu kaldırıyor. Birkaç dakika 
süren hafif sarsıntı ve vapur iskelede.. Bo­
ğaz ’ ın sonuna yaklaşırken, Sarıyer’de çok sa­
yıda turist, vapuru terk ediyor. Kısa bir sarsın­
tı... Vapurşimdi burnunu Rumeli Kavağı’na 
doğru yöneltiyor.
Vapurda dolaşan garsonlardan ikisi kafa 
kafaya vermişler, sohbetteler. Büfenin işlet­
mecisi ise, öfkeyle garsonların konuşmasını 
bölüyor:
“Oğlum ne oturuyorsunuz, gezsenize.”
“Abi, biraz soluklanalım. Bıktım vallahi 
dolaşmaktan.
“Turistler hiçbir şey almıyor. Bugün işler 
kesat.”
“Satan satıyor. Siz burada otururken Ah­
met iki kutu kola sattı.”
Garsonlar Japon turistlerden yana dertli. 
Onlar hiçbir şey satın alınıyor. Tüm ihtiyaçla­
rı çıkınlarında. Ingil izler. Almanlar da olmaz­
sa yandılargitti...
“Simitçi! Simitlerkaça?” 
“Turistlere 50 bin lira. Sen bizden- 
sin.hadi sana 20 bin liraya vereyim.”
Neresiydi Ardahan?
Bu arada “Mustafa Aydoğdu”. ba­
casında kalın siyah birdumanla, Ru­
meli Kavağı’na yaklaşıyor. Yolcula­
rın büyük birkısmı iniyor. Şimdi isti­
kamet, son durak, Anadolu Kavağı...
Vapurun bir köşesinde, 70 yaşla­
rında birdede. Kucağında 7 yaşların­
da birerkek çocuğu.. Ellerinde birer 
simit geveleyip duruyorlar. İsmail 
Dede 25 yıl önce Ardahan’dan İstan­
bul’a gelmiş.
“Yıllardır İstanbul’da yaşıyorum. 
İlk defa Boğaz gezisine çıkıyorum. 
Bugünlere kısmetmiş” diyor. Bir 
yandan da torununun saçlarını okşu­
yor.
Birazda vapurun içindeki yazılar­
dan alıntı yapmalı.. Herköşede İstan­
bul Valiliği Emniyet Müdürlüğü Nar­
kotik Şube Müdürlüğü’nün astığı her 
türlü uyarılar:
“İnsanı insanlıktan çıkaran eroin 
zehiri ile ölüme, deliliğe her an biraz 
daha yaklaşırsınız... 3 ayda uyuşturu­
cuya vereceğiniz parayla yeni bir ha­
yat kurabilirsiniz..”
Bir uyarı da çevre dostlarından: 
“Eni iyi teknoloji çevreyi en azkirle- 
tendir. Yeşil ağaçlar, mavi deniz rü­
yaysa uyanmak istemiyorum.”
Son bir uyarı da garsonlara: “Her 
nevi içki satmak yasaktır.”
Şimdi vapur Anadolu Kava­
ğı ’nda... Yolcuların hepsi vapuru terk 
ediyor ve Anadolu Kavağı keşfi baş­
lıyor. Turistler, sahile ayak basar bas­
maz keskin balık kokularıyla karşıla­
şınca açlıklıklarının farkına varıyor­
lar. Balık lokantalarının vitrinlerinde, 
yaz olmasına rağmen, çeşit çeşit ba­
lıklar ve onlara eşlik eden şaraplar... 
Bu kokuyu içinize çekersiniz de balık 
yemeden gider misiniz? Ya her köşe­
de cızırdayan midye tavalar...
Turistlerin kimi soluğu balık lo­
kantalarında alırken kimisi de, açık 
havada balık ekmek yemeyi tercih 
ediyor. Balık ekmeklerinin bir kısmı­
nı sahilde başıboş dolaşan kedilerle 
paylaşanlar da yok değil. Birgrup tu­
rist ise sahildeki dayanılmaz kokuya 
aldırmaksızın, Anadolu Kavağında­
ki eski evlere ve bir hayli zor ulaşılan 
Ceneviz Kalesi’neyöneliyor. Yolda, 
küçücük çitlerle çevrilmiş evler. Bah­
çelerde, domatesler, patatesler, patlı­
canlar, kara lahanalar, sırıklara sarıl­
mış fasulyeler..
İşte Ceneviz Kalesi... Burada her 
yer ayağınızın altında. Göz eriminiz, 
ta Karadeniz’e kadar uzanıyor. Mey­
dan Larousse’un verdiği bilgiye göre 
kale, Bizanslılar’ı da, Cenevizliler’i 
de görmüş. Kalede bazı Bizansarma- 
larına rastlanıyor. Duvarlar, Bizans 
tekniğinde. Cenevizliler’e ait bir iz 
yoktu. Kale, 17. yüzyılda Murat IV 
zamanında önemini kaybetmiş.
Dondurmacılar... Anadolu Kava- 
ğı’nın dondurmacıları biralem. Tez­
gâhta kalıptan çıkan dondurma kü­
lahlarının tatlı kokusu, binbirrenkte- 
ki dondurmayla yarışıyor. Ya üzerine konan 
fındıklı çikolata soslarına ne demeli?
Şaşırtan konukseverlik...
Saat 14.15. Dönüş vakti. İstikamet Eminö­
nü. Turistler, vapurda iyi bir yer kapmak için 
birbirleriyle yarışıyorlar. Hafif itişip kakış­
maları şaşırtıcı doğrusu.
Gertraud Lascliinges,21 yaşında. Boğaz’ı 
kaptan köşkünden izliyor.:
“Arkadaşlarım, İstanbul’u, Boğaz’ı anlata 
anlata bitiremiyorlardı. Gerçekten de an-*"
12
lattıkları kadar varmış. İtiraf etmeliyim ki. 
Boğaz’ın bu kadar güzel ve yeşil olduğunu 
tahmin etmemiştim. Boğaz’ı yudum yudum 
içiyorum.”
Laschinges, Münih’de hirbankada çalışı­
yor. Avrupa’nın birçok şehirlerini gezmiş. 
Londra, Roma, Paris..
“Onca şehir gezdim. Hiçbir şehir beni İs­
tanbul kadar etkilememişti. Sarayları, cami­
leri, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle büyü­
lendim.” Gertraud, gördüğü misafirperverli­
ğe de çok şaşırdığını söylüyor.
60 yaşlarında kocaman hasır şapkalı bir 
Türk hanım, yanında konuğu bir Alman çift. 
Florian Schott ve Martina Karl İstanbul ’a ilk 
kez gelmişler. “Yeniköy ’dekiyalılar bizi bü­
yüledi” diyor Kari. Avukatmış,yanındaki ar­
kadaşı Florian ise, henüz öğrenci, öğretmen 
olacakmış.
“Türkiye sakın İran gibi olmasın. Burası 
demokrat bir ülke ve böyle kalsın.” Florian 
başım sallıyor:
“Türk halkı misafirperver. Burada bir ar­
kadaşımızın yanında kalıyoruz. Termale gi­
deceğiz, otomobil gerekiyordu. Arkadaşımın 
komşusu ‘ Benim arabamı alın ’ dedi. Çok şa­
şırdım. Böylesine bir misafirperverlik gör­
memiştim.”
“Be careful! No. not there. Put it to the left 
corner. Can you help me please?”
Yeniköy’den binen turistler yer bulma sı­
kıntısına birçarebuldularbile. Kapalı bölme­
deki sıraları, vapurun arkasındaki sahanlığa 
taşıyorlar. İşte şimdi herkes oturuyor.
AvustralyalI Kathrin Schröder-King sırayı 
taşırken yorulmuş olacak ki kesik kesik solu­
yor. Sidney'de birhastanede çalışıyormuş. İs­
tanbul’a ilkgelişi:
“Anadolu Kavağı’nı çok sevdim. Özellikle 
balık restoranlarına bayıldım. Boğazdaki vil­
lalar beni çok etkiledi. Boğazda gemilergi- 
derken seyretmeyi çok seviyorum. İstan­
bul’dan ayrılmak istemiyorum ama mecbu­
rum.”
Kathrin, İsrail, Kanada, Amerika ve Çin’i 
gezmiş. Çocukluğu Almanya’da geçmiş. 
"Türkler’i tanıyorum.” diyor “Birçok Türk 
arkadaşım var. Çok cana yakınlar ama... Ge­
çenlerde Kapalıçarşı’dayım. Çok asılıyorlar. 
Elimizden tutup zorla alışveriş yaptırmak is­
tiyorlar”
Türk yemeklerini çok beğendiğini söylü­
yor Kathrin. “Kurufasulye, kebap, peynir.. 
Her şey çok güzel."
Vapur Kanlıca’da.. Şimdi Kanlıca yoğurdu 
olacak ki yiyeceksin diye düşünürken, gar­
sonlar ellerinde kocaman tepsi içinde Kanlı­
ca yoğurtlarıyla anz-ı endam ediyorlar.
“Would you like Kanlıca yoghurt?”
Turistlerin birkısmı Boğaz yolculuğundan 
yorgun düşmüş olacak ki uyuyor.
Biraz da Türk yolculara kulak verelim. On­
lara sorarsanız. Boğazda gidişat pek iyi değil:
“Boğaz’ınheryeri taş betonlarla örtülü. Bir 
tek, Anadolu Kavağı’ndaki askeri mıntıka ye­
şil kalmış. Anlaşılan, doğayı askeri tesisler 
koruyor. Boğaz’ın kocaman beton yığınlar 
arasında boğulduğunu gördükçe, keşke Bo­
ğaz’ın her iki yakası da askeri mıntıka olsaydı 
demekten kendimi alamıyorum.”
“Boğaz yeterince tahrip edildi. Boğaz’ıhiç 
olmazsa bu haliyle korumaya çalışalım. Artık 
yapılaşmaya izin verilmesin. Boğazdaki ön 
görünüm alanına kesinlikle yapı yapılamaz 
deniyor. Ama dinleyen kim? Hergelen ikti­
dar, gecekondu affıyla çarpık kentleşmeye 
prim veriyor. Anadolu’dan gelen herkes gece­
kondu yapıyor. İstanbul’un asıl sahibi biziz. 
O zaman gerçek İstanbullular olarak biz de 
sırtımıza kazma, kürek sırtlanıp tepelere gi­
delim. Olmaz, olmaz! İstanbul gözümüzün 
önünde mahvolup gidiyor.”
Vapur, Ortaköy, Beşiktaş derken Eminö- 
nü’ne yaklaşıyor. Turistler, son kez kamerala­
rına sarılıyorlar. Uyanan turistler, biraz şaş­
kın, biraz yorgun vcbirazda sarhoş.... "Yolcu­
luk neçabuk bitti" dercesine etrafa bakınıyor­
lar.
Vapur, şimdi Eminönü’nde... ^
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Bir vapur geçer Boğaziçi'nden...

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/150227/2/001503147006.pdf

Bir vapur geçer Boğaziçi'nden...

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository