Taha Toros Arşivi, Dosya No: 105-Doktorlar, Laboratuvar, Hastahaneler, Eczaneler, Dişçilerİstanbul Kalkınma Ajansı (TR10/14/YEN/0033) İstanbul Development Agency (TR10/14/YEN/0033

Kayabal, Aslı

Istanbul Sehir University Repository

B O O K  R E V IE W
Helvahane Defteri
Filozoflar Macunu, Ma'cun-ı 
Kabız, Y e l İçün, Sancı İçün,
Sızı İçün, M ush ilidd in 'n in  
Mübarek Hapı...
Topkapı Sarayı Eczanesi'nde 
(Helvahane), 1608-1767 yıllan 
arasında hazırlanmış 186 çeşit 
ilaç reçetesinden yalnızca bir­
kaçı.
Helvahane, yıllarca yalnız helva 
ve reçel üretilen bir birim ola­
rak bilindi. Ancak Arkeoloji ve 
Sanat Yay ın la rı'n ın  T ıpk ı 
Basımlar Dizisi'nden çıkan ve 
Prof. Dr. Arslan Terzioğlu'nun 
yayına hazırladığı "Helvahane 
Defteri ve Topkapı Sarayı'nda 
Eczacılık" adlı kitap, Saray'da 
Hekimbaşı Kulesi'nde yapıldığı 
iddia edilen bir dizi ilacın ger­
çekte Helvahane'de hazırlandı­
ğını ve dağıtım için paketlen­
d ikten  sonra Hekim başı 
Kulesi'ne gönderildiğini ortaya 
koyuyor.
Osm anlI'ya dönelim .
Helvahane, Saray'ın ikinci avlu­
sunda, sağda, Mutfak bölümü­
nün sonunda. Helvahane'nin 
OsmanlI'da süregiden öyküsü, 
elyazm ası H elvahane
Defteri'nde açığa çıkmayı bek­
led i. Önce Horhor'daki T ıp  
Tarihi Enstitüsü'nde ziyaret 
ettiğimiz İstanbul Üniversitesi 
T ıp  Fakültesi D eon to lo ji 
Anabilim  Dalı ve T ıp  Tarihi 
Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr.
Arslan Terzioğlu'ndan el yazması eserin öyküsünü 
dinleyelim: "1979'da Münih Tıp Fakültesinden 
İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'ne öğretim üyesi 
oldum. Eczacı ve kimyager Naşid Baylav Hoca bu 
yazma eseri b ir şahıstan satın alm ıştı. 
13.50x49.50cm boyutlarındaki eseri ben şahsen
Philosophers’ Fondant, Laxative 
Paste, Cure fo r  Wind, Cure fo r  
Pain, Cure f o r  Aches, 
M ushilidd in ’s Holy Tablet... 
These a re just some of the fasci­
nating prescriptions in this fac­
simile version o f a pharmaceu­
ticals register kept at Topk.api 
Palace Pharmacy (Helvahane) 
between 1608 and 1767.
The Helvahane, literally "helva" 
kitchen, was fo r  many years 
assumed to be a place where 
cooks produced "helva" (diverse 
sweet dishes made o f cereals 
and oil or extract from sesame 
seeds), jams and other confec­
tionary. However, this new fac­
simile publication edited by 
Prof. Dr. Arslan Terzioglu  
reveals that in fa c t the 
Helvahane doubled as the 
palace pharmacy. The prescrip­
tions were made up here and 
then sent to the Chief 
Physician’s Tower.
The Helvahane kitchen is the 
last building in the kitchen 
block to the right o f the second 
courtyard at Topkapi Palace. 
The manuscript Helvahane 
Register throws new light on the 
story o f  the Ottoman 
Helvahane. We visited Prof. Dr. 
Arslan Terzioglu, head o f the 
Department o f Deontology and 
History of Medicine o f Istanbul 
University, at the Institute of 
Medical History recently. He explained that the 
manuscript had originally been purchased by a fac­
ulty member, the pharmacist and chemist Na$id 
Baylav, who showed the book to him. Microfilms 
and photocopies were taken off the register, which 
measured 13-50 x  49-50 cm with a view to publish-
HELVAHANE DEFTERİ
VE
TOPKAPI SARAYINDA ECZACILIK
EINE BISHER UNBEKANNTE HANDSCHRIFT ÜBER 
DIE HERSTEILUNG DER ARZNEIEN IM TOPKAPI-SCHLOSS 
IN ISTANBUL UND IHRE BEDEUTUNG FÜR 
DIE GESCHICHTE DER PHARMAZIE
Yayına Hazırlayan 
Arslan TERZİOĞLU
'J
A M 0 1 0 I I  VE S A M T  VAY İM AR I
HELVAHANE DEFTERİ VE 
TOPKAPI SARAYI NDA 
ECZACILIK
Yayma hazırlayan:
Prof. Dr. Arslan Terzioğlu, 
Arkeoloji ve Sanat Yayınlan 
Tıpkı Basımlar Dizisi 250.000 TL. 
Hayriye Cad. 3/5 Çorlu Apt. Beyoğlu 
80060, Tel: 245 68 38.
REGISTER OF THE 
HELVAHANE AND PHARMACY AT 
TOPKAPI PALACE
Edited by Prof. Dr.Arslan Terzioğlu, 
Arkeoloji ve Sanat Publications, 
Facsimile Series, 250,000 TL.
108
SKYLIFE MAYIS MAY '9 9 3
By ASLI K A Y A B A L
gördüm . Baylav Hoca 1982 yılında öldü.
Ölümünden önce eseri yayına hazırlamak için mik­
rofilmini ve fotokopisini almıştık. Ölümü sonrası 
terekesi arasındaki kitaplar Tıp Tarihi Enstitüsü ve 
İÜ. Fen Fakültesi'ne satıldı.
Ama yazma Helvahane Defteri ortaya çıkmadı. Biz 
de hocanın anısına bu eseri yayma hazırlamaya 
karar verdik." Yazma eserin bugün nerede olduğu 
bilinmiyor ama kitap Helvahane'nin "bilinmeyen 
iç dünyası"nı ilaçlar, kuvvet macunları, pan­
zehirler, haplar, şuruplar ve afrodizyaklarla 
tamtıyor. Reçeteler her derde deva!
Öksürük, sıtma, kabız, ishal, saç dökülmesi, 
kalp rahatsızlıkları...
Bu yazma eser bugün için kayıp olsa da içerdi­
ği bilgilerin tarihi bir belge olarak önemi­
ni Terzioğlu  şöyle aktarıyor, "Eser 
saray ilaçlarının Helvahane'de hazır­
landığım, dağıtım işinin Hekimbaşı 
Kulesi'nde yapıldığını bildiriyor.
Helvahane bir tür ilaç laboratu- 
varı. 186 adet ilaç reçetesiyle 
saray eczacılığ ın ın  sırlarını 
veriyor, ilaçlar genellikle Antik 
Yunan ve Roma, Klasik İslam 
dönemi hekimlerinin reçeteleri ve bazı 
özgün Osmanlı Saray doktorlarının 
reçeteleri ve bazı özgün Osmanlı Saray 
doktorlarının reçeteleri esas alınarak 
hazırlanmış." Kitabın birinci bölümü,
"Topkap ı Sarayı'nda İlaçların  
Yapılmasına Dair Helvahane ve Bunun 
Eczacılık Tarihi Açısından Önemi" 
konusunu işliyor. "Türk-Osmanlı Saray 
Hastaneleri, Saray Eczaneleri ve 
Bunların Eczacılık Tarihi Açısından 
Ö nem i" başlık lı ik inci bölüm de,
Osmanlı öncesi Türk saray hastaneleri 
ve eczaneleriyle, Osmanlı döneminde 
Saray hastanesi ve eczaneleri üzerinde 
durulmuş.
Üçüncü bölüm Helvahane ve Helvahane 
O cağı'n ı tanıtıyor. Dördüncü bölüm 
"Helvahane Defteri".
Bu bölüm içinde mithridatikum içeren madde­
lerin Türkçe, Almanca, Arapça ve Latince 
karşılık ları, A lmanca b ir özet,
Helvahane Defteri'nde yer alan her T , r ,, , . „
, , , , 1 , , Topkapı Sarayı da helvacı, 1800 lu yıllar,
derde deva reçeteler ve çeşitli mad- He,va. mraker at'  the Topkapı palace ca. 1800
delerle ilgili bir sözlük yer alıyor.
ing this valuable document. When Naşid Baylav 
died in 1982 his library was purchased by the 
Institute o f  Medical History and Istanbul University 
Faculty o f  Science, but the manuscript register 
had mysteriously disappeared. P rof.Terzioğlu 
decided to publish the work as a tribute to 
Naşid Baylav.
The whereabouts o f the original manuscript 
might be unknown, but fortunately the hun­
dreds o f prescriptions fo r antidotes and aphro­
disiacs, and cures fo r  everything from coughs 
to malaria, diarrhoea to baldness, and con­
stipation to heart complaints have been pre­
served on microfilm. The value o f this histor­
ica l document is explained by 
Prof. Terzioğlu: “From the register we learn 
that palace pharmaceuticals were pre­
pared in the Helvahane and distribut­
ed at the Chief Physician’s Tower. 
The Helvahane was a kind o f 
pharmaceutical laboratory. 
The register gives the 
secrets o f  186 
p re p a ra t io n s  
used in the 
Ottoman palace, 
some o f  which are those o f 
A ncien t Greek, Roman, and 
Classical Islamic period physi­
cians. Others are later prescrip­
tions invented by Ottoman 
palace physicians. The first 
section o f  the book is an 
account o f the Helvahane’s role 
as Topkapı Palace pharmacy 
and its importance in the his­
tory o f pharmacy. The second 
part is an account o f  pre- 
Ottoman and Ottoman Turkish 
palace hospitals and pharma­
cies, and the third part about the 
Helvahane itself and those 
employed there. The 
fourth part is the regis­
ter itself with a German 
summary. There is also a glos­
sary o f terms,and the Turkish, 
German, Arabic and Latin 
equivalents o f the substances 
used. •
109
S K Y L IF E  M A Y IS  MAY 1 9 9 3
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği 
Taha Toros Arşivi


Helvahane Defteri

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/137797/2/001580954010.pdf

Helvahane Defteri

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository